بخشی از مقاله
چکیده
افزایش شدت تخریب منابع جنگلی در دهه های اخیردر جهان و سطح آگاهی عامه مردم در زمینه ارزشهای حیاتی، زیست محیطی، اجتماعی- اقتصادی اکوسیستم های جنگلی موجب شده است که سران کشورهای جهان نگرانیشان را نسبت به این مهم اعلام نمایند. این منابع تنها به نسل حاضر تعلق ندارند، بلکه میراثی است که باید برای آیندگان باقی بماند. لذا باید در جهت حفظ، احیاء و توسعه این منابع، مؤلفهها و ساختارهای تشکیلدهنده آن بیش از پیش تلاش شود. دهه هشتاد میلادی در مدیریت جنگلهای جهان سالهای تعیین کنندهای بوده است. در اواخر این دهه گزارش برانتلند نگرانی عمیق از تخریب جنگلها وبدنبال آن موضوع مدیریت پایدار جنگلها را مطرح کرد، که از یک سو با ملاحظات زیستمحیطی و توجه به نسلهای آینده و از سوی دیگر با مناسبات اقتصادی و اجتماعی و رفع نیازهای نسل کنونی ارتباطی تنگاتنگ دارد. ابزار اصلی و کاربردی در مدیریت پایدار جنگل، معیارها و شاخصهاهستند که میتوانند وضعیت موجود را اندازهگیری کنند و به صورت کمی به نمایش در آورند. این ابزارهادر ارزیابی پایداری و تصمیم گیری مدیران بسیار مهم هستند. مدیریت پایدار جنگل، همانند توسعه پایدار دارای سه بعد زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی است. ضمن اینکه در مدیریت پایدار جنگل، یک روش مدیریتی واحد برای تمامی جنگلهای جهان وجود ندارد و این مورد بسته به شرایط هر منطقه متفاوت میباشد. در این نوشتار سعی بر آن است که به بررسی فرآیندهای 9 گانه مدیریت پایدار جنگلها با تأکید بر فرآیند خاور نزدیک که شاخص ها و معیارهای مدیریت پایدار جنگل در ایران را مطرح می نماید، پرداخته شود و سپس به روند شکلگیری گواهی جنگل نیز به عنوان ابزار تضمین کننده پایداری و در نهایت پیشنهادها و مواردی که در بومیسازی و بکارگیری شاخصها و معیارهای مناسب در مدیریت پایدار جنگل در هر منطقه لازم است ارائه گردد.
×
کلمات کلیدی: توسعه پایدار، مدیریت پایدار جنگل، اصل، شاخص، معیار، تائیدگر، گواهی جنگل
مقدمه
در اواخر دهه هشتاد میلادی گزارش برانتلند نگرانی عمیق از تخریب جنگلها وبدنبال آن موضوع مدیریت پایدار جنگلهـا را مطرح کرد. واقعیت این بود که بیش از 200 میلیون هکتار از جنگل های مناطق حاره نابوده شـده بـود، جنگـلهـای منـاطق معتدله و سردسیری در حال از دست دادن کیفیت بودندو فشار روی جنگل های باقیمانده مرتب افزایش می یافـت (شـامخی، .(1384 بخش قابل توجهی از جنگل های دنیا که به عنوان منبعی برای تامین معاش مورد استفاده قرار گرفته، تحت مدیریت های مختلف بوده است. جنگلها غالباً در درآمد ملی کشورها نقش مهمی ایفا می کنند و مجموعه ای از کارکردهـا را در خـود جای داده اند که از ملهج بهره برداری تولیدات چوبی تا فراهم آوردن خدماتی نظیر تفرج، حفاظـت از تنـوع زیسـتی و نهایتـاً مبنایی برای سیستم های پشتیبان زندگی مثل چرخه آب و هوا است. لذا مفهوم اصلی حفظ و نگهداری جنگلها باید همزمـان
1
با بهره برداری بهینه از آن باشد(زاهدی امیری، .(1383 به دنبال نگرانیهای فراوان برای آینده زمین در سال 1992 بزرگترین تجمع از سران کشورها تا این تاریخ در برزیل برگزار شد. کنفرانس سران ریو با تدوین میثاق زمین و دستور کـار 21 خطـوط اساسی اداره زمین را در قرن 21 مشخص نمود و چارچوبی را بوجود آورد تا همه کشورها را به نوعی متعهد نمایند که در اداره سرزمینشان به ضوابطی پایبند باشند(پیرصوفی املشی، .(1385 درباره جنگل ها و تعهدات بین المللـی بـرای حفاظـت از آنهـا علاوه بر فصل یازدهم دستور کار 21 که به موضوع مبارزه با جنگل زدایی اختصاص یافت، اصول جنگل نیز از دیگر مصوبات اجلاس ریو بود. پس از بحث های فراوان در سالهای 1992 تا 1995، نشست های هیئـت بـین الـدول جنگـل((IPF در دوره زمانی 1995 تا 1997، مجمع بین الدول جنگل((IFF در دوره زمانی 1998 تا 2000 و مجمع جنگل ملل متحـد((UNFF در سالهای 2001 تا 2005 برای رسیدن به چارچوب مورد قبول اکثریت کشورها برای مدیریت بهتر جنگـلهـای جهـان برگـزار گردید(حاتمی، .(1381 مفهوم نوین مدیریت پایدار جنگل ریشه در اندیشه توسعه پایدار دارد کـه از اواخـر دهـه 1980 مطـرح گردید که از یک سو با ملاحظات زیست محیطی و توجه به نسل های آینده و از دیگر سو با مناسبات اقتصادی و اجتماعی و رفع نیازهای نسل کنونی ارتباطی تنگاتنگ دارد(صحرایی و همکاران، .(1388 در فرآیند تغییر دائمی در سطح جهانی، بخـش جنگلداری نیز دستخوش تغییراتی شده و با چالش های جدیدی روبرو گشته است که افزایش جمعیت و بـه تبـع آن افـزایش تقاضا و برداشت از جنگل از عمده چالش ها به شمار می رود و لذا ضرورت مدیریت پایدار جنگل را بیش از پیش آشـکار مـی کند(.(Kotwal et al, 2008 ابزار اصلی و کاربردی در مدیریت پایدار جنگل، معیارها و شاخص ها هستند کـه مـی تواننـد وضعیت موجود را اندازه گیری کنند و به صورت کمی به نمایش در آورند. شاخص ها از طرف دیگر در شناسایی شـکاف بـین سطوح محلی، ملی و بین المللی به کار می آیند. گردآوری مجموعه ای از شاخص ها در عین دقت در برآورد وضعیت، پیچیده
æ هزینه بر نباشند و داده های مورد نیاز آها در دسترس باشد، همواره از سوی کارشناسان مورد توجه قرار گرفته است(شریعت نژاد، .(1384 شاخصهامعمولاً از نظریهها، نگرشها، یا موقعیتها سرچشمه میگیرند و مانند علائمی که مسـیر را مشـخص میکنند، به صورت گسترده در حوزههای مختلف مورد استفاده قرار مـیگیرند(پوراصـغر سـنگاچین و همکـاران، .(1389 مهـم ترین نکته در مدیریت پایدار، استفاده از چارچوب معیارها و شاخص هاست که مدیریت پایدار جنگل را در سطح ملـی، منطقـه ای و واحد مدیریت پایش می کند(.( Hichkey & Innes , 2008 بر اساس مطالب ذکر شده موضـوعات مهـم مـدیریت جنگل ها در دهه هشتاد میلادی عبارت بودند از پایداری، مدیریت چند منظوره و مدیریت مشارکتی. برای تضمین ایـن مـوارد دو ابزار جدید بوجود آمد. فرآیند های بین المللی نظارت بر پایداری جنگل ها و گواهی پایداری جنگل ها. این دو ابزار در عـین اینکه هدفشان تضمین پایداری جنگل ها بود. با داشتن معیارها و شاخصهای متعدد به چند منظوره بودن تولیـد جنگـل توجـه داشتند و از زمینه مشارکت برخوردار بودند. مشارکت در فرآیندهای بینالمللی از بالا با حضور سازمانهای بینالمللی و دولتهـا
æ درگواهی وجود مشارکت مردم از سازمانهای غیر دولتی، دست انـدرکاران تـا خریـداران محصـولات جنگلـی بود(شـامخی، .(1384 در این تحقیق به بررسی ابزارهای سنجش پایداری و فرآیند شکل گیری گواهی مدیریت پایدار برای جنگلهـایی کـه دارای مدیریت پایدار هستند پرداخته می شود.
Ò بخش قبلی نوشته شود.
پیشینه تحقیق:
در سال های اخیر، با اهمیت یافتن موضوع پایداری در جنگل و پایش آن، مطالعاتی در این زمینه صورت گرفته است. در اینجا به ذکر چند مورد با تأکید بر مطالعات انجام شده در داخل کشورمی پردازیم.
محمودی طالقانی((1386 درمطالعهای به شناسایی و تعیین معیارها و شاخصهای زیست محیطی و ارزیابی آنها جهت بررسی پایداری اکوسیستمهای جنگلی در جنگلهای گلبند نوشهر اقدام نموده است. نتایج نشان داده که جنگل مورد نظر با توجه به شاخصهای اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی در طبقه قابل قبول پایداری قرار دارد. در بررسی دیگری به ارزیابی پایداری
2
جنگل تحت تأثیر جنگلداری عشایری در منطقه شول آباد لرستان پرداخته شده است. در سه عرف منطقه مورد مطالعه شامل کمرگپ، حیه، و دره دنگ بر اساس معیارهای ارائه شده توسط فائو(مانند بررسی منابع جنگلی و تنوع زیستی) پایداری جنگل با استفاده از تحلیل دادههای گردآوری شده از عرفها، از جمله زادآوری، درصد تاج پوشش و تنوع زیستی صورت گرفته است. نتایج نشان داده که در عرف کمرگپ اجرای جنگلداری عشایری تضمین کننده بیشترپایداری جنگل است. واستفاده از جنگلداری عشایری را برای مدیریت فعلی واجرای جنگلداری با مشارکت مردم پیشنهاد نموده است(عادلی و همکاران،.(1387 Goushegir
