بخشی از مقاله
چکیده
تحقیق حاضر با هدف بررسی چگونگی روند مدیریت منابع طبیعی در راستاي توسعه پایدار و حفاظت از جنگلها انجام شده است.اولین قدم براي دستیابی به مدیریت خردمندانه شناخت اجزا و سازوکار آن است. نقش فرایندهاي علمی در جهت بهبود این شناخت و گسترش راهکارهاي اجرایی در خصوص حفظ این منابع ضروري است. جنگل ها بخش وسیعی ازمنابع طبیعی تجدید پذیر هستند که نقش اساسی در ایجاد توازن و توسعه پایدار زیست محیطی و حفظ تنوع زیستی دارد. از آنجا که جنگل یک منبع پایدار و دائمی نیست، ضرورت دارد مدیریت هوشمندانهي جنگل به عنوان یک الویت عمدهي زیست محیطی قرار گیرد . از آنجا که بیشتر طرحهاي حفاظت از جنگلها به دلیل بیتوجهی به ساختار اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی و نیاز ساکنان محلی، نتایج موفقیتآمیزي به دنبال نداشتهاند لازم است ارزیابی اثرات و پیامدهاي زیست محیطی طرحهاي حفاظت از جنگلها و استمرار روند تخریب این منابع، برنامهریزان را به بازبینی در روشهاي متداول مدیریت منابع جنگلی ترغیب نماید.
واژگان کلیدي:مدیریت منابع طبیعی ، جنگل،توسعه پایدار، حفاظت
مقدمه
در مدیریت نوین از منابع طبیعی، اعتقاد بر این است که نظارت و پایش بر خلاف مدیریت سنتی منابع، با هدف استفادهدرازمدت منطقی و پایدار از منابع همگام است. براي دست یابی به چنین هدف بلند مدت و پایداري لازم است ارکان مدیریت، همه سونگر، احتیاط آمیز و مشارکتی باشد و در نهایت باعث گردد که این اهداف به طور روزافزونی به سوي توسعه پایدار گام بردارد. مفهوم توسعه پایدار درطی سالهاي دهه 1980 و زمانیکه اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی راهبردهاي جهانی را با هدف کلی دستیابی به توسعه پایدار از راه حفاظت از منابع طبیعی ارائه کرد، مورد توجه فراوان قرار گرفت و پس از آن بسیاري از سازمانهاي دولتی وغیر دولتی، توسعه پایدار را به منزله الگوي جدید توسعه مورد توجه قرار دادند و در این راستا تعاریف مختلفی از توسعه پایدار ارائه کردهاند.[8]
توسعه یک مفهوم کیفی را مشخص می کند و می توان آن را معادل با افزایش کیفیت زندگی دانست که مسائلی مانند بهداشت، آموزش، رفاه و غیره را در بردارد. توسعه پایدار یعنی توسعه و حفاظت از طبیعت ، جستجو براي روشی از پیشرفت اقتصادي که رفاه نسلهاي آینده را به خطر نیندازد. این نوع از توسعه نیازهاي نسل فعلی را بدون آسیب رساندن به ظرفیت هاي آینده که به نسل آتی متعلق است پاسخگو است.[2] براي رسیدن به توسعه پایدار پنج زیر مجموعه: منابع ، محیط، جمعیت، اقتصاد و اجتماع نقش دارد. منابع به دلایل محدودیت، عامل مهمی به شمار می رود. منابع بخش مهمی از این سیستم را به خود اختصاص میدهد و حفاظت از آن شرط اصلی توسعه پایدار است.[9]
از آنجا که اولین قدم براي دستیابی به توسعه پایدار و مدیریت خردمندانه از منابع طبیعی، شناخت اجزاء و سازوکار آن است، نقش فرایندهاي علمی در جهت بهبود این شناخت و گسترش راهکارهاي اجرایی در خصوص حفظ این منابع روشن میگردد از راههاي مناسب درك اثرات منابع طبیعی در رفاه انسانها تفکر پیرامون سرمایههاي طبیعی میباشد.[1] یکی از این سرمایههاي طبیعی جنگلهاست که جزء منابع طبیعی تجدید شونده به حساب میآیند و داراي نقش اساسی و مهمی در ایجاد توازن و توسعه پایدار زیست محیطی، حفظ تنوع زیستی، تامین بستر فعالیتهاي صنعتی، کشاورزي و اشتغالزایی میباشند. کنترل آبهاي سطحی و تغذیه سفرههاي آب زیرزمینی جلوگیري از فرسایش خاك، ایجاد تفرجگاه، تعدیل آب و هوا، تولید چوب، کاغذ، مواد دارویی، صنعتی و طبیعتگردي به عنوان بخشی از کارکرد جنگلها همیشه مورد توجه قرار میگیرد.[5]
متداولترین دلیل بریدن جنگل آن است که مردم درخت را براي تنه، الوار و محصولات کاغذي مصرف میکنند و یا می فروشند. در مورد وضعیت جنگلهاي کره زمین ارزیابیهاي بسیاري شده است، قطع درختان به دلیل تقاضا براي چوب مشکل مهمی است که انسان براي جنگلها به وجود آورده است. به طور کلی 30 درصد از خشکیهاي جهان زیر پوشش جنگلها قرار دارد که مساحتی بالغ بر 4 میلیارد هکتار را شامل میشود. از کل جنگل-هاي جهان ½ آن قابل دسترسی است و تا به امروز 1.6 میلیارد هکتار مورد بهره برداري و تجاوز قرار گرفته است. بنابراین مدیریت هوشمندانهي جنگل که در جهت حفظ و حراست آن است یک الویت عمده زیست محیطی است. مدیریت جنگل در کشورهاي مختلف متاثر از فرهنگ و سیاستهاي اقتصادي جامعه است و نیز پشتوانههاي مالی و خودکفایی اقتصادي تاثیر به سزایی در افزایش یا کاهش سطح جنگلها در مناطق مختلف دارد..[12]
ارزیابی برنامههاي ناموفق گذشته و بررسی علل تداوم تخریب جنگلها در برخی از کشورهاي در حال توسعه نشان داده است که بازبینی نظام کنونی مدیریت منابع جنگلی با هدف اصلی توسعه پایدار امري ضروري است از همین روي برنامه ریزان معتقدند توسعه طرحهاي جنگلداري و حفاظت از آنها بیش از تغییرات تکنیکی نیازمند تغییرات رفتاري و فرهنگی است و درجه موفقیت آن نیز ارتباط مستقیمی با میزان مشارکت و درگیر شدن با مردم، کشاورزان و دامداران می باشد.توسعه پایدار فرایندي است که طی آن مردم یک کشور نیازهاي خود را بر میآورند و سطح زندگی خود را ارتقاء میبخشند، بی آنکه از منابعی که به نسل هاي آینده تعلق دارد هزینه کنند. بنابر این توسعه را زمانی پایدار می خوانیم که مخرب نباشد و امکان حفظ منابع اعم از آب، خاك، منابع ژنتیکی، جانوري و غیره را براي آیندگان فراهم آورد. در توسعه پایدار اصل بر این است که منابع طبیعی پایه به گونهاي محافظت شوند که نسل هاي آینده دست کم به اندازه کنونی بتوانند به یاري آنها تولید و مصرف کنند.[7]
- 2 روش کار
بررسی این تحقیق از نوع روش توصیفی – تحلیلی است. و از اسناد وکتب مرتبط با موضوع مورد تحقیق بهره گرفته شده است و با تلفیق آنها به اهداف مورد نظر دست یافتم. این مقاله در نظر دارد تا با شناخت منابع طبیعی و اعمال مدیریت صحیح در جهت حفاظت از جنگلها براي رسیدن به توسعه پایدار در سطح کشور مسؤلین اجرایی را با ویژگیهاي آن آشنا نموده وگام موثري بردارد.
1-2منابع طبیعی تجدید شونده
منابع طبیعی منابعی هستند که ازطریق واکنشهاي طبیعی تولید شدهاند و شامل فضاي حقیقی قسمت جامد سطح زمین، مواد غذایی ، مواد معدنی خاك و لایه هاي عمقی زمین، گیاهان، حیوانات، آب و هوا، عوامل تجزیه کننده طبیعی مواد زائد و چرخه هاي موجود در طبیعت می باشند وکلیه موجودات زنده روي زمین بدانها نیازمند میباشند. منابع طبیعی به سه دسته منابع پایدار و دایمی، منابع تجدید پذیر و تجدید ناپذیر طبقه بندي میشوند. بر این اساس انرژي خورشیدي، باد و ژئوترمال جزء منابع پایدار و دائمی، خاك، آب، جنگل و مرتع جزء منابع تجدید شونده و سوختهاي فسیلی، معادن طلا، نقره، مس و ...در گروه منابع تجدید ناپذیر به شمار میروند بدیهی است که منابع طبیعی از هرگونه که باشند اگر بیشتر از توان اکولوژیکی زمین مصرف شوند به پایان خواهند رسید و ممکن است در بعضی موارد هرگز قابل تجدید نباشند و یا به کندي طی قرنها صورت گیرد .[12] منابع طبیعی هر کشور به عنوان ثروت ملی هر کشوري محسوب می شود که به عنوان میراثی ارزنده است و باید آن را براي نسلهاي آینده محافظت نماییم، احیاء، اصلاح و توسعه این منابع از جمله اقدامهاي ارزندهاي است که باید به آن توجه نمود.
کشور ما، ایران سرشار از انواع منابع طبیعی است تنوع انواع گوناگون خاك در ایران که هر کدام از آنها براي ایجاد یک محیط طبیعی و یا گیاهان و درختان غالب ویژه مفید به نظر می رسند و وجود آب وهواهاي گوناگون در این سرزمین وسیع و نیز واقع شدن در مجاورت دریاي خزر در شمال، کرانههاي خلیج فارس و دریاي عمان در جنوب، پستی و بلندیها و توپوگرافی ویژه ایران وضعی را به وجود آورده است که بتوان به انواع مختلف گیاهان وجانوران گرمسیري، معتدل و سردسیري در ایران اشاره نمود درکرانه هاي خزر آب و هواي معتدل از نوع مدیترانه اي توام با بارندگی فراوان و محبوس شدن در بین دریا و دامنههاي شمالی البرز، جلگههاي رسوبی بسیار حاصلخیز و مستعد را بنا نهاده است. جنگلها، مراتع، خاك مرغوب و فراوانی آب براي باغداري و زراعت همه نشانههایی از ویژگیها و توانهاي طبیعی این سرزمین زرخیز است که تنها 4 درصد از خاك کشورمان را شامل می گردد. البته دیگر نقاط ایران به استثناي قسمتهایی چند، از جمله غرب کشور، از دیدگاه منابع طبیعی و
