بخشی از مقاله
مقدمه
یکی از راه های افزایش تولید در واحد سطح و یا به عبارت دیگر استفاده بهینه از اراضی، شناسائی ظرفیت تولید هر زمین و انتخاب کاربری متناسب با ظرفیت تولید آن است. برای دست یابی به این هدف تعیین پتانسیل تولید و ارزیابی تناسب اراضی راهکار مناسبی می باشد. تولید پیش بینی شده از تاثیر محدودیت های خاک، آب و مدیریت بر پتانسیل تابشی-گرمایی حاصل می شود - گیوی، . - 2000 مطالعات زیادی در کشورهای مختلف دنیا از سال 1970 با این روش انجام شده است. در کنیا، لونینگ - 1973 ,Luning - تعیین مشخصات تیپ های مختلف بهره وری از اراضی را به عنوان موضوع اصلی یک تحقیق قرار داد و طی آن خصوصیات چند تیپ مهم از انواع بهره وری را مشخص نمود.
واندرکویه - - 1976 ,Vander keuie تحقیقی در سودان انجام داد و تعداد زیادی از کیفیت های اراضی را به صورت تفصیلی درجه بندی نمود. یانگ و گلداسمیت - Young and Goldsmith، - 1977 براساس راهنمای فائو، ارزیابی اراضی برای کشورهای در حال توسعه را مورد بررسی قرار داده و یک مطالعه موردی را در کشور مالاوی انجام دادند - فائو،. - 1976 در ایران نیز این روش ارزیابی ابتدا به صورت پراکنده و در قالب پایان نامه های دانشجوئی انجام می شد که ازجمله می توان به مطالعات قاسمی دهکردی - 1375 - ، ملک زاده - 1375 - و ده محسنی - 1373 - اشاره نمود. تخمین پتانسیل تابشی _ گرمایی بااستفاده از مدل فائو امکان تعیین تولید خالص بیوماس بااستفاده از اطلاعات مربوط به اقلیم و گیاه را فراهم می سازد.
تولید پیش بینی شده از تأثیر محدودیت های خاک، آب و مدیریت بر پتانسیل تولید حاصل می شود - سیدجلالی، - 1379 و فرج نیا - 1381 - پتانسیل تولید گندم آبی در دشت تبریز را 6700 کیلوگرم در هکتار برآورد و گزارش نمود که به دلیل محدودیت های زمین، خاک و مدیریت این مقدار تا 1250 کیلوگرم در هکتار افت پیدا می کند. سهرابی و همکاران - 1382 - پتانسیل تولید دشت سیلاخور لرستان را با روش فائو 6.8 تن در هکتار برآورد و گزارش کردند که بین شاخص اراضی محاسبه شده همبستگی خوبی با روش پارامتریک و عملکرد زارعین وجود دارد. هم چنین سهرابی و چگینی - 1390 - میزان پتانسیل تولید تابشی - حرارتی چغندرقند را به روش فائو در دو منطقه دشت سیلاخور و اراضی دانشکده کشاورزی لرستان برآورد و با هم مقایسه کردند.
سیدجلالی - - 1379 پتانسیل تولید و تناسب اراضی 36205 هکتار از اراضی میان آب شوشتر را برای گندم آبی و دیم مطالعه نمود. نتایج حاصل از اجرای این طرح نشان داد که پتانسیل تولید گندم آبی به روش فائو 6457 کیلوگرم در هکتار است که در مقایسه عمکلرد واقعی مزارع مشاهده نمود که ضریب همبستگی آن ها 0.77 است و نتیجه گرفت که این مدل با شرایط منطقه تطابق خوبی دارد. هدف از این پژوهش تخمین تولید خالص بیوماس گندم به روش فائو در این منطقه است تا با رفع محدودیت های قابل اصلاح و ارتقاء سطح مدیریت، عملکرد زارعین را به عملکرد پتانسیل مطلوب نزدیک نمود.
مواد و روشها
- موقعیت منطقه مورد مطالعه
منطقه مطالعاتی دشت سیلاخور واقع در شمال شرق استان لرستان است و آن را وسیع ترین دشت استان لرستان دانسته اند و مساحت آن را با دشت الیگودرز حدود 130 هزار هکتار نوشته اند. طول آن شرقی - غربی و خاک آن بسیار مرغوب و حاصلخیز است. از داده های هواشناسی ایستگاه سینوپتیک بروجرد به مختصات 48 در جه و 48 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 45 دقیقه عرض شمالی جهت تخمین تولید خالص بیوماس و پتانسیل عملکرد استفاده گردیده است.
- محاسبات
به منظور تعیین پتانسیل تولید گندم در منطقه مورد مطالعه از روش پتانسیل تولید حرارتی-تابشی استفاده شد. این مدل تولید خالص گیاه زنده و عملکرد محصول را برای بهترین واریته در شرایط مطلوب از نظر آب، مواد غذایی و در شرایط کنترل افات و بیماری ها برآورد می کند. برای محاسبه ی تولید بیوماس خالص از رابطه ی 1 استفاده می شود. میزان عملکردبرای محصول گندم در دشت سیلاخور بدون وجود محدودیت های خاک، آب و مدیریت برابر با 6265 کیلوگرم در هکتار ماده خشک است که این مقدار چندین برابر عملکرد برداشت شده گندم در این منطقه است. از این رو می توان با اعمال مدیریت های صحیح و بر طرف نمودن محدودیت های آب و خاک می توان تا حدودی به این عملکرد مطلوب نزدیک شد.
نظر به اهمیت بالای منابع طبیعی، مدیریت و برنامه ریزی جهت استفاده صحیح از این منابع ارزشمند ضروری است. یکی از ابزار های بسیارکاربردی جهت استفاده بهینه از منابع خاک روش های گوناگون ارزیابی اراضی و تعیین قابلیت و استعداد اراضی می باشد. در این راستا روش های متفاوتی به منظور تعیین کلاس اراضی و تخمین عملکرد محصولات مختلف وجود دارد. یکی از این روش ها تخمین پتانسیل عملکرد محصول در شرایط بهینه - بدون هر نوع محدودیتی - است. عملکرد محاسبه شده دید مناسبی جهت رفع محدودیت های موجود و اتخاذ سیاست های مناسب جهت بهبود هر چه بیشتر عملکرد و افزایش آن فراهم می آورد. هم چنین می توان سیاست های کلان بخش کشاورزی را با در نظر گرفتن این قابلیت ها به منظور افزایش هر چه بیشتر عملکرد محصولات مهم و استراتژیک جهت رسیدن به خودکفایی در تولید انواع محصولات کشاورزی و جلوگیری از واردات بی رویه و خروج ارز اتخاذ گردد.
