بخشی از مقاله
چکیده
امروزه نظر به اهمیت بالای منابع طبیعی به ویژه خاک در تامین امنیت غذایی، مدیریت و برنامه ریزی جهت استفاده صحیح از این منابع ارزشمند امری ضروری محسوب می گردد. یکی از ابزارهای بسیار مهم و کاربردی جهت استفاده بهینه منابع خاک روش های گوناگون ارزیابی اراضی و تعیین قابلیت و استعداد اراضی می باشد. یکی از روش ها، تخمین پنانسیل عملکرد محصول در شرایط ایده آل و بهینه است. در این روش عملکرد بدون در نظر گرفتن هر نوع محدودیتی از جمله محدودیت های آب، خاک و مدیریت محاسبه می شود. در این تحقیق، تولید خالص بیو ماس - - Bn و پتانسیل عملکرد - Y - محصول گندم برای شهرستان مرودشت انجام شد. شهرستان مرودشت یکی از شهرستانهای استان فارس ایران است. مرکز این شهرستان، شهر مرودشت است. شهرستان مرودشت در شمال شیراز واقع شده و آب و هوای آن در نواحی کوهستانی سردسیر و در سایرنواحی معتدل است.
در ضمن از ایستگاه سینوپتیک تخت جمشید با طول جغرافیایی 52 درجه و 54 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 29 درجه و 56 دقیقه شمالی برخی از اطلاعات مورد نیاز استخراج شد. نتایج حاصل نشان داد میزان عملکرد برای محصول گندم در منطقه ممسنی استان فارس بدون وجود محدودیت های خاک برابر با 7839 کیلوگرم در هکتار ماده خشک می باشد که این مقدار برداشت شده در بعضی از مناطق تا 2 برابر برداشت محصول در منطقه است. این مقدار عملکرد به ما گوشزد می کند که با مدیریتی صحیح در استفاده از آب و عملیات کشاورزی، علاوه بر حفظ حاصلخیزی خاک و حفظ خاک برای نسل های آینده، از فرصت های زمین زراعی و باغات بیشتر استفاده کرده و محصولی با کمیت و کیفیت بهتری برداشت می کنیم.
-1 مقدمه
ارزیابی اراضی ممکن است بصورت " فرایند بررسی نقش اراضی وقتی که اراضی برای هدف خاصی به کار می روند تعریف شود " و یا این که تمام روش هایی که توان بالقوه استفاده از اراضی را پیش بینی می کنند و یا توضیح می دهند را شامل می شود. ارزیابی اراضی عکس العمل زمین را در قبال بهره وری خاصی که از آن میشود، تعیین می کند. به کمک ارزیابی اراضی، رابطه بین زمین و نوع بهره وری از آن مشخص می گردد. سپس بر اساس این رابطه می توان به نوع استفاده مناسب آن پی برد و تخمینی از میزان نهاده های لازم و ستانده های حاصل را به دست آورد.
در دنیای امروز، به دلیل رشد افزون جمعیت و توسعه شهر ها از امکان گسترش سطح زیر کشت به مرور کاسته می شود و در نتیجه نیاز شدیدی به استفاده بهینه از اراضی موجود احساس می گردد. هدف اصلی ارزیابی اراضی این است که با بررسی جنبه های فیزیکی و اجتماعی – اقتصادی اراضی، از هر زمینی استفاده بهینه و پایدار صورت گیرد - گیوی . - 1377 طبقه بندی تناسب اراضی در حقیقت یک بررسی کلی نسبت به تمام منابع طبیعی از قبیل آب و هوا، خاک، آب و منابع انسانی ، اقتصادی، اجتماعی و کشاورزی می باشد. واژه ارزیابی تناسب اراضی اولین بار در سال 1950 در کنگره بین المللی علوم خاک آمستردام در مقاله ای با عنوان روند توسعه ارزیابی اراضی در آینده توسط ویسر مطرح شد - ویسر و همکاران، . - 1991 سال های 1950 تا 1976 دو کار مهم اساسی در زمینه ارزیابی تناسب اراضی در دنیا صورت گرفت.
اول، ارایه روش طبقه بندی کردن قابلیت اراضی توسط دفتر حفاظت خاک آمریکا و دوم، ارائه نشریه چهارچوب اراضی فائو در سال 1976 بود که در واقع چهارچوب ارزیابی را برای هدف های مختلف معرفی کرد. روش طبقه بندی قابلیت تا قبل از سال 1975 هدف های روش های مختلف ارزیابی اراضی در دنیا را به خوبی پوشش می داد؛ اما در تفسیر اطلاعات در توسعه اراضی ناتوان بود. لذا سازمان خوار و بار جهانی فائو در سال 1976 چارچوب ارزیابی اراضی را در قالب نشریه شماره 32 تدوین و منتشر ساخت. مطالعات ارزیابی اراضی در ایران، اولین بار در سال 1333، توسط بنگاه مستقل آبیاری و با همکاری ماهلر æ دیگر کارشناسان فائو پایه گذاری شد. این مطالعات عموماً شامل طبقه بندی ارزیابی برای آبیاری و ارزیابی منابع و قابلیت اراضی بود.انجام ارزیابی، رسماً از سال 1346 توسط موسسه خاک و آب ایران انجام شد.
در سال 1349 دستور العمل ارزیابی منابع و قابلیت ارضی - نشریه 212 فائو - در نشریه 766 موسسه خاک و آب ایران منتشر گردید. مطالعات تناسب اراضی برای محصولات خاص در ایران سابقه طولانی ندارد. بخشی از این مطالعات توسط موحدی نائینی و روزیطلب - 1372 - برای محصولات زراعی در منطقه گرگان، سپه وند و زرین کفش - 1375 - در دشت خاوه لرستان، ضیائیان و ابطحی - 1375 - در دارنجان فارس ، قاسمی دهکردی و محمودی - 1375 - در برخوار اصفهان، ایوبی و جلالیان - 1375 - در براآن اصفهان، زارعیان و باقرنژاد - 1376 - در منطقه بیضاء استان فارس، گیوی 1376 - و - 1377 در فلاورجان اصفهان ،زین الدینی میمند - 1377 - در بردسیر کرمان، سروری و محمودی - 1377 - در دشت قزوین، بازگیر - 1378 - در منطقه تالاندشت استان کرمانشاه، سهرابی - 1382 - در دشت سیلاخور انجام گرفته است .
کار مهمی که در این زمینه انجام شده است تهیه دستورالعمل ارزیابی تناسب اراضی برای گیاهان زراعی æ باغی توسط گیوی در سال 1374- 1375 بوده است که توسط موسسه تحقیقات خاک و آب کشور منتشر گردید. در این مجموعه، تحقیق درباره نیازهای رویشی نباتات زراعی مهم ایران از نظر شرایط اقلیمی و خصوصیات زمین در قالب جداولی انجام شده است. قبل از محاسبات پارامترهای مورد نیاز برای محصول گندم بهتر است گیاه گندم را بهتر بشناسیم.
گندم گیاهی تک لپه از تیره غلات - Graminae - و در زیر تیره گندمیان - Triticeae - قرار دارد. گندم از جنس Triticum و یکساله میباشد و از نظر کروموزومی به سه دسته : دیپلوئید، تتراپلوئید و هگزاپلوئید تقسیم میشود و گندم دیپلوئید در هر سنبلچه ی خوشه فقط یک دانه وجود دارد و به آنها گندم های تک دانه میگویند. گندم های تتراپلوئید زراعی در سطح وسیعی در مصر به عنوان گندم نان کشت میشود و گندم دورم که بیشتر برای تهیه ی ماکارونی، شیرینی پزی و مصارف صنعتی مورد استفاده قرار میگیرد؛ از دسته گندم های تتراپلوئید باشند. مهمترین گندمهای هگزاپلوئید، گندم نان بوده و گونه ی غالب تجارتی دنیا محسوب میشود.
گل آذین گندم سنبله مرکب است، هر سنبله - Spike - از چند سنبلچه یا سنبله فرعی - Spikelet - تشکیل شده که در روی محور اصلی گل آذین - Rachis - قرار گرفته است. گل ها نیز بر روی محورهای فرعی - Rachilla - قرار میگیرند. معمولاً سنبلچه های وسطی زودتر گل میدهند. هر گل گندم دارای تخمدان منفردی است که در قسمت فوقانی آن دومیله کوتاه به نام خامه - Style - و در روی هر میله یک عضو پرمانند به نام کلاله - Stigma - قرار گرفته است. از قاعده تخمدان سه پرچم - Anther - یا عضو نر خارج میشود، تخمدان به وسیله پوشینه های گلوم، لما و پالئا محافظت میشود.
220 میلیون هکتار از زمین های کشاورزی دنیا به منظور تولید دانه برای تهیه ی نان، خوراک انسان، تغذیه ی حیوانات و همچنین مصارف صنعتی، کشت میشود. سطح زیر کشت گندم در ایران حدود 6/2 میلیون هکتار است. که از این سطح حدود 2 میلیون هکتار آبی و حدود 4/2 میلیون هکتار دیم میباشد، گندم از جمله غلات زمستانی است که جایگاه مهمی را از نظر تغذیه در دنیا داراست. در ترکیب دانه ی گندم 10-14 درصد پروتئین، 2درصد روغن، 70-75 درصد کربوهیدرات، 2 درصد فیبر ، 0/4 درصد پتاسیم وجود دارد. از ویژگی های مهم گندم در میان غلات، تغذیه ی بشر از آن به عنوان غذای غالب میباشد. هدف از این پژوهش تخمین تولد خالص بیوماس و در نتیجه پتانسیل تولید برای محصول گندم در شهرستان استان فارس بدون در نظر گرفتن محدودیت های خاک، آب و مدیریت به منظور آگاهی از قابلیت تولید این اراضی و تلاش و برنامه ریزی در جهت نیل به حداکثر میزان ممکن در عملکرد محصول گندم در منطقه مورد مطالعه است.
-2 مواد و روش ها
این پژوهش برای شهرستان مرودشت واقع در استان فارس انجام پذیرفته شده است. شهرستان مرودشت یکی از شهرستانهای استان فارس ایران است. مرکز این شهرستان، شهر مرودشت است. شهرستان مرودشت در شمال شیراز واقع شده و آب و هوای آن در نواحی کوهستانی سردسیر و در سایرنواحی معتدل است. در ضمن از ایستگاه سینوپتیک تخت جمشید با طول جغرافیایی 52 درجه و 54 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 29 درجه و 56 دقیقه شمالی برخی از اطلاعات مورد نیاز استخراج شد.
-3 محاسبات
به منظور تعیین پتانسیل تولید محصول لوبیا در منطقه مورد مطالعه از روش پتانسیل تولید حرارتی-تابشی استفاده شد. این مدل تولید خالص گیاه زنده و عملکرد محصول را برای بهترین واریته در شرایط مطلوب از نظر آب، مواد غذایی و در شرایط کنترل آفات و بیماری ها بر آورد می کند. برای محاسبه تولید بیوماس خالص ازرابطه 1 استفاده می شود - سایس و همکاران، . - 1991 رابطه مقدار تولید خالص بیوماس - بر حسب کیلوگرم در هکتار - ، ct ضریب تنفسی است که از رابطه 2 به دست می آید. Bgm حداکثر میزان تولید ناخالص بیوماس - کیلوگرم CH2O در هکتار در ساعت - ، KLAI فاکتور تصحیح برای /$, 5P2/m2 ، L تعداد روزهای لازم برای رسیدن محصول می باشد. C30 ضریب تنفسی برای گیاهان غیر لگوم برابر با 0/0108 است. t متوسط درجه حرارت بر حسب سانتی گراد. تولید محصول از رابطه 3 به دست می آید رابطه Y=Bn*HI 3 در رابطه 3 ، Y تولید محصول - کیلوگرم در هکتار - و HI شاخص برداشت می باشد.
-4 نتایج و بحث
نتایج محاسبات انجام شده جهت تخمین میزان تولید خالص بیوماس و پتانسیل تولید به صورت خلاصه در جدول شماره 1 آورده شده است.
جدول - . - 1 تخمین ضرایب پتانسیل عملکرد گندم در منطقه کمین سعادت شهر به روش فائو
