بخشی از مقاله
چکیده
در راستای برنامه ریزی برای بهره وری مناسب و حفظ منابع خاک در وهله اول شناخت خصوصیات اراضی و سپس تعیین توان تولید برای محصول مهم گندم و ارزیابی تناسب اراضی ضروری است. بدین منظور چهار منطقه ارزوییه، بردسیر و جیرفت وبم در استان کرمان انتخاب شده و نتایج مطالعات تناسب اراضی و تخمین پتانسیل تولید مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بررسی های تناسب اراضی نشان می دهند خاک های انتخابی در کلاس های S1 - خیلی مناسب - تا N - نامناسب - با محدودیت های شوری و قلیاییت، خصوصیات فیزیکی - بافت و ساختمان خاک، آهک وسنگریزه - ، ویژگی های حاصلخیزی - اسیدیته و کربن آلی - ، گچ و توپوگرافی طبقه بندی شده که بیشترین پراکنش مربوط به کلاس ها S2و S3 است.
میانگین پتانسیل تولید اقلیمی برای مناطق چهار گانه براساس مدل فائو 85500، میانگین توان تولید اراضی 6100 و متوسط عملکرد واقعی 3850 کیلو گرم در هکتار برای مناطق انتخابی می باشد. تاثیر خصوصیات ذاتی خاک برکاهش تولید گندم حدود 2450 کیلو گرم در هکتار - حدود - %280 است. تفاوت بین میانکین پتانسیل تولید اراضی با متوسط عملکرد مزارع حدود 2250 کیلو گرم در هکتار - %36 - است که نسبتا زیاد بوده و نشان دهنده عدم مدیریت صحیح در مزارع گندم استان می باشد که پتانسیل تولید وجود دارد ولی محقق نمی شود.
نکته قابل توجه در مناطق انتخابی این است که برخی بهره برداران پیشرو در خاک های خیلی مناسب S1 - - برای گندم عملکردی بالایی داشته و یا در خاک های با تناسب متوسط و کم، متناسب با پتانسیل اراضی، محصول تولید می نمایند. این کشاورزان نشان می دهند که با اعمال مدیریت مناسب امکان بهره وری خوب از خاک های تحت کشت برای گندم وجود دارد. برنامه ریزی برای افزایش تولید در هر منطقه بر مبنای پتانسیل اراضی ضروری است. مزارعی که گندم تولیدی در آن ها خیلی کم و متناسب با توان تولید اراضی نبوده و یا از عملکرد بحرانی کمتر می باشد با توجه به اهمیت بسیار زیاد آب در اکثر نقاط استان، کشت گندم در این اراضی منطقی نمی باشد.
مقدمه
شناخت ظرفیت تولید اراضی واختصا ص آن به بهترین و سودآورترین نوع کاربری از اهمیت خاصی برخوردار است. برنامه ریزی برای استفاده بهینه از اراضی باعث می شود تا ضمن حداکثر بهره وری از زمین، منابع طبیعی برای استفاده آیندگان نیز محفوظ بماند. دراین راستا ابتدا بایستی منابع اراضی شناسائی شده و قابلیت و استعداد آنها برای انواع استفاده های ممکن بررسی شود. به عبارتی اولین و مهمترین گام دراستفاده بهینه از زمین، ارزیابی اراضی است. این مفهوم اساس منطقی تصمیم گیری درانتخاب استفاده از زمین بر پایه تجزیه و تحلیل روابط بین استفاده از سرزمین می باشد.
از این روی تعیین توان خاک ها در دشت های گندم خیز کشور در بر آورده نمودن نیاز های رویشی آن نقش تعیین کننده ای در افزایش کمی و کیفی این محصول خواهد داشت. در واقع تولید بیشتر در واحد سطح نیازمند کسب اطلاعات و به کارگیری تکنیک های نوین در زمینه برنامه ریزی برای مدیریت تولید گندم می باشد.
بر اساس آمار وزارت جهاد کشارزی سطح زیر کشت گندم آبی مناطق بردسیر ، ارزوییه، بم و جیرفت بیشتر از سایر مناطق است در این مناطق کمیت و کیفیت آب بهنه و مطلوب نمی باشد. بررسی ها نشان می دهد علیرغم محدودیت منابع آب در این مناطق عملکرد گندم بهینه نمی باشد بنابر این برنامه ریزی برای استفاده بهینه از منابع تولید ضروری است
عملکرد محصول گندم تحت تاثیر اقلیم، خصوصیات اراضی و مدیریت استفاده از اراضی است. استفاده از روشهای نوین ارزیابی تناسب اراضی میتواند با دقت بالا میزان مناسب بودن اراضی را برای کشت گندم مشخص کند و خصوصیاتی که موجب کاهش عملکرد میشود را شناخت و برای اصلاح آنها راهکارهایی را پیشنهاد داد که باعث افزایش عملکرد محصول شود. پتانسیل عملکرد محصول را میتواند با دقت تعیین نمود و علل کاهش عملکرد محصول توسط زارع را میتوان بررسی نمود. عملکرد فعلی گندم پاییزه هم برای کشت دیم و آبی خیلی پایین تر از شرایط ایده آل است.
برآورد میزان تولید محصول که خود به اقلیم، نوع خاک و سیستم مدیریتی بستگی دارد یکی از مراحل اصلی در ارزیابی تناسب اراضی است که بر اساس آن میتوان باروری اراضی مختلف را با یکدیگر مقایسه کرد. تخمین پتانسیل تابشیB گرمایی با استفاده از مدل فائو امکان تعیین تولید خالص بیوماس با استفاده از اطلاعات مربوط به اقلیم و گیاه را فراهم می کند. تولید پیش بینی شده از تاثیر محدودیت های خاک، آب و مدیریت بر پتانسیل تولید حاصل می شود
فرج نیا پتانسیل تولید گندم آبی در دشت تبریز را 6700 کیلو گرم در هکتار برآورد و گزارش نمود که بدلیل محدودیت های زمین، خاک و مدیریت این مقدار تا 1250 کیلوگرم در هکتار افت پیدا میکند
سهرابی و همکاران پتانسیل تولید چغندرقند در سیلاخور لرستان را با روش فائو 68 تن در هکتار برآورد و گزارش کردند که همبستگی خوبی بین شاخص اراضی محاسبه شده با روش پارامتریک و عملکرد زارعین وجود دارد
سیدجلالی پتانسیل تولید و تناسب اراضی 36205 هکتار از اراضی میانآب شوشتر را برای گندم آبی و دیم مطالعه نمود. نتایج حاصل از اجرای این طرح نشان داد که پتانسیل تولید گندم آبی به روش فائو 6457 کیلوگرم در هکتار است که در مقایسه عمکلرد مشاهده شده زارع مشاهده نمود که ضریب همبستگی آنها 0/77 است و نتیجه گرفت که این مدل با شرایط منطقه تطابق خوبی دارد. پتانسیل تولید گندم دیم در این منطقه از 150 تا 1111 کیلوگرم در هکتار متفاوت است که مهمترین عوامل محدود کننده از شامل آهک، وضعیت زهکشی، شوری، قلیائیت و کمبود بارندگی است
شناخت بیشتر و دقیقتر از خصوصیات اراضی و میزان تطابق آنها با نیاز های رویشی گندم و ارزیابی محدودیت های اراضی که موجب کاهش تولید محصول می شوند برای اجرای برنامه ریزی تولید در سطح ملی بسیار راه گشاست.
هدف از این تحقیق بررسی تناسب اراضی و تخمین توان تولید اقلیمی گندم در شرایط آبی و پتانسیل تولید فعلی اراضی در مناطق مختلف استان به منظور شناسایی عوامل محیطی محدود کننده عملکرد و بررسی علل فاصله بین توان تولیدی اقلیمی، توان تولید اراضی و عمکرد واقعی مشاهده شده توسط زارع در کشور است.
مواد و روش ها
برای انجام تحقیق مناطق مهم تحت کشت گندم که دارای مطالعات تناسب اراضی و تخمین پتانسیل تولید برای گندم می باشند بررسی ودر نهایت 4 منطقه مهم از لحاظ کشت و تولید گندم که تنوع خاک و اقلیمی داشته باشند انتخاب و نتایج ارزیابی های انجام شده تجزیه و تحلیل گردیدند.
مناطق مورد مطالعه در دشتهای انتخابی ارزوییه، بم، جیرفت و بردسیر واقع شده اند. بدین منظور برای ارزیابی تناسب اقلیمی گندم از اطلاعات اقلیمی از قبیل دما، بارندگی، رطوبت نسبی و تابش خورشید جمع آوری شده از ایستگاهای سینوپتیک مناطق مورد مطالعه و برای ارزیابی خصوصیات خاکی و زمین نما از گزارشات خاکشناسی مربوط به این مناطق استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل و بررسی نتایج طبقهبندی تناسب اراضی و تخمین پتانسیل گندم و اطلاعات پرسشنامههای تکمیل شده در جدول زیر آورده شده است.
جدول -1 میانگین پتانسیل - توان - تولید گندم در مناطق انتخابی استان کرمان
