بخشی از مقاله
چکیده
تولید زیورآلات و مصنوعات طلا یک صنعت بومی و ملی است. لذا در این در مطالعه سعی شده است تا با تدوین و ارزیابی استراتژي هاي مناسب به بقا و رشد این صنعت کمک شود. تدوین استراتژي در این حوزه، با بکارگیري از تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید - SWOT - قادر به تعیین اهمیت هریک از عوامل شناخته شده نیست و راهکاري را براي ارزیابی گزینهها تصمیم با توجه به این عوامل ارایه نمی دهد. اگرچه تجزیه و تحلیل SWOT عوامل مورد نظر را مشخص می کند اما هریک از عوامل معمولا به صورت خلاصه و کلی توصیف می شوند. به همین دلیل تجزیه و تحلیل SWOT در مراحل ارزیابی دارایی نقصهایی می باشد. براي برطرف سازي این نقص ها از رویکرد بکارگیري فرآیند تحلیلی شبکهاي - ANP - در SWOT استفاده شده است. نتایج حاصل از این روش با نتایج ماتریس استراتژیک کمی مقایسه شده است.
کلمات کلیدي: مصنوعات طلا، SWOT، فرآیند تحلیلی شبکهاي - ANP -
.1 مقدمه
طلا یکی از گرانقمیت فلزات در طول به شمار آمده است و قیمت آن در تاریخ معیاربسیاري از پولهاي رایج می باشد. - تحت عنوان پایه طلا شناخته می شود - . از طلا بعنوان نمادي براي پاکی،ارزش،سلطنت و مخصوصا" نقشهایی که ترکیبی از این ویژگیها است استفاده می شود. در طول تاریخ از طلا براي پشتیبانی پول و در سیستمی تحت عنوان پایه طلا استفاده می شد که در این سیستم یک واحد از پول رایج معادل مقدار معینی طلا بود.بسیارى از دولتهاي دنیا توانستهاند با بهرهگیرى از صنعت طلاسازي، درآمدهاى هنگفتی را به کشور خود سرازیر کنند و علاوه بر درآمدزایی، سطح اشتغال را در این صنعت و در کشور خود افزایش دهند.
لذا ساخت مصنوعات طلا نیازمند ایجاد یک برنامه ریزي استراتژیک می باشد تا با بهره گیري از امکانات موجود حضور پررنگی در اقتصاد شهرها و کشورمان داشته باشد.طبق آمار سازمان بین المللی طلا و جواهر که در سال 2004 اعلام شد ایران را ششمین کشور مصرف کننده طلا در جهان نام برد که همین رتبه نشان از اهمیت بازار داخلی این محصول دارد و از آنجایی که طلا یکی از کالاهاي استراتژیک در هر کشوري قلمداد می شود، سرمایه گذاري در آن می تواند باعث تعیین موقعیت استراتژیک مناسب در میان سایر کشورهاي منطقه و جهان گردد.مدیریت استراتژیک عبارت است از فرایند تضمین دست یابی سازمان به فواید ناشی از به کارگیري استراتژي هاي سازمانی مناسب، هم چنین هنر و علم فرمول بندي، اجرا و ارزیابی تصمیمات چند بعدي با تأکید بر یکپارچه سازي عوامل مدیریت، بازاریابی، امور مالی، تولید ، خدمات و غیره می باشد - پهلوانیان، . - 1385
استراتژي یک برنامه نیست بلکه یک طرز نگرش است که اساس آن بر تشخیص فرصت هاي اصلی و محقق ساختن منافع نهفته در آن قرار دارد - غفاریان و کیانی، . - 1380رویکردها و فنون بس یاري در فرآیند مدیریت استراتژیک مورد استفاده قرار می گیرند در میان آنها، تجزیه و تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدها - SWOT - متداول ترین است.[1] تحلیل SWOT ابزاري کارآمد براي شناسایی شرایط محیطی و تواناییهاي درونی سازمان است. پایه و اساس این ابزار کارآمد در مدیریت استراتژیک و همین طور بازاریابی، شناخت محیط پیرامونی سازمان است. تجزیه و تحلیل SWOT به عنوان ابزاري براي تجزیه و تحلیل نظام مند محیط هاي درونی و بیرونی سازمان به کار میرود.[2] تجزیه و تحلیل SWOT مهم ترین عوامل درونی و بیرونی سازمان را خلاصه می کند .
این عوامل تحت عنوان عوامل استراتژیک تأثیرگذار بر آینده سازمان شناخته می شوند. [3] در تجزیه و تحلیل SWOT سنتی، اهمیت عوامل براي تعیین اثر هر عامل بر روي برنامه یا استراتژي پیشنهادي، کمی نمیشود. به عبارت دیگر ، تجزیه و تحلیل SWOT در این حالت ابزار مناسبی را براي تعیین اهمیت نسبی هر یک از عوامل فراهم نمی کرد.[4]فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - براي بهینه کردن SWOT یک محدودیت اساسی دارد و آن این است که AHP وابستگی هاي احتمالی میان فاکتورها را نمی بیند و این فرض زیر بنایی AHP می باشد. این فرض در دنیاي برنامه ریزي استراتژیک یک فرض منطقی نیست. زیرا که فاکتورهاي SWOT مستقل از همدیگر نیستند.
از انجایی که اوزانی که AHP به فاکتورها اختصاص می دهند با فرض عدم وابستگی می باشد ممکن است با اوزانی که با قبول فرض وابستگی محاسبه می شوند متفاوت باشد. بنابراین به کارگیري رویکردي که وابستگی هاي احتمالی میان عوامل را در نظر گیرد و انها را در اندازه گیري دخالت دهد ضرورت می یابد.[5] با توجه به محدودیت ذکر شده براي AHP و عدم توانایی این رویکرد در لحاظ کردن وابستگی هاي بین معیارها و عوامل، پروفسور ساعتی در سال 1996 رویکرد دیگري را توسعه داد که به رویکرد فرآیند تحلیل شبکه اي یا ANP معروف گردید و مزیت آن نسبت به AHP این می باشد که وابستگی هاي بین معیارها در نظر می گیرد.
مدل سلسله مراتبی و شبکه هاي که براي تحلیل SWOT در اینجا پیشنهاد می شود - شکل - 1 از چهار سطح تشکیل شده است. هدف - بهترین استراتژي - نشان دهنده ي سطح اول می باشد، سطح دوم گروه هاي SWOT می باشند و سطح سوم عوامل یا فاکتو ر هاي هر گروه SWOT و سطح چهارم هم گزینه ها یا استراتژيها می باشد.[6] وابستگیها باید به صورت خطی، از بالا به پایین و بالعکس باشد. چنان چه وابستگی دو طرفه بوده، یعنی وزن معیارها، در روش AHPبه وزن گزینه ها و وزن گزینه ها نیز به وزن معیارها وابسته باشد، مسئله از حالت سلسله مراتبی خارج شده و تشکیل یک شبکه یا سیستم غیرخطی یاسیستم با بازخورد را می دهد، که در این صورت براي محاسبه وزن عناصر نمی توان از قوانین و فرمولهاي سلسله مراتبی استفاده کرد.در این حالت براي محاسبه وزن عناصر باید از تئوري شبکه ها استفاده کرد شکل 1 تفاوت بین سلسله مراتب خطی و شبکه را نشان میدهد.[7]
هیچ کدام از این رویکردهاي معرفی شده یک تکنیک سیستماتیک براي تعیین اهمیت اعوامل ارائه نمی دهند. در جستجوي بهبود SWOT با توجه به ماهیت کار بهترین تکنیکهایی که می تواند به کار گرفته شود تکنیکهاي تصمیم گیري چند معیاره می باشد. در پژوهش انجام شده توسط پنگ پنگ و همکارانش [8] در سال 2015 براي ارزیابی راهکارهاي پایداري انرژي در هتل ها روش ANP را به کار بردند. در مطالعه انجام گرفته در سال 2013 توسط کاترون و همکارانش[9] رویکرد SWOT-ANP براي ارزیابی روش هاي تولید انرژي توسط زیست توده ها در ایلات کنتاکی انجام گرفت. شکورشهابی و همکارانش [10] نیز در سال 2014 همین رویکرد را براي ارزیابی استراتژي هاي صنایع فولاد بکار بردند.
در بیش تر مواقع نتیجه تجزیه و تحلیل SWOT صرفا فهرستی ناقص از عوامل کیفی درونی و بیرونی می باشد [3] به همین دلیل، تجزیه و تحلیل SWOT به صورت جامع قادر به ارزیابی فرآیند تصمیم گیري استراتژیک سازمان نیست. این مقاله برگرفته از یک تحقیق میدانی است و با بکارگیري روشهاي نوین، بسیاري از مشکلات موجود در تدوین و ارزیابی استراتژي برطرف می سازد. در این مطالعه با بکارگیري این تکنیک سعی در تدوین و ارزیابی استراتژيهاي مناسب براي رشد و ارتقا صنعت مصنوعات طلا در کشور ایران شده است. در قسمت دو و سه به ترتیب به معرفی واجراي الگوریتم پرداخته شده است. در ادامه نیز به مقایسه الگوریتم با روش ماتریس استراتژي کمی انجام شده و در انتها نتایج مطالعه بیان شده است.
.2 الگوریتم بکارگیري ANP در SWOT
با توجه به مدل شبکه اي طراحی شده و اصول کلی ANP مراحل به کارگیري فرآیند تحلیل شبکه اي در تحلیل SWOT به صورت عملیت ماتریسی انجام گرفته و گامهاي اجرایی آن به صورت زیر است.[11]
گام اول: شناسایی فاکتورها یا عوامل SWOT و استراتژي جایگزین
گام دوم: با فرض اینکه هیچ وابستگی میان عوامل وجود ندارد دریجه اهمیت گروههاي SWOT را از طریق مقایسات زوجی با یک مقیاس 9-1 اندازه گیري شود.
گام سوم: چون بین گروههاي SWOT وابستگی وجود دارد لذا با استفاده از یک مقیاس 9-1 و مقایسات زوجی ماتریس وابستگی هاي درونی گروهها - سطح دو مدل - محاسبه شود.
گام چهارم: تعیین ارجحیت - اهمیت - هر یک از گروههاي SWOT از طریق ضرب کردن W1 در W2
گام پنجم: تعیین درجه اهمیت نسبی هر یک از فاکتورهاي SWOT با یک مقیاس 9-1 و مقایسات زوجی. گام پنجم: تعیین درجه اهمیت نسبی هر یک از فاکتورهاي SWOT با یک مقیاس 9-1 و مقایسات زوجی
گام ششم: تعیین درجه اهمیت نهایی هر یک از فاکتورهاي SWOT با ضرب کردن حاصل مرحله چهار در مرحله پنجم
گام هفتم: تعیین درجه اهمیت استراتژي جایگیزین به نسبت هر یک از فاکتورهاي SWOT با یک مقیاس 9-1 و از طریق مقایسات زوجی گام هشتم: تعیین اولویت هاي - رجحان ها - نهایی هر یک از گزینه هاي استراتژیک - با ضرب حاصل مرحل ششم در مرحله هفتم -
.3 اجراي الگوریتم
مرحله اول: با توجه به بررسی که در این تحقیق با استفاده از نظرات خبرگان بر روي تولید مصنوعات طلا در اقتصاد کشور ایران حاصل شد، میتوان به صورت خلاصه نقاط قوت و ضعف و همچنین فرصت و تهدیدها را براساس تحلیل SWOT در مورد این صنعت ارزش آفرین را به صورت جداول 1 و 2 طبقه بندي نمود. استراتژي هاي موثر بر تولید مصنوعات طلا در جدول 3 معرفی شده اند.
مرحله دوم: با فرض عدم وجود وابستگی متقابل میانعوامل اصلی SWOT به ماتریس مقایسات زوجی عوامل اصلی با استفاده از یک مقیاس 1 تا 9 توسط خبرگان تشکیل می شود. بردار اوزان ماتریس مقایسات زوجی در جدول 4 نشان داده شده است.در انجام مقایسات زوجی باید به سازگاري ماتریس توجه کرد. بدین صورت که ماتریس = [ _ ] را سازگار گویند، اگر _ × _ = _ ، میزان ناسازگاري کمتر از 0/1 در ماتریس هاي مقایسات زوجی قابل قبول می باشد.
مرحله سوم: در این مرحله وابستگی ها متقابل میان عوامل اصلی پس از تجزیه و تحلیل محیطهاي درونی و بیرونی به دست می آید. از آنجا که فرصتها تنها به وسیله نقاط قوت تحت تاثیر قرار می گیرند، هیچ ماتریس مقایسه زوجی براي فرصتها تشکیل نمی شود - جداول . - 7-5 روابط متقابل میان عوامل اصلی مطابق نمودار 2 می باشد.
.3,1 وابستگی هاي متقابل میان عوامل SWOT
ماتریس مقایسه زوجی عوامل اصلی و اهمیت نسبی هر عامل از عوامل SWOT در جداول 7-6 نشان داده شده اند.مرحله چهارم: در این مرحله وزنهاي وابستگی متقابل عوامل اصلی از طریق حاصلضرب ماتریس وابستگی اصلی - اهمیت هاي نسبی به دست آمده از مرحله سوم - در اهمیت نسبی عوامل اصلی جدول 4 پس از نرمال سازي به دست میآید. وزن وابستگی متقابل عوامل اصلی طبق رابطه 1 محاسبه می شود.
