بخشی از مقاله
تدوین استراتژي توسعه پایدارگردشگري با بهره گیري از مدل مدیریت استراتژي : SWOT مطالعه موردي پارك ملی گلستان
امروزه ، بسیاري از برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه ، از گردشگري به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند و در تلاش هستند با شناسایی قابلیت هاي توسعه گردشگري مناطق و رفع موانع آن سهم بیشتري از عایدات این بخش را نصیب خود سازند.در این راستا پارك ملی گلستان از مقاصد مهم گردشگري کشور می باشد که می تواند با برنامه ریزي اصولی و مناسب و شناسایی توانها و محدودیت هاي گردشگري آن ، نقش مؤثري در توسعه این مناطق و در نتیجه توسعه ملی و تنوع بخشی به اقتصاد ملی داشته باشد. بدین منظور در مقاله حاضر ابتدا با نظر سنجی از متخصصان ، کارشناسان محیط زیست و با فهرست کردن عوامل داخلی و خارجی تأثیرگذار در توسعه و عدم توسعه ي گردشگري با استفاده از مدل (SWOT) ، به ارزیابی استراتژیک قابلیت هاي توسعه ي گردشگري حوزه پارك ملی گلستان پرداخته شد. در ادامه با وزن دهی و الویت بندي عوامل مذکور، استراتژیهاي درخور ارائه گردید.
کلیدواژه : تدوین استراتژي ، توسعه پایدارگردشگري ، مدل swot ، پارك ملی گلستان
1
-1 مقدمه:
در زندگی ماشینی قرن 21 با روند رو به تزاید فناوري و ماشینی شدن در جوامع و گسترش اختراعات که انسان را به شهرها به عنوان محورهاي تحول وابسته می کند لزوم توجه به مقوله گردشگري احساس می شود.(.(BULTERT , 2002 ضرورت جایگاه گردشگري به حدي است که قرآن مجید در آیاتی چند انسان را به این موضوع مهم دعوت کرده است.(موحد،.(1383
صنعت گردشگري یکی از موفق ترین صنایع جهان است ، زیرا نتایج و دستاوردهاي قابل توجهی دارد که می توان به کسب درآمدهاي سرشار ارزي، توسعه روابط علمی- فرهنگی، ایجاد اشتغال به صورت مستقیم و غیرمستقیم ، رهایی از اقتصاد تک
محصولی و نمایش ثبات و امنیت کشور اشاره نمود. تردیدي نیست که صنعت گردشگري به شکوفایی خود در سالهاي آینده ادامه خواهد داد. به گزارش شوراي جهانی سفر و گردشگري ، ده درصد درآمد اقتصادي جهان ، از راه گردشگري به دست می آید. و 240 میلیون نفر در این صنعت اشتغال دارند.(سقایی، .(1385
به اعتقاد کارشناسان ایران یکی از پنج کشور نخست برخوردار از بیشترین تنوع زیستی در کره زمین است. والبته از نظر جاذبه هاي تاریخی و فرهنگی نیز در ردیف یکی از ده کشور نخست جهان به شمار می رود.(کردستانی،.(1387 از جمله مناطق پرتوان کشور در زمینه طبیعت گردي استان گلستان می باشد..موقعیت ممتاز جغرافیایی استان گلستان و قرار گرفتن در میان دریا و جنگل با تنوع اشکال و فرآیندهاي طبیعی گویاي ظرفیت بالاي استان در زمینه طبیعت گردي است. پارك ملی گلستان که محدوده مورد مطالعه این پژوهش است از جمله حوزه هاي گردشگري ایران است که با دارا بودن نقاط خاص دیدنی از جمله آبشار فصلی (اوشور) با ارتفاع 110 متر در فصل بهار، بیلی کوه یکی از قلههاي زیباي پارك با چشماندازي از دیوارهاي صخرهاي قورغون، سلوکلی بزرگترین تالاب طبیعی در ارتفاع 1358 متري پارك، سلطان هبی، دره هاي آلمه، آق سو، سوار باغی، آلی دالی، آدام چاغران، آدنسد، جمشید آباد، قرنگی جنگل، قزقلعه و آلو باغ، کرکولی، دره خشک و نکارمنده، میرزا بایلو، شارلق می تواند هم محیط منحصر به فردي براي گذراندن اوقات فراغت گردشگران به حساب آید وهم زمینه ایی براي پژوهش از گونه هاي گیاهی و جانوري باشد.
-2 مبناي نظري:
مروري بر ادبیات برنامه ریزي گردشگري مبین این نکته است که تا کنون چهار رویکرد عمده در مورد برنامه ریزي بخش
گردشگري وجود داشته است.(-1: .(Hall , 2000 دیدگاه رشدگرا : در این رویکرد از گردشگري به مثابه اهرم و ابزاري براي بهبود شاخصهاي اقتصادي یک جامعه یاد می شود.-2رویکرد فیزیکی- فضایی: در این دیدگاه گردشگر به عنوان یک پدیده فضایی و منبع مورد استفاده در سازماندهی فضاها، مورد مطالعه قرار می گیرد.-3دیدگاه اجتماعی: در این دیدگاه گردشگر به مثابه
2
پدیده ایی براي شکوفایی بهبود شرایط زیستی جامعه عنوان می شود.-4 رویکرد پایدار: در این دیدگاه گردشگري به مثابه ابزاري توانمند در راستاي اجراي سیاست هاي توسعه پایدار مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.
برنامه ریزي گردشگري به شیوه توسعه پایدار واجد اهمیت بسیار است ، زیرا اغلب فعالیت هاي مربوط به توسعه گردشگري به جاذبه ها و فعالیت هاي مربوط به محیط طبیعی ، میراث تاریخی و الگوهاي فرهنگی منطقه بستگی دارد. اگر این منابع مورد بی توجهی قرار گرفته و یا تخریب شوند مناطق گردشگري نخواهد توانست به جذب گردشگر پرداخته وگردشگري موفق نخواهد بود.(سینایی،.(1371
توسعه فعالیتی چنین گسترده و توانمند که بخشهاي صنعتی، تجاري ، خدماتی و فرهنگی را به حرکت درآورده و از سوي دیگر موجب بزرگترین تحرك جغرافیایی در طول تاریخ بشریت بوده ، باید به گونه ایی سازمان یابد که در عین دستیابی به رشد بیشتر
از محیط زیست و منافع فرهنگی و میراث بشري نیز حمایت نماید. این مقصود در چارچوب رویکرد توسعه پایدار برآورده می شود. مفاهیم پایداري اکنون به نحو گسترده ایی به عنوان رویکرد اساسی براي هر نوع توسعه من جمله توسعه گردشگري پذیرفته شده است. با توجه به اصول بیانیه ریو درباره محیط زیست و توسعه و دستور کار 21 و فعالیت هایی که در پی آن توسط کمیته محیط زیست سازمان جهانی گردشگري صورت گرفت، سازمان مذکور توسعه پایدار را فعالیتی می داند که نه تنها منابع طبیعی و فرهنگی را حفظ میکند که ظرفیت را نیز براي ایجاد درآمد و اشتغال مستمر افزایش می دهد. براي دستیابی به موفقیت در یک جامعه گردشگر باید براي بهبود کیفیت زندگی ساکنین و حفاظت از محیط زیست محلی ، طبیعی و فرهنگی برنامه ریزي و مدیریت شود. اهداف گردشگري پایدار به عنوان الگویی براي توسعه عبارتست از:
• اصلاح کیفیت زندگی جامعه میزبان
• تأمین تجارب کیفی براي بازدید کننده
• حفظ کیفیت محیط زیست که هم جامعه میزبان و هم بازدیدکننده وابسته به آنند.
توسعه پایدار گردشگري داراي دو جنبه اصلی حفاظت از محیط زیست و منابع و میراث فرهنگی جوامع و یک مفهوم اساسی و کلیدي یعنی ظرفیت پذیري است. این جنبه ها سرانجام باید در چارچوب ظرفیت پذیري و سنجش مرزهاي آن و در قالب خط مشی ها و برنامه ریزیهاي منسجم و یکپارچه محلی به مرحله اجرا گذارده شود.(کردي ، .(1381
3
-3 محدوده مورد مطالعه :
پارك ملی گلستان در در شرق سلسله جبال البرز در شمال شرق ایران و 150 کیلومتري شرق گرگان در موقعیت جغرافیایی بین 37/31 الی 53/04 عرض شمالی و 55/43 الی 66/17 طول شرقی در استان گلستان واقع شده است. سیماي کلی این پارك کوهستانی بوده و مساحت آن 91 هزار و 895 هکتار است. این پارك در محدوده استانهاي گلستان، خراسان و سمنان واقع شده
æ مدیریت آن برعهده اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان است. آب و هواي پارك ملی گلستان تحت تأثیر رطوبت دریاي خزر و جریانات ناشی از بادهاي غربی است که همواره رطوبت زیادي را به این ناحیه میآورد. همچنین بیشتر از همه، بارندگیهاي کوهستانی رطوبت پارك را تأمین میکند. شدیدترین بادهاي این ناحیه داراي جهت شمال شرقی هستند. اگر بخواهیم پارك ملی گلستان را از نظر آب و هوایی تقسیمبندي کنیم، سه نوع آب و هوایی در این ناحیه دیده میشود: ناحیه شرقی
æ جنوب شرقی اقلیم خشک (نیمه بیابانی یا استپی)، ناحیه میانی و شمالی پارك اقلیم نیمه خشک، و ناحیه غربی و جنوب غربی اقلیم نیمه مرطوب و معتدل دارد.
شکل (1) موقعیت پارك ملی گلستان در استان گلستان
4
-4 روش تحقیق :
این تحقیق از نظر هدف از نوع تحقیقات کاربردي و از نظر روش از نوع توصیفی - تحلیلی است. در رویکرد استراتژیک پرداختن به سه سؤال ضروري است : -1 کجا می خواهیم باشیم؟ -2 اکنون کجا هستیم؟ -3 چگونه به آنجا که می خواهیم برسیم؟(.(Olsen ,2002 هدف از این تحقیق، تدوین استراتژي توسعه پایدار گردشگري پارك ملی گلستان می باشد. از این رو با هدف دست یافتن به اصول و اهداف توسعه پایدار گردشگري به دو پرسش اکنون در چه موقعیتی هستیم و چگونه به آنجا که می خواهیم برسیم در این تحقیق پاسخ داده می شود. تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به سؤالات اصلی زیر است :
-1 نقاط قوت و ضعف محدوده مورد مطالعه در راستاي توسعه پایدار گردشگري چیست؟ -2 فرصتها و تهدیدهاي محدوده مورد مطالعه در راستاي توسعه پایدار گردشگري چیست؟
-3 نقش کدامیک از عوامل اعم از عوامل درونی یا بیرونی در وضعیت فعلی بخش گردشگري پارك ملی گلستان قویتر خواهد بود؟
-4 مجموعه استراتژیهاي مطلوب در راستاي توسعه پایدار گردشگري پارك ملی گلستان به ترتیب اولویت کدامند؟
ابزار تحلیلیSWOT ، یکی از روش هاي اساسی جهت ایجاد نظم و مناسبات ویژه بین مسائل استراتژیک است و از بهترین تکنیکها براي تحلیل و هدایت محیط محسوب می شود ( 2007 ،Yuksel et al ).این روش یک ابزار عمومی هم براي تحلیل محیط درونی (نقاط قوت و ضعف) و هم تحلیل محیط بیرونی (فرصت ها و تهدیدها) است و رویکردي سیستماتیک به مسئله است که در موقعیتهاي تصمیم گیري کمک می کند. .(Mc Doland, 1993, Wheelen &Hunger 1995)
مهمترین عوامل محیط درونی و بیرونی که می توانند بر آیندة یک فعالیت تأثیر داشته باشند، به عنوان عوامل استراتژیک مطرح اند، که در تحلیل SWOT ، به صورت خلاصه و جمع بندي شده، لیست می شوند.( (Kajanus et al, 2004 .Kajanus, 2001 در ادامه تحقیق درراستاي تعیین موقعیت و تصمیم گیري استراتژیک، نتایج SWOT ، با استفاده از ابزار آنالیز درونی و بیرونی IEA ،تجزیه و تحلیل شد .در این مدل به هریک از عوامل استراتژیک به تفکیک عوامل درونی و بیرونی دو نوع امتیاز اختصاص داده می شود .ابتدا به هر عامل با توجه اهمیت آن از صفر تا یک امتیاز داده می شود به طوري که جمع عوامل در هر طبقه (درونی و بیرونی) یک شود .سپس مجددا به هریک از عوامل با توجه میزان اثر گذاري و جذابیت در راستاي هدف تحقیق امتیازي از 1 تا 4 داده می شود .حاصلضرب دو ستون امتیاز و وزن عوامل درستونی به نام وزن نهایی نوشته می شود .
5
-5 یافته هاي تحقیق:
به منظور ارزیابی قابلیت هاي توسعه گردشگري حوزه پارك ملی گلستان و ارائه راهکارهاي توسعه این بخش، شناخت عوامل چهارگانه ( swot) قوت ها ، ضعف ها ، فرصت ها و تهدیدها و امتیازدهی به هر یک از آنها جهت ارائه راهبردها، لازم و ضروري می نماید . بر این مبنا با نظرسنجی از کارشناسان و متخصصین به فهرست نمودن مهمترین نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهاي حوزه پرداخته شده است.
