بخشی از مقاله
چکیده
از منظر حضرت امام راحل - ره - فرهنگ از گستره عمیقی برخوردار بوده است که در حوزه آن همه رفتارها و نگرشها تعریف شده است .اگر بخواهیم فرهنگ را در اصطلاح معنا نمائیم به مجموعه سنن و آداب و رسوم یک جامعه اطلاق میشود که به مرور زمان و رفتار گذشتگان و نیاکان ، خود بصورت یک عرف و قانون در آمده است که این فرهنگ در میان بعضی از اقوام بقدری محترم است که اگر قومی بخواهد به آن خدشه وارد کند چه بسا که با درگیریهای زیاد قومی با آن مواجه خواهند شد اما از نظر حضرت امام راحل - ره - منظور ازفرهنگ ، فرهنگ اسلامی است بنابر این فراتر از تعاریفی است که تا کنون از سوی دانشمندان و علمامنتشر شده است امام راحل - ره - فرهنگ را کارخانه آدم سازی میداند فرهنگ سایه ایست از نبوت . - صحیفه نور ج 6 ص - 237-236 بدین ترتیب امام راحل - ره - با این نگرش عمیق از فرهنگ اسلامی اهدافی را برای آن ترسیم فرمودهاند که در نوع خود قابل توجه و اهمیت است .
مقدمه
تربیت از ماده رَبَوَ به معنی اتمام ، اصلاح ، رشد بخشی و نمودادن مرحله به مرحله متربی تا حدنهایی آن، زیاد کردن ، پاکیز کردن ، پرورش دادن و بزرگ کردن است .
تولستوی یکی از بزرگان - شوروی سابق - میگوید : لذتی در جهان نیست که با لذت مطالعه برابری کند . بنظر میرسد که در این ایده این نویسنده میخواهد بگوید که با مطالعه میتوان فرهنگ مطالعه را ترویج نمود و تحقیق و مطالعه پیرامون مسائل زندگی ، انسان را در راستای یک زندگی سالمو سرشار از موفّقیت و پیروزی قرار خواهد داد و از جهتی نگاه انسان به زندگی و اجتماع نگاه واقعه بینانه خواهد بود و با اندیشه سالم میتوان مشکلات زندگی را با عقل و منطق و درایت در کوتاهترین زمان حل و فصل نمود لذا یکی از راههای ترویج فرهنگ صحیح میتواند فرهنگ مطالعه باشد . خداوند انبیاالهی را جهت تربیت انسانها فرستاد تا رسالت خویش را در فرمان الهی نسبت به بندگان و هدایت آنان به راه راست انجام دهند و این تربیت صحیح و درست است که فرهنگ سالم و سپس تمدن واقعی را میآفریند.
حضرت امام - ره - اعتقاد داشتند که امر تربیت ملت در فرهنگ صحیح و فرهنگ مستقل اسلامی تحقق پیدا میکند که اگر جامعه ای درست تربیت بشود و فرهنگ آن از طریق آموزش و پرورش در جامعه نفوذ کند آن جامعه ، ملت نمونه ای را پدید خواهند آورد .فرهنگ از نظر امام راحل - ره - میتواند مبدأ همه خوشبختیها و بدبختیهای ملت باشد و با توجه به فرموده ایشان بی شک بالاترین و والاترین عنصری که در موجودیت هر جامعه دخالت دارد ، فرهنگ آن جامعه است . ایشان معتقدند که فرهنگ یک کارخانه آدم سازی است همانند حماسه امام حسینعَلَیهِ - السﱠلام - در روز عاشورا .
در فرهنگ و تربیت قرآنی میتوان به دو آیه "وَعَبدَوا االلهِوَلا تُشرِکوابه شِیئاًوَبِالوالدینَاِحساناً" اشاره نمود - سوره نسا آیه - 36خداوند امر میفرمایند که خدا را بپرستید و به آن شرک نورزید و به پدر و مادرتان نیکی کنید و گاه نیکی به والدین را حکم قطعی خداوند میداند و میفرماید"وَقَضی بَّرَکَاَلّ تَعبُدوا اِلّااِیّاهُ وبالوالدِینَ احسانً" پروردگارت حکم قطعی صادر کرده جز او را نپرستید و به والدین خود نیکی کنید - سوره اسرا آیه - 23بنابر این خداوندکه بَّرَ العالمین و مربی مخلوقات است میداند چگونه تربیت کند ! که را تربیت نماید . هدف از خلقت انسان شناخت خود و خدای خود و به صراط مستقیم رسیدن است که همان کمال انسان است برسد و خداوند این مسئولیت پر پیچ و خم را به پیامران سپرد تا رسالت خود را انجام دهند .ما در این مقاله قصد داریم ابعاد مختلف فرهنگ یا تربیت فرهنگی را مورد برسی قرار دهیم. حال میخواهیم بدانیم که آیا فرهنگ بر روابط اجتماعی اقتصادی سیاسی تأثیر میگذارد؟
از دیدگاه امام راحل - ره - فرهنگ یک کارخانه آدمسازی است، فرهنگ سایه ای ازنبوّت است - صحیفه نور جلد 6 ص 227 و - 226 ایشان معتقدند که با فرهنگ صحیح میتوان استقلال جامعه را تضمین نمود و راه تضمین استقلال ملت و رهایی کامل از دام شیطنتهای دشمنان، اصلاح و استقلال فرهنگ آن ملت است. امروزه چنانچه بخواهند کشوری را به سوی ترقی و تعالی بکشانند ابتدا سنتهای دیرینه آن کشور را از او میگیرند ، سنتهایی که پدران و گذشتگان با آن خو گرفته اند سنتهای صحیح و این را معمولاً استعمارگران بر سر کشورهای جهان سوم و یا کشورهای در حال تو سعه میاورند .
بد نیست که بدانید ما کشوری آزاد تر از ژاپن نداریم که با وجود ماهواره ، کاباره ها مشروبات الکلی ، صنعت پیشرفته و . . . تا کنون هیچ کس نتوانسته است فرهنگ و سنت دیرینه آنها را از آنان بگیرند . به عنوان مثال چقدر روزانه قاشق و چنگال به خارج از کشور صادر میکنند ولی حاضر نیستند آن دو چوبی را که گذشتگان و پدرانشان با آن غذا میخوردند از دست بدهند و یا در مراسم های رسمی کشورشان لباسهای سنتی خود را میپوشندبنابراین حفظ فرهنگ و سنتهای صحیح نه تنها ما را از پیشرفت باز نمیدارد بلکه راهی است برای پیشرفت و ترقی
. ایران هم از جمله کشورهای باستانی است که دارای آداب و سنن قدیمی و یا بهتر بگوییم دارای آداب و سنت اسلامی است . علی رغم نفوذ بیگانگان در کشور ، نتوانسته اند این سنن دیرینه اسلامی را از مردم ما بگیرند هرچند که در مقطعی از زمان و در بعضی از موارد فرهنگ غرب را به ما تحمیل نموده اند مثل فرهنگ بی حجابی دردوره رضا خان که متاسفانه در بعضی موارد آثار شوم آن بر جا مانده است .
چنانچه در مقدمه اشاره گردید فرهنگ تربیت الهی با تذکر بصورت امر شروع میشودوَالعَصراِنﱠ" الاِنسانَلَفی خُسر"قسم به زمان که هر لحظه انسان در معرض خطر قرار گرفته است - قرآن کریم سوره والعصر آیه 1 تا آخر - این اخطار الهی متوجه همه انسانها است حتی شامل اولیاء خدا هم میشود ولی این آیه استثنایی هم دارد و بعد از این آیه میفرماید "اِ االَّذینَ آمَنوا وَعَملُ الصالِحات وَتَواصَوبِالحَقّ وَتَواصَو بِالصﱠبر "یعنی اینکه همه انسانها در معرض خطا و گناه قرار گرفته اند مگر آنانی که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام داده اند که میتوان عمل صالح را همان اوامر الهی دانست که این اوامر واجبات و مستحبات را شامل میشوندومیتواند انسان را از خطر سقوط به صعود بکشاند. بنابر این خداوند با تذکر و هشدار ، مخلوق خود را تربیت میکند و او را به صراط مستقیم هدایت مینماید و این امر جز از طریق ارسال پیامبران امکان پذیر نیست . پس ما هر لحظه باید تربیت شویم آن هم تربیت الهی و حتی یک لحظه غفلت میتواند ما را از پلکان صعود به سقوط بکشاند . زیرا تربیت اسلامی تربیت جاودانه است اصلاً دین مبین اسلام یک دین زنده است و میتواند تا قیامت زنده بماند.
"سرّش هم در این است که تعلیمات اسلام در هر قسمتی از قسمتها تعلیماتی است که جانشین نمیتواند داشته باشد برای اینکه اسلام در تعلیم و تربیت خود هرگز به دنبال یک هدف جزئی نیست بلکه به دنبال تعالی بخشیدن انسان است "
تمام نهضتهایی که در جهان اتفاق میافتد و یا ناکام میشوند و یا اگر پیروز میشوند پیروزی موقتی است از همین اهداف جزئی برخوردارندنظیر نهضت کشمیر و نهضت آزادیبخش فلسطین اینها بدنبال اهداف جزئی میروند گاه پیروز و گاه متوقف میشوند . اما نهضت اسلامی نهضت توحیدی بود این نهضت توحیدی در آن عصر و آن زمان و مکان کهبت لات و عزّی و هُبَلو مُنات و یا امثال آنها را پرستش میکردند نتیجه اش مبارزه با این بتها بود ولی چون ریشه نهضت "لااِلهَ اِلَاااللهُ وَ لا مَعبودُ اِلَا االله"بود ، محدود به هُبَل و لات و عزّی نبود . چون زبان عرب فصیح و گسترده است در این جا لا ، لای نفی جنس است یعنی اینکه هیچ چیزی ، هیچ شخصی ، هیچ ستاره ای ، خورشیدی ، ماهی ، انسانی ، حتی مرامی و مسلکی ، هیچ چیزی که شیئ به آن اطلاق بشود صلاحیت ندارد که هدف و معبود بشر قرار بگیرد .حقیقت قابل پرستش منحصر است به خدا ، همان خدایی که ذات اقدسش پایان ندارد و حرکت بشر بسوی او پایان ناپذیر و خستگی ناپذیر است.
لذا بااین دیدگاه میتوان گفت که اگر فرهنگی فرهنگ الهی باشد نتیجه اش استقلال است .
- 1 تضمین استقلال جامعه – از منظر امام - ره - تنها راه تظمین استقلال یک ملت ، رهایی کامل از دام شیطنت دشمنان اصلاح و استقلال فرهنگ آن ملت است ،آری اگر بخواهیم استقلال کامل داشته و رها از دام ابرقدرتها باشیم باید دارای یک فرهنگ صحیح اسلامی باشیم اگر خوب بنگریم میبینیم که دشمن چه زیبا و زیرکانه عمل میکند . در دوره ای از زمان که متاسفانه هنوز هم در برخی از موارد مشاهده میگردد ظروف مسی و روئی را که در آشپزخانه های یک مسلمان ایرانی از زرق و برق و جلای خاصی برخوردار بودهمین فرهنگ غلط غربیها، از ما گرفنتد زیرا آنها خوب میدانند که چگونه به کشورها حمله فرهنگی نمایند.
ما ظروف مسی داشتیم از ما گرفتند به عناوین مختلف و بجای آن ظرفهای تفلون سرطانزا را با زرق و برق بیشتری به ماتحمیل نمودند آنها اگرنتوانستند از لحاظ تفکر و اندیشه رخنه نمایند از طریق بخطر انداختن سلامت جسم و جان ما وارد شدند حتی ما در زمان دانشمندانی چون زکریای رازی ،ظروفی داشتیم که از آلیاژ مخصوصی درست میشد که هم غذا در آن لذیذ بود و هم غذای سالمی در آن طبخ میگردید ، فرمول آن را از ما گرفتند و سپس دانشمند را سربه نیست کردند.
بنابر این تربیت صحیح از نظر امام راحل بدون توجه جدی به فرهنگ اسلامی و شناسایی خطر هجوم فرهنگ بیگانه و انحرافات ناشی از آن امکانپذیر نیست و تا وقتی که یک ملت ویژه گیهای استعمار و فرهنگهای وارداتی را نشناسند هرگز از دام شیاطین رها نخواهد بود لذا آنچه که نظام تربیتی صحیح را تضمین میکند و راه نفوذ سلطه گرایی را میبندد ، فرهنگ سالم و صحیح اسلام است .
- 2 معرفی صحیح احکام اسلام -قابل توجه است که یکی دیگر از اهداف مهم تربیت فرهنگی معرفی احکام اسلام است که امام راحل - ره - به آن توجه خاص نمودهاند و ایشان معتقد بودند که تا این ابهامی که دشمنان بر اثر تبلیغات سو ئی که در اذهان مردم بالاخص جوانان بوجود آورده اند، برطرف نسازیم نمیتوانیم با دشمنان مبارزه نمائیم لذا چون دین مبین اسلام غنی ترین و کاملترین دین الهی است با معرفی احکام صحیح میتوان راه سلطه و نفوذ بیگانگان را در کشور بست و حکومت اسلامی را به مردم معرفی کرد که درون این حکومت فرهنگ های صحیح اسلامی نهفته است
مبارزه تا نفی کامل فرهنگ کفر - بنا به شواهد مستدل قرآنی و روایی و تجربه تاریخ ، تقابل بین فرهنگ کفر و ایمان امری بدیهی و آشکار است . مسلمان حاضر در میدان مبارزه اگر متوجه ضربات جب ه کفر نباشد مسلماً هدف آن ضربات قرار خواهد گرفت
