بخشی از مقاله
چکیده
اکثر نظریه پردازان مدیریت و سازمان، قرن بیست و یکم را قرن رهبری برای سازمان میدانند. رهبری به دلیل نقشی که در اثربخشی فردی و گروهی ایفا می کند، عنوان بسیار مشهوری در رفتار سازمانی است. محققان رفتار سازمانی ثابت کردهاند که رهبران میتوانند عامل تمایز در سازمان باشند .در واقع رهبران، به پیروان خود چنین القا میکنند که راه مطلوب را تشخیص دهند و از آنان می خواهند که در جهت تشخیص رهبر خود و برای رسیدن به وضعیت مطلوبی که وی مشخص کرده است، تلاش کنند.
برای این کار دانشمندان حوزه رفتار سازمانی سبکهای مختلفی را برای رهبری ارائه کرده اند که این سبکها و روشها در سازمانهای مختلف دنیا از تنوع و گوناگونی فراوانی برخوردارند و از ویژگی های حاکم بر محیط تأثیر می پذیرند. یکی از این سبک ها که در سال های اخیر مورد توجه دانشمندان حوزه مدیریت قرار گرفته، رهبری خدمتگزار است که به گفته کریتنر این سبک بیش از آنکه جنبه تئوریک داشته باشد بیشتر فلسفی است. هدف اصلی این سبک، ایجاد بهبودهایی در رهبری سازمانها و در شرایط محیطی مختلف میباشد. در این مقاله ضمن معرفی سبک رهبری خدمتگزار، کاربردها و ویژگیهای آن ارائه میشود .
مقدمه
واژه "رهبری خدمتگزار" در سال 1970 توسط رابرت گرین لیف - R.GREENLEAF - در مقاله ای تحت عنوان "خدمتگزار در نقش رهبر" ابداع شد. این سبک از رهبری بیش از آنکه قابل آزمایش و جنبه تئوریک داشته باشد، بیشتر فلسفی است و همچنین بهعنوان یک رویکرد بلندمدت، به لحاظ ایجاد تغییر و تحول در زندگی و حیطه شغلی به شمار میآید. او نتیجه نیم قرن تجربیات و یافتههای خودش را در مقالهای تحت عنوان " خدمتگزار در نقش رهبر" آورده است.
ایده او با خواندن رمانی به نام "سفر به شرق" پخته تر شد. این رمان، داستانی افسانه ای گروهی از افراد در جستجوی معنویت بود که در آن آقای "لیو - LEO - "نقش اصلی داستان را داشت و به عنوان خدمتگزار، افراد را کمک و حمایت می کرد. این سفر داشت خوب پیش می رفت تا اینکه لیو ناپدید شد. پس از چنین ماجرایی، افراد گروه تصمیم گرفتند خودشان به تنهایی راهشان را ادامه بدهند؛ اما بعد از مدتی آنها فهمیدند نمیتوانند به تنهایی مسیر را ادامه دهند.
گرین لیف بعد از خواندن این رمان، به این نکته دست یافت که معنای هرمنوتیکی " لیو" این است که یک رهبر بزرگ، در ابتدا از طریق خدمت به دیگران کار خود را شروع می کند و این حقیقت سادهای است که در بزرگ بودن رهبر وجود دارد. بنابراین رهبری صحیح از تمایل عمیق به کمک کردن دیگران، انجام میپذیرد و رهبران بزرگ جهت برآورده کردن نیازهای کارکنان، مشتریان و جامعه همچون خدمتگزار عمل میکنند و طبق نظریه جیم استوارت - بنیانگذار محفل رهبری - ریشه رهبری در تعهد به خدمت رسانی نهفته است .
رهبر و رهبری خدمتگزار
مفهوم رهبری خدمتگزار در اصل از نظریه رهبری کاریزماتیک ناشی میشود و طبق نظر بسیاری از صاحبنظران، انگیزش اولیه برای رهبری، میل به خدمت است .گرین لیف که ابداع کننده چنین سبک رهبری است، فلسفه آن را " توجه داشتن به دیگران و توانایی بالا برای خدمت کردن به آنان" بیان میکند و رهبران خدمتگزار را چنین تعریف میکند: "رهبران خدمتگزار روی خدمترسانی به دیگران تأکید میکنند و منافع شخصی را فدای منافع دیگران میکنند تا افراد از درایت و اختیار و سلامت بیشتری برخوردار شوند و خودشان تبدیل به رهبرانی خدمتگزار شوند". او ادامه میدهد که فرایند رهبری خدمتگزار با یک احساس طبیعی شروع میشود که در آن فرد میخواهد در ابتدا خدمترسانی کند سپس با یک انتخاب هوشمندانه، مشتاق میشود که افراد را رهبری کند.
همان طور که معلوم شد این شخص با کسی که فقط رهبر است فرق دارد و تفاوت آن از اینجا روشن میشود که رهبر خدمتگزار در ابتدا به رفع احتیاجات اولیه افراد میپردازد. گرین لیف همچنین بیان میکند که بهترین آزمون برای اینکه بدانیم رهبری خدمتگزار وجود دارد، این است که این سؤالات پرسیده شود: آیا افرادی که به آنها خدمت رسانی میشود رشد شخصیتی پیدا کردهاند؟ آیا افرادی که به آنها خدمترسانی میشود سالمتر، خردمندتر، آزادتر و مستقلتر شدهاند؟ آیا افراد خودشان تبدیل به رهبرانی خدمتگزار شده اند؟ آیا افراد سودمندتر شده اند و یا اینکه حداقل زیان نکرده اند؟ از رهبری خدمتگزار تعریفهای زیادی شده است.
لوب - LAUB - دراین زمینه میگوید: "یک مفهوم و تمرینی از رهبری است که رهبر، ارزشها و توسعه و مصلحت افراد را مدنظر میگیرد و رهبر قدرتها را بین افراد تقسیم میکند و سعی میکند انتظار و هدف افراد سازمان را برآورده کند". وی نیز در مورد رهبران خدمتگزار میگوید: "رهبران خدمتگزار کسانی هستند که نفع شخصی را کنار میگذارند و سعی میکنند نیازهای عاطفی، معنوی و فیزیکی دیگران را برآورده کنند". همچنین دفت - DAFT - در سال 1999، چهار قاعده اخلاقی مربوط به رهبری خدمتگزار را بیان میکند که عبارتند از:
-1 خدمت رسانی به دیگران - قبل از خدمت به خود - .
-2 گوش دادن به خواسته های دیگران و تصدیق گفتههای آنان.
-3 ایجاد اعتماد در دیگران.
-4 رشد دادن افراد از طریق تغذیه روحی و روانی. البته مهمترین عامل برای رهبر خدمتگزار، اعتمادسازی بین پیروان است که می توان از راههای زیر، این اعتمادسازی را ایجاد کرد :
-1 اختیاردادن خالصانه به پیروان
-2 به سرعت پیروان را درگیر کار کردن
-3 متعهد و ثابت قدم بودن خود
-4 توسعه مهارتهای رهبری و پرورش دادن ریسک
-5 انتخاب یک سبک مناسب مدیریت با توجه به تعریفهای یادشده، پرسشنامه سادهای وجود دارد برای اینکه بدانید شما رهبری خدمتگزار هستید یا خیر؟
سؤالات این پرسشنامه را می توان به شرح موارد درپی آمده ملاحظه کرد :
-1 آیا افراد باور دارند که شما به عنوان رهبر، نفع شخصی را کنار گذاشتهاید؟
-2 آیا افراد باور دارند که شما به عنوان رهبر، به عقاید و نظرات آنها گوش و ارزش می دهید ؟
-3 آیا افراد باور دارند که شما به عنوان رهبر، از مشکلات زندگی آنها باخبر هستید؟
-4 آیا وقتی افراد با مشکل روبرو میشوند، به نزد شما می آیند؟
-5 آیا افراد با اختیار از دستورات شما پیروی می کنند؟
-6 آیا وقتی با افراد هستید، آنها اهدافشان را در راستای هدفهای سازمانی می بینند؟
-7 آیا افراد به دوراندیشی شما اطمینان دارند؟
-8 آیا افراد باور دارند که شما می خواهید به آنها کمک کنید تا رشد و توسعه پیدا کنند؟
-9 آیا افراد باور دارند به اینکه شما میخواهید سازمانی به وجود آورید که در جهان تفاوت اساسی داشته باشید؟ -10 آیا وقتی افراد را رهبری میکنید، در آنها احساس قوی در ارتباط با سازمان به وجود میآید؟ هر کسی که به بیش از 7 مورد، جواب آری داده باشد، در راستای رهبری خدمتگزار قرار گرفته است. بنابراین به طور خلاصه، رهبری خدمتگزار وقتی ایجاد میشود، که رهبران فکر کنند در موقعیت یک خدمتگزار قرار گرفته اند و نفع دیگران را در درجه اول فعالیت خود قرار دهند و نیازهای آنها را برطرف نمایند. با توجه به گفته »نایر« تا زمانی که عامل موثر رهبری، قدرت باشد، ما نمیتوانیم به استانداردهای بالاتری از رهبری دست پیدا کنیم، بلکه ما باید خدمت را در هستهرهبری قرار دهیم تا جامعه به ترقی و پیشرفت دست یابد.
