بخشی از مقاله
چکیده
پیشتر از یک نگاه منطقهای، محیط زیست بهعنوان یک میراث مشترک برای بشری در معنای کلی دریافت میشده از همین رو، حفاظت و حراست از آن، وظیفه همه جامعه بشری است، اما در سوی مقابل، »تروریسم زیست محیطی«، در قامت »بهرهگیری از مواد سمی و خطرناک« و »استفاده از عوامل یا نیروهای طبیعت بهعنوان سلاح«، در اختلافات منطقهای و جنگهای بینالمللی رخ مینماید که نمود بارز آن را میتوان در درگیریهای مسلحانه و نیز آزمایشهای هستهای و شیمیایی متجلی دانست.
با وجود این، حقوق بینالملل و حقوق داخلی برای مقابله با این تهدیدات، موفق و در إعمال اصول حقوقی ناچیز خود در اتخاذ راهبردهای ضدتروریستی، مؤثر نبودهاند. در پی این ناکارآمدی، آنچه مهم مینماید، ارائه راهکارهایی برآمده از فقه اسلامی در عین برشماری امتیازات راهبردی حقوق بینالملل در این عرصه است، تا در قالب »اصول توصیفی-تحلیلی« و »روش کتابخانهای« این قیاس صورتپذیرفته و در غایت، با نگاهی به عناوین مندرج در فقه - افساد فیالارض و محاربه و... - ، ضمن عملی ساختن راهبردهای موجود در مقابله با تروریسم زیستمحیطی، راهبردی مؤثر، در پرتو رهیافتهای فقهی برای مقابله با »تروریسم سبز« ارائه شود.
مقدمه
حق بر »امنیت زیستمحیطی« از نیازهای اولیه زندگی اجتماعی و برخورداری از آن از آرمانهای دیرین بشراستی. کابوسِ وحشتناکِ نابودی منابع زیستمحیطی بهعنوان رگ حیاتی انسانها بر اثر منازعات منطقهای و آنچه »تروریسم زیستمحیطی« نامیده میشود، »احساس امنیتشهروندانِ« کشورهای مرتبط را تهدید کرده، در مقابل چارهاندیشی دربرابر آن، هم وظیفه نخستین و غیرقابل انکار همه حکومتها، خواه دینی و خواه سکولار است و هم نیازمند تلاش جمعی همه ملتها و بلکه یکایک ابنای بشر است؛ زیرا جدای از آنکه امنیت، حالتی نیست که با فعالیت فردی تحقق پذیرد، محیط زیست ملتهب در کشاکش منازعات بر سر قدرت، امری منحصر در مرزها نیست، بلکه فرامرزی بوده و در این راه تشریک مساعی افراد برای تأمین امنیت زیستمحیطی اجتنابناپذیر است.
این نگاره با تمرکز بر مسائل منطقهای، بهخصوص »پدیده ضد اسلامی داعش« و »تأثیرات این تروریسم زیستمحیطی بر محیط زیست منطقه و بلکه جهان«، درصدد پاسخ به این دو سؤال است که بهراستی، آیا عملیات تروریستی با اصول حقوق بشردوستانه بر محیط زیست سازگار و امکانپذیر است؟ همچنین، دیدگاه اسلام و حقوق بینالملل - چه موضع نظری و چه کارکردی - درخصوص تروریسم زیستمحیطی چیست و در صورت عدم موافقت، به چه رویهای آنها را مورد مجازات قرار میدهد؟
این پژوهه با برگزینش رویکرد توصیفی-تحلیلی و تطبیق آموزهها بر »ادراکات خارجی و عینی«، فرضیه اول را مبتنی بر پاسخی سلبی و فرضیه دوم را درباره »منع و مجازات در قالب محارب« بنیان مینهد.
سازمان بیان، در بخش اول، به مفهومشناسی و شناسایی »ترور زیستمحیطی« اختصاص دارد و پس از آن، با توصیف خسارات زیستمحیطی داعش، موضع »اسلام و حقوق بینالملل« از منظر قوانین و نصوص و عناوین کلی و اصول حقوقی و فقهی درخصوص عنوان بررسی میشود.
مفهومشناسی تروریسم
معنای لغوی
»ترور« در لغت مأخوذ از - Terreur - و به معنای وحشت و ترس زیاد - عمید، - 431 :1367 و نیز قتل سیاسی با سلاح است. گرچه برای تعریف واژگان لاتین نمیتوان به کتابهای فرهنگ فارسی مراجعه کرد؛ لیکن منابع لاتین موجود عمدتاً، به بازشناسی اصطلاحی این واژه در ساحت علوم سیاسی پرداخته و از تعریف لغوی آن بازماندهاند: چندانکه در تعریف اصطلاحی خواهد آمد.
معنای اصطلاحی
بیشک، برای تمرکز یافتن بر بحث »تروریسم زیستمحیطی«، ناچار باید تعریفی از معنای محض و ناب »تروریسم« ارائه داد تا ماهیت آن بهخوبی روشن شود، اما به دلایل متعدد، نهتنها تاکنون کشورها و اندیشمندان گوناگون نتوانستهاند به تعریف مشترکی دست یابند، بلکه حتی سازمان ملل متحد نیز بهرغم تلاشهای متعدد در این خصوص، برای ارائه تعریفی مشترک از »تروریسم«، به نتیجه مطلوبی دست نیافته است؛ جز آنکه در پارهای از موارد برخی مصادیق را بهعنوان اقدامات تروریستی معرفی کرده است. حقیقت آنکه؛ اهمیت مبهم ماندن »تروریسم« چهبسا بیشتر از »تعریف« آن باشد و بر همین مبنا که منافع قدرتهای بزرگ اقتضا میکند تا مفاهیمی همچون »جنبشهای آزادیبخش« تحت عنوان تروریسم قرار گیرد، تلاش برای تعریف این واژه بی ثمر بوده است.
به رغم چنین حقیقتی، اندیشمندان حقوق بینالملل و حقوق کیفری تلاش کردهاند تا برای تقریب اذهان برای مقابله با این پدیده، تعاریفی ارائه دهند؛ لیکن این تعاریف، به سبب برآمدگی از ذهن اندیشمندان و سلیقهایبودنِ آن، مورد اتباع اکثریت نبوده، ازاینرو، گاه شخصی براساس یک تعریف، تروریست محسوب گردد و براساس تعریفی دیگر خیر.
حال گرچه دراینزمینه تعاریف گوناگونی ارائه شده و آثار مختلفی نیز به بیان این اختلافات مصروف گشته است؛ در ذیل به بیان مؤلفهها و ویژگیهای کلی این پدیده به نحوی که متفقعلیه یا مورد تسالم تعاریف گوناگون باشد، پرداخته میشود؛ با این وصف، برخی نویسندگان، جمعبندی این تعاریف را مشکل میدانند، ازاینرو، درصد ارائه تعریفی جدید که مشکلات مطرحشده را دارد برآمدهاند
خصیصه اول: وجود خشونت و توسل به زور این ویژگی در قریب به اتفاق تعاریف اراده شده از تروریسم آمده است؛ همچنان که در فرهنگهایی چون فرهنگ علوم سیاسی ، فرهنگ اصطلاحات و عناوین جزایی و نیز تعریف حقوقدانان، ازجمله دکتر محمدجعفر جعفری لنگرودی در ترمینولوژی حقوق - همو، 1381، ج2، ذیل واژه ترور - و در منظر برخی همچون نوام چامسکی ، عنصر اعمال خشونت و توسل به زور عنصری کلیدی است. چندانکه یکی از نویسندگان دراینزمینه نوشته است، ترور به »عملی نهادینهشده ولی نامتعارف که بهمنظور تأثیرگذاری بر رفتار سیاسی معینی انجام میشود و همراه با کاربرد تهدید یا خشونت است« تعریف میشود
خصیصه دوم: ایجاد وحشت و ترس: تروریسم از گذشته برای خشونت یا تهدید به خشونت برای ایجاد فضای رعب و وحشت استفاده شده است ازاینرو، در برخی تعاریف چنین گفته شده است که »تروریسم عبارت است از: هرنوع استفاده یا تهدید به استفاده از خشونت غیرقانونی به منظور ایجاد جو رعب و وحشت برای تحت تأثیر قرار دادن یا تسلط بر فرد، مجموعهای از افراد یا کل جامعه. این کار برای دستیابی به هدف مشخصی است که شخص اعمالکننده خشونت در نظر دارد
خصیصه سوم: رسیدن به هدفی غیرقانونی: برخی بر این خصیصههای و مولفههای مورد تسالم اندیشمندان، مواردی را افزودهاند؛ ازجمله:
انتشار پیام و ایجاد تأثیر روانی معیّن که باعث میشود افرادی که هدف عمل تروریستی واقع شدند، تحت تأثیر آثار روانی آن قرار گیرند ، سازمانیافته بودن اقدامات تروریستی، غیرقابل پیشبینی بودن حملات و استفاده از عامل غافلگیری.
