بخشی از مقاله
عنوان : نقش تروريسم در تهديد امنيت بين الملل
طرح مسئله تحقيق
بدون ترديد ، هر برهه اي از تاريخ نظام بين المللي ، شاهد روندهايي است که بر رفتار واحدهاي سياسي نقشي تأثيرگذار و تعيين کننده داشته اند . اين مقوله ها بيشتر شامل آن دسته از مواردي است که در محيط بين المللي به صورت جاري درآمده است و به واسطه غلبه داشتن بر رفتار دولتها اثرگذار هستند .
امروز ، پس از گذشت دو دهه از فروپاشي نظام دو قطبي و پايان جنگ سرد ، محيط بين المللي شاهد روندهاي نويني است که خود را به واحدهاي سياسي تحميل کرده ، بر کيفيت داده ها و خروجي سياست خارجي اعضاء مؤثر بوده و روابط بين المللي را در عرصۀ ميان دولت ها و همچنين در عرصۀ روابط دولت ها با سازمان هاي بين المللي دستخوش تحولات شگرفي نموده است ، که از آن جمله مي توان به پيدايش بازيگران جديد در عرصه ي بين المللي ، طرح مسائل و موضوعات فراملي و ظهور پديده هايي که بيش از آنکه خصوصيات و ويژگي هاي ملي داشته باشند ، از ماهيتي جهاني برخوردارند اشاره کرد . از اين ميان شايد مهم ترين چالش پيش روي نظام بين المللي ، بازيگران غير دولتي و وفاداران فراملي آن ها و عدم توانايي حکومت ها در بسياري از نقاط جهان براي مقابله با اين بازيگران به دليل ماهيت جهاني آن ها باشد .
با ورود به عصر جهاني شدن و همزمان با گسترش يافتن ارتباطات ، فضايي ايجاد گرديد که اين بازيگران غير دولتي تلاش کنند تا در بسياري از بخش ها از نقش حکومت ها بکاهند و مهار اين بخش ها را خود به عهده بگيرند ؛ اين نيروها که برخي از آن ها از قبل شناخته شده و برخي جديد هستند شامل جنبش هاي قومي و مذهبي ، شبه نظاميان ، سازمان هاي تروريستي ، بخش فعاليت هاي اقتصادي غير قانوني و ... مي شود که از اين ميان توجه جهاني به گروهها و سازمان هاي تروريستي به جهت وقوع حوادث تروريستي يازدهم سپتامبر در سال ٢٠٠١ ميلادي ، جلب گرديد .در واقع از اين زمان بود که مسئله تروريسم و چگونگي مبارزه با آن به يکي از پارادايم هاي تجزيه و تحليل روابط بين الملل و سياست جهاني تبديل شد ؛ اين در حالي است که با پايان جنگ سرد ، بسياري از تحليل گران معتقد به پارادايمي اقتصاد محور در مطالعات امنيتي گشته بودند . به اعتقاد آن ها ، با فروپاشي نظام دو قطبي و از بين رفتن تهديدهاي دوران جنگ سرد ، روز به روز از نقش بعد نظامي امنيت کاسته و به جاي آن توجه به ابعاد ديگر امنيت بالاخص بعد اقتصادي افزوده خواهد شد ؛ اما وقوع اين حادثه ، تأثير آن در تحول معادلات امنيت در گستره ي جهاني و نوع موضع گيري قدرت هاي بزرگ دنيا بالاخص ايالات متحده امريکا در وقايعي همچون حمله به افغانستان و عراق ، تماما دلالت بر اين موضوع داشتند که معادلات امنيتي در اين دوره به ميزان زيادي نظامي گرا شده اند .
با اين حال ، بررسي هاي انجام شده در خصوص مباني نظري و مفهوم شناسي تروريسم نشان داده است که با وجود اهميت موضوع تروريسم و درگيري تعداد زيادي از دولت ها در سطح ملي و بين المللي با اين پديده ، هنوز امکان دستيابي به اجماع نظر در خصوص اين پديده از جهت نظري ، نقش آن در امنيت بين الملل و نحوه مقابله با آن وجود ندارد . چراکه آن چه تروريسم را در اين دوران از دوران هاي قبل متمايز مي سازد و شناخت آن را پيچيده تر مي نمايد ، اين است که امروزه تروريسم از سطح ملي و از حوزه هاي داخلي به سياست جهان سريز کرده است و همين امر باعث شده است تا تروريسم از طريق رخنه هاي موجود در نظام همکاري بين المللي به مسئله اي مهم براي امنيت بين الملل ظاهر گردد .
اهميت تحقيق
يکي از مهم ترين دغدغه هاي جهان کنوني ، که حساسيت ويژه اي در سطوح مختلف جوامع بشري و افکار عمومي مردم جهان پيدا کرده است ، موضوع تروريسم مي باشد . تروريسم پديده ي تازه اي نيست ؛ بلکه در شکل هاي گوناگون خود ، همزاد و همراه با تاريخ جوامع بشري ، نظام هاي سياسي و قدرت بوده است . بعد از حادثه يازده سپتامبر ، پديده تروريسم نوين و مبارزه عليه آن ، مبنا و محور اصلي روابط بين الملل و آرايش هاي سياسي ، نظامي ، اقتصادي و حتي فرهنگي بازيگران بين الملل در سطح جهاني گرديده است به گونه اي که ميتوان بيان کرد پس از اين حوادث ، در سطوح فروملي ، ملي و بين المللي ، تروريسم به عنوان يکي از موضوعات اساسي در برنامه امنيتي کشورها در قرن ٢١ ، بسيار مورد توجه قرار گرفت که اين مسئله ، خود نشان دهنده اهميت موضوع مورد نظر اين پژوهش ميباشد .
هدف تحقيق
قصد از انتخاب و انجام تحقيق پيش رو ، شناخت هرچه بيشتر پديده ي تروريسم و بررسي نقش آن در امنيت بين الملل ، در قالب مطالعه اي هدفمند بوده است که با وجود درک از ابهام و پيچيدگي نهفته در بطن دو مفهوم ذکر شده ، درصدد برآمدم تا اولين گام علمي خويش را هرچند مملو از نقصان و کاستي ها در راستاي اين هدف بردارم
ادبيات تحقيقات
در باب موضوع تروريسم به زبان فارسي ، تنها تعداد معدودي از افراد با ابزارهاي علمي و شناختي سعي در کالبد شکافي اين پديده داشته و در عين حال به بررسي ارتباط آن با مسئله امنيت بين الملل پرداخته اند . از جمله منابع معتبر در زمينه اين موضوع به عنوان نمونه مي توان به موارد زير اشاره نمود :
١- پژوهشنامه " تروريسم و امنيت بين الملل " : اين پژوهشنامه اثري است ٣ جلدي از انتشارات مرکز تحقيقات استراتژيک مجمع تشخيص مصلحت نظام که در سال ١٣٨٥ اولين جلد آن منتشر گرديد . قابل ذکر است که اين اثر اولين پژوهشنامه تخصصي - کاربردي مراکز تحقيقاتي و مطالعاتي کشور در زمينه تروريسم و امنيت بين الملل مي باشد .
٢- کتاب تروريسم شناسي : اين اثر که نوشته آقاي علي عبداله خاني مي باشد، توسط مؤسسه فرهنگي و تحقيقاتي بين المللي ابرار معاصر در سال ١٣٨٦ منتشر گرديده است . در مقدمه ي کتاب نيز ذکر شده است که بنا به ضرورت و اهميت مسئله تروريسم و فقدان منابع تحقيقاتي مناسب به زبان فارسي ، مؤسسه ابرار معاصر اقدام به تدوين پروژه اي تحت عنوان " تروريسم و ضد تروريسم " کرده است ؛ که کتاب تروريسم شناسي بخش اول اين پروژه محسوب مي شود .
٣- کتاب جهاني شدن تروريسم : اين کتاب نوشته ي دکتر محمد علي ناجي راد مي باشد و توسط دفتر مطالعات سياسي و بين المللي وزارت امور خارجه در سال ١٣٨٦ به چاپ رسيده است . در اين کتاب نويسنده به بررسي پديده ي تروريسم در گفتمان هاي مختلف و از زواياي گوناگون پرداخته و در ضمن به تعريف مفهوم امنيت و سير تحولات اين مفهوم توجه مبادرت نموده است . همچنين در فصول آخر اين اثر نيز ، مفهوم جهاني شدن مورد بررسي قرار گرفته و رابطه ي آن با پديده ي تروريسم به تفصيل بيان گرديده است .
٤- مقاله " جايگاه تروريسم جديد در مطالعات خاورميانه و روابط بين الملل " : اين مقاله توسط دکتر کيهان برزگر به رشته تحرير در آمده است و در فصلنامه مطالعات خاورميانه ، سال سيزدهم و چهاردهم ١٣٨٥ منشتر گرديده است . در اين اثر ، نويسنده از تروريسم به عنوان يک نگراني عمده براي صلح و امنيت بين المللي ياد مي کند که بر خلاف اهميت آن شيوه هاي فعلي رويارويي با اين پديده ، نتيجه مطلوبي به بار نياورده است . وي معتقد است مقابله با تروريسم و افزايش امنيت بين المللي در گرو نزديک شدن برداشت هاي منطقه اي و جهاني است .
٥- مقاله " تروريسم در فراز و فرود تاريخ " : اين مقاله نوشته آقاي عليرضا طيب است که در سال ١٣٨٠ در فصلنامه راهبرد به چاپ رسيده است . در اين مقاله ضمن ريشه يابي واژه تروريسم به تاريخچه تکوين آن اشاره مي شود . لازم به ذکر است که نويسنده در همين زمينه کتابي نيز منتشر کرده است . ٦- مقاله " جنگ عليه تروريسم و افزايش حملات انتحاري در عراق و افغانستان " : اين مقاله اثر آقاي احمد مهربان است که در تابستان ١٣٨٧ در فصلنامه راهبرد به چاپ رسيده است . در اين نوشته به حملات تروريستي يازده سپتامبر و متعاقب آن حمله ايالات متحده امريکا به دو کشور افغانستان و عراق اشاره گرديده است . نويسنده در نوشته ي خود ، به اين نتيجه مي رسد که جنگ عليه تروريسم نه تنها سبب افزايش امنيت در دو کشور فوق نگرديده ، که سبب افزايش حملات انتحاري تروريست ها و بي ثباتي در آن ها نيز شده است .
7. No end to war : Terrorism in the twenty – first century, Тһе соutіnnum
рublісаtіоnѕ. Grоuр Ltԁ , 2003.
اين کتاب ، اثر والتر لاکوئر از انديشمندان معتبر در زمينه ي موضوع تروريسم مي باشد . کتاب حاضر درباره علل و ريشه هاي تروريسم با موضوعاتي همچون تنش هاي مذهبي و نژادي ، جهاني شدن و مخالفت با آن و ... سر و کار دارد .
گفتني است امروزه درباره تروريسم ، ادبياتي تبليغاتي و پر هياهو رواج يافته که غالبا از تفسير علل و ريشه هاي آن عاجز است . نمود هاي امروزي آن در کتاب ها ، تک نگاري ها ، مقالات ، داستان ها و فيلم هايي با درجات مختلف پيچيدگي مورد بحث قرار گرفته ، ولي کمتر به تاريخچه ي تکوين و دگرديسي اين پديده و نقش آن در امنيت بين المللي پرداخته شده است . با اين وجود ، در تحقيق حاضر تلاش بر اين بوده است تا در قالب رهيافت هاي علمي و تئوريک ، موضوع تروريسم مورد بررسي قرار گيرد تا بتوان به يک استنتاج علمي در مورد تأثير آن بر امنيت بين الملل دست يافت .
سؤالات تحقيق
سؤال اصلي تحقيق
تروريسم چگونه امنيت بين الملل را تهديد مي کند ؟
سؤالات فرعي تحقيق
١- نقش تروريسم در شکل گيري جنگ ميان کشورها چگونه است ؟
٢- تروريسم از چه طريق ثبات داخلي کشورها را برهم ميزند؟
٣- استراتژي آمريکا در مبارزه تروريسم چگونه بوده است ؟
فرضيه تحقيق
تروريسم از طريق ايجاد جنگ بين کشورها و برهم زدن ثبات داخلي آن ها ، امنيت بين الملل را تهديد مي کند .
متغيرهاي تحقيق
متغير مستقل : تروريسم
متغير وابسته : امنيت بين الملل
تعريف واژگان و مفاهيم اختصاصي تحقيق
تروريسم
يکي از جامع ترين تعاريف آکادميک از تروريسم که مکررا نقل شده است ، تعريف الکس اشميد ( Alex schmid ) مي باشد ؛ او در کتاب مشهورش « تروريسم سياسي ، يک راهنماي تحقيقي » که در سال ١٩٨٤ منتشر شد ، ١٠٩ تعريف مختلف و متفاوت را مورد شناسايي قرار داد و در آخر نتيجه گرفت که :
« تروريسم شيوه ي ايجاد وحشت است توسط اقدام خشونت آميز مکرر به وسيله افراد ، گروهها يا بازيگران دولتي مخفي ( يا نيمه مخفي ) به دلايل سياسي ، جنايي و غير عادي در جائيکه اهداف مستقيم اهداف اصلي نيستند ـ بر خلاف ترور که هدف مستقيم ، هدف اصلي است ـ قربانيان انساني چنين خشونتي اغلب به صورت تصادفي ( بر حسب فرصت ) و يا گزينشي( اهداف سمبليک و نماينده ) از ميان جمعيت هدف انتخاب مي شوند و به عنوان مولدهاي پيام رساني عمل مي نمايند . »
والتر لاکوئر (Wаltеr lаquеur) نيز از تاريخ شناسان مطرح در سطح بين المللي که مطالعات گسترده اي در خصوص موضوع تروريسم داشته است ، تروريسم را اينگونه تعريف مي کند :
« تروريسم ، به معناي استفاده يا تهديد به استفاده از خشونت مي باشد ، يعني شيوه اي جنگي يا راهبردي براي رسيدن به اهداف مشخص ؛ اهدافي که به دنبال ايجاد ترس در بين قربانيان هستند . در اين چارچوب افکار عمومي يا همان مردم ، عوامل اساسي راهبرد تروريسم مي باشند و بدون آن ها ترور يا همان وحشت معنا پيدا نمي کند . »
١- علي عبداله خاني ، تروريسم شناسي ، تهران : مؤسسه فرهنگي مطالعات و تحقيقات بين المللي ابرار معاصر ، چاپ اول ١٣٨٦ ، ص ٣٦ .
با بررسي تعاريف مختلف مفهوم تروريسم ، مي توان به مهم ترين شاخص هاي مفهومي تروريسم دست يافت که عبارتند از :
١- خشونت
عمومي ترين ويژگي تروريسم ، خشونت مي باشد ؛ بيشتر کارشناسان در اين مورد توافق دارند که تروريسم تهديد به خشونت و يا استفاده از آن است که به عنوان يک روش جنگي يا يک استراتژي براي دستيابي به هدف هاي مشخص به کار گرفته مي شود و هدف از آن ترساندن قرباني است .
« جي . آنجلو کورلت » در اين خصوص يادآوري ميکند که نيازي نيست که تحقق عيني خشونت را تروريسم بناميم ، بلکه تهديد به اعمال آن نيز ميتواند از عناصر ذاتي اعمال تروريستي باشد .
به منظور تفکيک تروريسم از ساير اشکال خشونت و اعمال بزهکارانه اي مانند قتل يا سوء قصد با انگيزه هاي اقتصادي و شخصي ، برخي نويسندگان نيز صرفا گروه ها و بازيگراني را در زمره تروريست ها قرار ميدهند که در صدد تحت تأثير قرار دادن اعمال و رفتار سياسي حاکمان از طريق اعمال خشونت آميز هستند .
٢- قرباني
انتخاب تصادفي يا از روي هدف غير نظاميان ، يکي از ويژگي ها و معيارهاي اقدامات تروريستي مي باشد . در اين خصوص ، برخي گروههاي تروريستي نظير " اتا " يا ارتش جمهوري خواه ايرلند قبل
١ - محمدرضا محتشمي ، " ترور ، تروريسم ؛ ريشه ها و ابعاد " ، نشريه خرداد ، شماره ٢١ ، ١٣٧٨.٦.٢٨ .
٢- رضا سليماني ، " آشفتگي معنايي تروريسم " ، فصلنامه راهبرد ، شماره ٤٣ ، بهار ١٣٨٦ ، صص ١٨٦ ـ ١٨٥ .
از حملات خود به مردم هشدار مي دهند تا از شمار قربانيان کاسته شود و برخي نظير " القاعده " به دنبال بيشترين قرباني مي باشند .
٣- هدف
اصولا براي تروريسم دو هدف در نظر مي گيرند :
