بخشی از مقاله
چکیده
حقوق کودکان و نوجوانان در جامعه از حقوقی است که به جهت عدم توانایی آنان در احقاق حق ، از جایگاه ویژه و والایی برخوردار است . در دین مبین اسلام به این جایگاه ویژه تاکیدات فراوانی شده است و در آیات قرآن و روایات ائمه هدی - علیهم السلام - بر پاسداشت حقوق کودکان توجه شده است . متاسفانه در جوامع امروزی بسیاری از حقوق کودکان و نوجوانان مورد بی مهری قرار گرفته و بسیاری از آن حقوق توسط بزرگسالان نقض می گردد . بدین جهت بررسی دیدگاه دین مبین اسلام در خصوص حقوق کودکان ضروری بوده تا بتوان از این منظر ، به ژرف نگری دین مبین اسلام پی برد . همچنین اسناد بین المللی نیز در سال های اخیر به فکر حمایت ازآنان افتاده اند که بررسی اجمالی آن امری لازم می باشد .
کلمات کلیدی : کودک ، نوجوان ، حقوق ، فقه
-1 مقدمه
تمامی ادیان الهی ، بشر را بهترین موجود نظام آفرینش دانسته ، بر این باورند که پیامبران الهی آمده اند تا پیام حریت انسان و جایگاه ویژه او را گوشزد کرده ، و زمینه رشد و کمال انسان را از گذر تعالیم و آموزه های اخلاقی و معنوی فراهم آورند.در قرآن کریم تصریح شده است که انسان جانشین خداوند در روی زمین بوده 1 ، در بهترین صورت و نظام خلق شده 2، صاحب تعقل و تفکر است3 ، و تمام آموزه های الهی بر فطرت پاک او نازل شده است.4متاسفانه بر خلاف این جایگاه برجسته ، بشر در گذر زمان و قرون متمادی ، به جهت فزون طلبی ، از روحی استکباری برخوردار گشته و نقض بسیاری از حقوق و آزادی های فردی و اجتماعی را به نظاره نشسته است . در این میان ، کودک به خاطر آسیب پذیری فوق العاده ، هماره در وسط میدان فساد و تباهی ، در معرض خطرات و ناگواری های گوناگونی چون : بهره کشی ، بردگی و دیگر رفتارهای غیر انسانی بوده است.
به عنوان نمونه بابلیان و مردم روم باستان دختران خود را وقف معابد می کردند ؛ این کودکان اکثراً در معرض سوء استفاده جنسی قرار می گرفتند . در رم قدیم کشتن فرزندان حق قانونی والدین بود. اعراب در دوران جاهلیت و پیش از پذیرش اسلام ، دختران خود را زنده به گور می کردند . در چین نیز فروش دختران امری رایج بود . - مدنی قهفرخی ، 1383، ص - 17درک نادرست بشر از کودک و دوران طفولیت و گاهی هم خبیث و ناپاک دانستن آن ، باعث شده بود که سخت ترین برخوردها با کودکان امری عادی و مثبت تلقی شده و به دلیل همین نوع نگرش جامعه به کودکان ، هرگونه اذیت و آزار و شکنجه ی آنان امری مجاز تصور می شد . - پیوندی ، 1390 ، ص - 18
لاَدر تُضَآرﱠمیانآیات وَالِدَهٌشریفهقرآن بِوَلَدِهَانیزآمدهاست: وَلاَ» مَوْلُودٌ لﱠهُ بِوَلَدِهِ5 . «یعنی : نه مادر حق ضرر زدن به کودک را دارد ، و نه پدر .هر چند آیه شریفه در مورد شیر دادن به کودک آمده است ، ولی براساس قواعد پذیرفته ، مورد مخصص نیست . بنابراین ، آیه ی شریفه در بیان قاعده ای کلی در مورد حدود تکالیف والدین ، بلکه کلیه متصدیان امور کودکان نسبت به آنان است . علاوه آن که وقتی پدر و مادر که بیشترین حق را در مورد فرزند خویش دارند ، مکلف به عدم ایراد ضرر به کودک خود هستند ، دیگران به طریق اولی مکلف به آن خواهند بود . - حسینی خواه ، 1389 ، ص - 236
-2 حقوق کودکان در جهان
به رسمیت شناختن حقوق کودک در جهان ، مسیر بسیار سختی را پشت سر گذاشته است در اواخر قرن نوزدهم ، به دوره ای از تحولات تاریخی می رسیم که می توان آن را دوران شناسایی حقوق کودک و توجه و احترام به آن نامید . از اواخر قرن سده ی نوزدهم به بعد ، در اکثر نظام های حقوقی ، کودکان به عنوان صنفی خاص ، موضوع حقوق قرار گرفتند . بعد از جنگ جهانی اول که بخشی از قربانیان آن کودکان بودند ، برای حمایت از حقوق انسان اهتمام بسیاری کردند که این رویکرد ، به تهیه و تصویب اسناد متعددی در حمایت از حقوق انسان منجر شد . در پی شکل گیری این نوع نگرش و فعالیت های متناسب با آن ، توجه جامعه ی جهانی به قشرهای خاصی از افراد ، مانند کودکان که نیاز به حمایت خاص و ویژه دارند ، جلب شد . - پیوندی ، 1390 ، ص 18 و - 19
-3 حقوق کودکان در قرآن
خداوند متعال در آیه 151 سوره انعام ، مردم را از کشتن فرزندان به دلیل فقر و تنگدستی نهی می کند و می فرماید : وَ لَا تَقتُلُو اولادکم من املاق نحن نرزقکم و ایاهم ؛ فرزندان خود را از بیم تنگدستی مکشید ؛ ما شما و آنان را روزیمی رسانیم .مطالعه ی آیات 151 و 152 این نکته را نشان می دهد که موارد نهی قرآن در این دو آیه ، در عصر جاهلی وجود داشته است . دو مسئله مهم در آیات فوق ، نهی از کشتن فرزندان از ترس فقر و تنگدستی و توجه ویژه به کودکان یتیم و بی سرپرست است . این موضوع در روایتی از پیامبر - ص - در گفتگو با اسعد بن زراره آمده است که در آن ، پیامبر اهداف ده گانه رسالت خود را بیان می فرمایند که دو مورد از موارد ده گانه ، درباره ی کودکان است . - فضل بن حسن طبرسی ، بی تا ، صص 53تا - 65
-4 حقوق کودکان در خانواده
کودک به عنوان عضوی از خانواده و جامعه ی انسانی ، به لحاظ آسیب پذیری بسیار و نداشتن توانایی مناسب در دفاع از خود ، بیش از دیگران در معرض خطر ، تضییع حقوق و بزه دیدگی قرار دارد ؛ از این رو ، در نظر گرفتن حقوق ویژه برای کودک با هدف حمایت از جنبه های مختلف زندگی او ، از حیات و تغذیه گرفته تا آموزش و تربیت ، ضروری می نماید . - پیوندی ، 1390 ، ص - 14بر این مبنا ، اولین وظیفه ی زن و مرد برای تولد یک فرزند ، رعایت حق آن فرزند در داشتن پدر و مادر شایسته است که در نخستین گام با ازدواج قانونی و شرعی صورت میگیرد . تولد فرزند خارج از این دایره، اولین تعدّی به حقوق کودک است که اسلام آن را نهی کرده است. - موسوی بجنوردی ، 1381 ، ص - 54
-5 فقه اسلامی و حقوق کودکان پیش از تولد
همچنین ، اهمیت دین مبین اسلام به حقوق کودک را آن جا می توان دید که فقه اسلام برای تمامی مراحل زندگی جنین ، از لحظه ی انعقاد نطفه گرفته تا لحظه تولد ، دیه مقرر کرده است . - نجفی قوچانی ، ج 43 ، بی تا ، ص 356 به بعد -
