بخشی از مقاله
چکیده
تروریسم پدیده جدید و سادهاي نیست، این پدیده در طول دوران تاریخ وجود داشته، بهکرات اتفاق افتاده و از زمان انقلاب کبیر فرانسه به طور رسمی وارد ادبیات سیاسی جهان شده که به معنی ایجاد رعب و وحشت در جامعه با انگیزههاي سیاسی میباشد. این پدیده از دهههاي 1980-1970 به بعد با جهانیشدن فنآوري اطلاعات، ارتباطات و گسترش تکنولوژي دچار تحول مفهومی و شکلی شد
از نظر شکلی به موارد متنوع و به اشکال مختلف ارتکاب یافت که از آن بهعنوان اشکال نوظهور و نوین تروریسم یاد میشود. تروریسم هستهاي نیز از این امر مستثنا نبوده و مشمول این اشکال تروریسم میباشد که توسط گروههاي تروریستی سازمانیافته با استفاده از مواد و تجهیزات هستهاي و رادیواکتیو براي رعب و وحشت با انگیزه سیاسی صورت میگیرد.
هدف این مقاله بررسی تروریسم هستهاي، اقسام تروریسم هستهاي، موارد اتفاق افتاده آن در جهان و همچنین اقدامات حقوقی جهت مقابله با آن میباشد که به نظر میرسد هر چند در مقایسه با سایر اشکال نوین تروریسم، موارد تروریسم هستهاي در عمل کمتر رخ داده است اما آثار زیانبار بسیار و گسترده احتمالی آن بر جوامع انسانی ضرورت تدوین و ایجاد سازوکارهاي حقوقی و عملی مؤثر براي مقابله با آن را ایجاب میکند. اقدامات حقوقی جهانی در این راستا عبارت است از:
کنوانسیون حفاظت فیزیکی از مواد هستهاي در تاریخ 3 مارس1980 وین، قطعنامههاي 1373 - و - 1368 شوراي امنیت در سال 2001، قطعنامه - 1540 - شوراي امنیت در سال 2004، کنوانسیون بینالمللی مبارزه با اقدامات هستهاي آوریل 2005، اقدامات آژانس بینالمللی انرژي اتمی، اقدامات اکثر کشورهاي جهان در قالب اعلامیه سران هشت کشور صنعتی در زمینه امنیت و ایمنی هستهاي و کنفرانسهاي بینالمللی امنیتی از جمله کنفرانس امنیتی مونیخ - 2009 - ، واشنگتن - 2010 - و کره جنوبی - 2012 -
هر چند تلاشهاي حقوقی دهههاي اخیر جامعه بینالمللی در مبارزه با اشکال مختلف تروریسم - بهویژه تروریسم هستهاي - را نمیتوان نادیده انگاشت، چرا که این اقدامات تا حدودي از وقوع این نوع تروریسم جلوگیري و پیشگیري کرده، اما به نظر میرسد اقدامات صورت گرفته تاکنون در تأسیس و عملی نمودن سازوکارهاي حقوقی مدون، مؤثر نگردیده است. بنابراین لازم و ضروري است در جهت مقابله و امحاي تروریسم که روز به روز بر تنوع و اشکال ارتکاب آن افزوده میشود اسناد حقوقی بینالمللی، شامل تعاریف حقوقی جامع و مدون که مورد قبول جامعه بینالمللی باشد تبین و تدوین گردد. روش تحقیق در این مقاله مبتنی بر مطالعه اسنادي و تحلیل محتوا میباشد.
مقدمه
تروریسم پدیده نوظهور و جدیدي نیست بلکه ابعاد و گستره آن افزایش یافته - سلیمی ترکمانی، - 432 :1390 و در آغاز سده 21 میلادي از پیچیدهترین و دشوارترین مسایلی است که جامعه جهانی با آن مواجه است. - زمانی، :1390 - 87 در عصر جدید با جهانیشدن فنآوري پیشرفته، گسترش مسافرتهاي هوایی، انقلاب ارتباطات، اقتصاد جهانی خصوصی، تروریسم از تهدیدي ملی به یک تهدید بینالمللی مبدل گشته است. از دهههاي 1980 و 1990 به بعد، این پدیده در اغلب کشورهاي جهان به شکلهاي گوناگون، گسترده و خطرناك ارتکاب یافت
بهطوريکه از آن به »اشکال نوین تروریسم« یاد میشود، تروریسم هستهاي نیز از این امر مستثنا نبوده چرا که از طریق بهکارگیري ابزارهاي اتمی یا مواد رادیواکتیو و سلاحهاي هستهاي توسط اشخاص با ایجاد رعب و وحشت براي دستیابی به اهداف غیرقانونی صورت میگیرد. هر چند این نوع تروریسم در عمل کمتر رخ داده است اما آثار زیانبار بسیار گسترده احتمالی بر جوامع انسانی دارد.
حال پرسشی که در این نوشتار مطرح است اینکه آیا تاکنون در این زمینه اقدامات حقوقی انجام گرفته و یا از تروریسم در اسناد بینالمللی تعریفی ارائه شده است یا نه؟ به نظر میرسد که در این زمینه اقدامات حقوقی توسط ارگانهاي اصلی سازمان ملل متحد و سازمانهاي بینالمللی تخصصی - آژانس بینالمللی انرژي اتمی - ، کشورهاي بزرگ صنعتی و کنفرانسهاي بینالمللی جهت مقابله و کاهش این نوع تروریسم - تروریسم هستهاي - صورت گرفته، همچنین در ماده 2 کنوانسیون بینالمللی سرکوب اقدامات تروریسم هستهاي مورخ 4 آوریل 2005، تروریسم هستهاي تعریف شده اما این تعریف، به دلیل وجود منافع سیاسی، تعریفی جامع و مانع نیست بلکه تنها بیان مصداق یا مصادیقی ار آن است. نوشتار حاضر درصدد است تا با روشی مبتنی بر مطالعه اسنادي و تحلیل محتوا، ضمن ارائه تعریفی از تروریسم هستهاي، به بیان خطرات و موارد وقوع آن در جهان پرداخته، سپس اقدامات حقوقی انجام گرفته را بررسی نماید.
تروریسم هستهاي
یکی از موضوعات بسیار مهم و چالشبرانگیز دنیاي امروز که در قرن حاضر مطرح شده، بحث »تروریسم هستهاي« است. با عنایت به اینکه تروریسم و اقدامات تروریستی در دنیاي غرب بسیار به چشم میخورد و همچنین پیشرفت و دستیابی به آخرین فنآوريهاي روز در جهت هر چه بیشتر رسیدن به اینگونه اهداف ضد بشري، تروریسم هستهاي نیز در جهت و راستاي آن نیز به وجود آمده است.
مع الوصف تروریسم هستهاي از خود تروریسم بهطورکلی، به لحاظ ماهوي زیاد به دور نمیباشد. تروریسم هستهاي در واقع رعب و وحشتی است که به واسطه یک ماده یا وسیلهاي هستهاي بهوجود میآید. براي مثال زمانی که یک فرد یا گروه تروریستی از مواد یا وسایل هستهاي در جهت ایجاد رعب و وحشت در میان عموم مردم بهمنظور دستیافتن به اهداف مورد نظر استفاده نماید و یا به عبارت دیگر زمانی که گروههاي تروریستی از مواد و ادوات و تجهیزات هستهاي و رادیواکتیو براي ایجاد رعب و وحشت استفاده کنند، در آن صورت تروریسم هستهاي محقق میشود.
تروریسم هستهاي را میتوان اینگونه تعریف کرد: استعمال مواد پرتوزا یا مواد انفجاري هستهاي یا تهدید به استفاده از آن توسط افراد یا گروههاي خارج از کنترل دولت بهمنظور ایجاد وحشت و انجام اقدامات تروریستی یا تهدید به انجام آن علیه تأسیسات هستهاي. این تعریف متشکل از دو جزء است که جزء نخست عبارت است از استعمال ابزار یا مواد هستهاي توسط افراد و گروهها براي ایجاد رعب و وحشت که مسبوق به تولید، ساخت یا قاچاق این مواد است و جزء دوم نیز شامل حمله به تأسیسات هستهاي یا منفجر ساختن آنها براي ایجاد رعب و وحشت در میان عموم مردم.
در اسناد و کنوانسیونهاي بینالمللی هم از جمله کنوانسیون بینالمللی سرکوب اقدامات تروریسم هستهاي مورخ 4 آوریل 2005 تعریفی از تروریسم هستهاي در ماده 2 و بندهاي آن کنوانسیون ارائه شده که به نظر میرسد این تعریف، تعریف جامع و مانعی از تروریسم هسته اي نباشد بلکه میتواند مصداق یا مصادیقی از تروریسم هستهاي باشد
به هرحال، این اصطلاح در حال حاضر، براي تروریستها امتیازآور و براي مردم رعبانگیز و وحشتزا است . در واقع اقدامات تروریستی هستهاي در مفهوم مضیق آن یعنی استفاده از مواد پرتوزا یا مواد انفجاري هستهاي یا بمبهاي هستهاي براي قتل و تخریب بهمنظور ایجاد رعب و وحشت است. این نوع تروریسم قبل از آنکه در عالم واقع به منصه ظهور برسد در مجامع عمومی و کنفرانسها و مراجع بینالمللی مطرح بوده است.
ترس از واژه اتمی یا هستهاي با توجه به انفجارهاي هستهاي در دهه 1940 در ژاپن همواره این فرصت را براي تروریستها به وجود آورده که تهدید به استفاده از مواد پرتوزا را حداقل براي ایجاد رعب و وحشت در فهرست اقدامات تروریستی خود قرار دهند. به بیان دیگر تروریستها با ادعاي استفاده از مواد شکافپذیر و پرتوزا، درصدد ایجاد رعب و وحشتاند حال آنکه این مواد هستهاي را در اختیار ندارند. با وجود فقدان سابقه تروریسم هستهاي، وضع اصطلاح تروریسم هستهاي در کنار سایر اقسام تروریسم مانند تروریسم سایبري، شیمیایی و میکروبی، پیشگیرانه میباشد.
در واقع این نوع تروریسم شکل و نوع جدیدي از تروریسم است که اقدام به ساخت یا تهیه مواد هستهاي وحشتزا است تا استفاده از آن در اقدامات تروریستی است. در مجموع میتوان گفت که این نوع تروریسم یکی از اشکال نوین تروریسم بینالمللی است که وقوع آن ممکن است یکی از مخربترین و وحشتآورترین اقدام تروریستی در طول تاریخ باشد. نمونه آن، اقدام تروریستی حادثه 11 سپتامبر است. هر چند اقدام مذکور اتمی یا هستهاي نبود ولی تأثیر و آثار مخربی آن شبیه یک اقدام تروریستی هستهاي بود.
اقسام تروریسم هستهاي
اقدامات تروریستی هستهاي را میتوان بر اساس چهار نوع فعالیت تبیین کرد: -1 سرقت یا تحصیل غیرمجاز یک یا چند وسیله هستهاي آماده، فنآوري هستهاي و تولید تسلیحات اتمی و رادیواکتیو در انحصار دولتهاي قدرتمند و پیشرفته است. تولید این تسلیحات، متضمن دانش و امکانات زیاد و دقیق است و گروههاي تروریستی به لحاظ مخاطراتی که ساخت و آزمایش این قبیل سلاحها دارند، بیشتر مایل به تصاحب آنها هستند تا انجام فرآیند ساخت و تولید. همچنین به دلیل مخاطراتی که در نحوه بهکارگیري این تسلیحات وجود دارد، تروریستها ترجیح میدهند این سلاحها را به افراد ناآگاه یا تندرو بفرشند و یا حداقل متخصصی را به استفاده از آن بگمارند.
با این وجود برخی از گروههاي تروریستی نظیر آم شین ریکیو1 در ژاپن و القاعده، فعالانه بهدنبال تصاحب تسلیحات هستهاي هستند. گروه تروریستی آم شین اولین گروه تروریستی است که با استفاده از گاز سارین در مترو توکیو در 20 مارس 1995، فعالیتهاي خود را با تسلیحات جدید پیوند داده است.
حتی گروه القاعده نیز در سال 1994 در پی خرید اورانیوم غنی شده بود که البته در این راه ناکام ماند. به دلیل ممنوعیت تصاحب و خرید و فروش مواد هستهاي و رادیواکتیو بر اساس مقررات داخلی و بینالمللی، این گروهها ناگزیر باید مواد مورد نیازشان را بربایند و یا بهصورت غیرمجاز تحصیل نمایند. موجبات سرقت یا تحصیل غیرمجاز مواد هستهاي و استفاده از آنها، از زمان فروپاشی شوروي سابق فراهم آمده است. فروپاشی این کشور که در زمره بزرگترین تولید کننده تسلیحات جنگی و به ویژه تسلیحات اتمی بهشمار میرفت
