بخشی از مقاله
چکیده
زمینه و هدف: از ابتداي تأسیس انجمن کتابداري و اطلاعرسانی شاخه کرمانشاه، اداره کل کتابخانههاي عمومی استان همراه و همگام این انجمن بوده است. همکاريها و حمایتهاي دو طرفه از آغاز وجود داشته و این امر دستاوردها و کاستیهایی را به همراه داشته است. لذا این پژوهش اولاً درصدد است این دستارودها و کاستیها را شناسایی نموده و ثانیاً قابلیتهاي بالقوه را براي افزایش بهرهوري و تحقق اهداف دو جانبه شناسایی نماید.
روش: مطالعه حاضر به روش تحقیق کیفی و با استفاده از مصاحبه عمیق انجام شده است. افراد مشارکتکننده 18 نفر از اعضاي هیأت مدیره، بازرسان انجمن و اعضاي فعال انجمن شاغل در اداره کل کتابخانههاي عمومی استان کرمانشاه در پاییز سال 1394 بودند. نمونهگیري به روش هدفمند انجام گرفت و تا اشباع اطلاعات ادامه یافت. تحلیل دادهها همزمان با جمعآوري اطلاعات با رویکرد تحلیل موضوعی انجام گرفت.
یافته ها: بر اساس اهداف پژوهش تحلیل دادهها منجر به استخراج 32 زیر موضوع در 3 مقوله اصلی شامل دستاوردها، کاستیها و قابلیتها گردید.
زیرموضوع مربوط به دستاوردها شامل برگزاري همایش؛ آموزش؛ ارتقاي علمی؛ ارتباط علمی و تعامل فرهنگی؛ تقویت جایگاه و تغییر دیدگاه؛ گسترش دانش حرفهاي؛ حمایت فکري؛ تقویت بنیه مالی انجمن و تأمین امکانات؛ جذب اعضا؛ مشارکت؛ اشتراك دانش و تجربه؛ موفقیت در اجراي برنامهها؛ هماندیشی، همافزایی و همدلی؛ شناسایی نیروهاي متخصص، توانمند و خلاق و نشر بود. 5 زیرموضوع کاستیها رکود؛ بیانگیزگی؛ وابستگی؛ شخصینگري و نادیده گرفتن بود و 12 زیرموضوع مربوط به قابلیتها نیز عبارت بودند از: پژوهش؛ تقویت، توسعه و اشاعه فرهنگ مطالعه؛ ارتقاي آموزش؛ دفاع از حقوق صنفی اعضا؛ به رسمیت شناختن گواهیهاي انجمن؛ مشاوره؛ انتشار نشریه؛ ایجاد سیستم تشویق؛ جذب مقامات استانی در انجمن؛ برگزاري همایش با فراخوان جذب مقالات؛ ارتباطات بینالمللی و ارائه خدمات اطلاعاتی به دستگاههاي استان.
نتایج: دستاوردهاي شناسایی شده بخشی براي انجمن و بخشی دیگر براي اداره کل منفعیت داشته است. در حالیکه با وجود قابلیتهاي شناسایی شده ادامه همکاري منافع بیشتري را براي هر دو مجموعه به همراه خواهد داشت، اما وابستگی انجمن کتابداري و اطلاعرسانی کرمانشاه به اداره کل کتابخانههاي عمومی استان کاستیهایی را در عملکرد انجمن منجر شده است.
کاربردهاي احتمالی: یافتههاي این پژوهش اطلاعات مناسبی از حوزههاي نیازمند توجه و سرمایهگذاري بیشتر در حوزه حمایت و همکاري دو جانبه انجمن کتابداري و اطلاعرسانی شاخه کرمانشاه و اداره کل کتابخانههاي عمومی استان در اختیار مسؤولان ذيربط قرار میدهد که میتوانند از آن در برنامهریزي جهت بهرهگیري بیشتر از ظرفیتهاي خویش جهت دستیابی به اهداف دو جانبه بهره گیرند. همچنین انجمنهاي کتابداري و اطلاعرسانی سایر استانها نیز میتوانند از یافتههاي ارائه شده در این مقاله به نحو مقتضی بهره گیرند.
مقدمه
در میان انواع ساختار کنش متقابل علمی، انجمنهاي علمی یکی از اشکال سازمانیافته ارتباطات علمی هستند. انجمن علمی، سازمانی تخصصی است که بر اساس توافق و شرکت داوطلبانه گروهی از افراد متخصص در یک رشته علمی شکل میگیرد و به بخشی از روابط موجود و کنش متقابل بین عاملان نقشهاي علمی که به صورت مجموعهاي از ساختها و و روابط رسمی و غیر رسمی، پایدار و ناپایدار، در سطح ملی و بینالمللی وجود دارد، انتظام و انسجام میبخشد - امیرشیبانی، . - 1373 انجمنها از گروهی افراد به صورت داوطلبانه و به منظور نیل به اهداف و حل مشکلات و مسائل و تشریک مساعی و تبادل اطلاعات و همکاري با یکدیگر در زمینه اي خاص تشکیل میشود.
انجمنهاي کتابداري عموماً به منظور نیل به اهداف مختلفی همچون آموزش، تربیت نیروي انسانی، انتشارات، تحقیقات و ارتباط با سازمانها و مؤسسات شکل گرفتهاند. این فعالیتها میتواند منجر به آن گردد که اعضا حرفهاشان را بشناسند و صلاحیت حرفهاي خود را نشان دهند و به طور مؤثر عمل کنند. اهداف و وظایف انجمنهاي کتابداران را میتوان به سه محدوده وسیع مربوط دانست: اعضا، مؤسسات مرتبط با انجمن و محیطی که انجمن در آن فعالیت میکند - تقیزاده، . - 1372 به نوشته هلسی و همکارانش١ - 2008 - کتابداران مانند اعضاي دیگر حرفهها، با یکدیگر در انجمنهاي حرفهاي به منظور حل مشکلات مشترك و پیشبرد این حرفه متحد شدهاند.
آنها تلاش میکنند بر قانونی تأثیر بگذارند که بر کتابخانهها تاثیر میگذارد، سیاستها و استانداردهاي مربوط به کتابخانهها و کتابداران را تعیین میکنند و از آموزش مداوم کتابداران حمایت میکنند. همچنین همه این سازمانها نشریات یا جزواتی را درباره حوزههاي خاص موردعلاقه خود منتشر میکنند. انجمنهاي کتابداري حرفهاي کنفرانسهایی را به صورت منظم برگزار میکنند؛ به طوري که کتابداران ممکن است همراه با همکارانش براي توسعه سیاستها و اشتراك ایدهها در آن حضور یابند.
میزان موفقیت انجمنهاي علمی در انجام وظایف خود شاخص اصلی تحرك علمی آنهاست. ایجاد ارتباطات علمی بین بخشهاي مختلف آموزشی، پژوهشی، اجرایی و تولیدي و تسهیل تبادل و گردش اطلاعات و تجربیات بین این مراکز، مشارکت در برنامهریزيهاي تخصصی، تشکیل و تجهیز نیروهاي متخصص و بسیج قابلیتهاي علمی آنان، تازه نگه داشتن اطلاعات علمی اعضا، انتشار کتب و نشریات علمی، تشکیل کارگاهها و دورههاي آموزشی، برگزاري گردهماییهاي علمی در سطح ملی و بینالمللی، برقراري ارتباط با انجمنهاي علمی دیگر کشورها، ترغیب و تشویق متخصصان و پژوهشگران، برگزاري مسابقات علمی و اهداي بورسهاي آموزشی و پژوهشی و ... از جمله وظایف انجمنهاي علمی است - امیرشیبانی، . - 1373
در حالی که انجمنهاي کتابداري در برخی از کشورها دومین سده فعالیت خود را می گذرانند، این امر در کشور ما پدیدهاي نسبتاً نوپا محسوب می شود - سوهانیانحقیقی، فتاحی و آزاد، . - 1385 انجمن کتابداري و اطلاع رسانی کرمانشاه در سال 1387 راه اندازي گردیده و نخستین انجمن در نوع خود در منطقه غرب کشور است. از ابتداي تأسیس انجمن کتابداري و اطلاعرسانی شاخه کرمانشاه، اداره کل کتابخانههاي عمومی استان همراه و همگام با این انجمن بوده است؛ به طوريکه حتی دفتر انجمن در محل این اداره کل قرار گرفته و تمامی جلسات انجمن در محل اداره کل تشکیل شده است.
مشارکت کتابخانههاي عمومی و کاندیدا شدن آنها در انتخابات هیأت مدیره همزمان با اساتید گروههاي علم اطلاعات و دانششناسی دانشگاههاي استان کرمانشاه، نقطه قوتی بود که از همان ابتدا مورد تحسین اساتید طراز اول علم اطلاعات و دانششناسی کشور نظیر زندهیاد دکتر عباس حري قرارگرفت که به گفته ایشان یکی از بهترین شکلهاي تشکیل انجمنهاي کتابداري و اطلاعرسانی در کشور بوده است. همکاريها و حمایتهاي دو طرفه از آغاز وجود داشته و این امر دستاوردها و احتمالاً کاستیهایی را به همراه داشته است. لذا این پژوهش درصدد است اولاً این دستارودها و کاستیها و ثانیاً قابلیتهاي بالقوه را براي افزایش بهرهوري و تحقق اهداف دو جانبه انجمن و اداره کل از دیدگاه اعضاي هیأت مدیره و بازرسان انجمن کتابداري و اطلاعرسانی شاخه کرمانشاه و اعضاي فعال انجمن شاغل در اداره کل کتابخانههاي عمومی استان کرمانشاه شناسایی نماید.
پیشینه پژوهش
با بررسی مطالعات پیشین انجام شده در داخل و خارج کشور تا زمان پژوهش حاضر، مورد مشابهی که به شناسایی دستاوردها، کاستیها و قابلیتهاي بالقوه در اثر تعاملات انجمن کتابداري و اطلاعرسانی با هر سازمان و نهاد دیگري پرداخته باشد، یافت نشد. لذا تعدادي از نزدیکترین پژوهشهاي انجام شده به این حوزه انتخاب و ارائه شدند که در دو دسته ذیل قرار میگیرند:
الف - برخی به بررسی نقش و عملکرد انجمن کتابداري و اطلاعرسانی و بعضاً میزان رضایت اعضا از عملکرد انجمن پرداختهاند: سوهانیانحقیقی و همکاران - 1385 - عملکرد و نقش انجمن کتابداري و اطلاعرسانی ایران را از دیدگاه اعضاي آن، بر مبناي چهار شاخص هویت، انسجام، مشروعیت و مقبولیت درونی بررسی کردند. یافتهها حاکی از موفقیت نسبی انجمن در ایجاد هویت حرفهاي و جلب علایق مشترك میان کتابداران عضو بود. میزان موفقیت انجمن در ایجاد فضاي تعامل و انسجام بین اعضا و مدیران در حد متوسط، برخورداري از مشروعیت لازم در میان جامعه غیر کتابداري متوسط و میزان مقبولیت انجمن و جایگاه آن در میان اعضا نسبتاً خوب بود.
جمالیمهموئی، سنگري و وفائیان - 1394 - عملکرد انجمن کتابداري و اطلاعرسانی را از دید اعضا ارزیابی کردند. نتایج نشاندهنده وضعیت نسبتاً نامطلوب رضایت اعضا از بیشتر جنبههاي فعالیتهاي انجمن بود. غیر از خبرنامه و همایش، رضایت اعضا از تمامی سایر جنبهها و فعالیتهاي انجمن کمتر از حد متوسط بوده است. موسوازي - 1998 - 1 فعالیتهاي انجمن کتابداري سوازیلند را در سالهاي 1984 تا 1996 بررسی کرد. انجمن در ایجاد احساس هویت حرفهاي، جذب بودجه براي آموزش و استفاده از سایر منابع براي حمایت از برنامههاي خود موفق بود. اما فعالیتهاي کتابداري به دلیل نبود یا محدودیت قوانین، محدود بود. اغلب مسائل ناشی از منابع انسانی، مالی و محدودیتهاي رهبري و عدم تعهد عنوان شد.
ساکاناند٢ - 2008 - نقش انجمن کتابداري تایلند را در توسعه و تحقیقات کتابداري و اطلاعرسانی، خدمات به جامعه و روابط خارجی مطالعه کرد. او پیشنهاد کرد اهداف انجمن کتابداري تایلند جهت مقابله با تغییرات و دستیابی به اهداف در ارتقاي تحقیقات کتابداري تایلند نیاز به گسترش دارد. این پیشنهاد اهمیت سمینارها/کارگاههایی را که براي گفتگو و تبادل دانش و ایدهها براي گروههاي خاص در موضوعات، عناوین یا مسائل مختلف در تمامی زمینههاي کتابداري تنظیم شده است، نشان داد.
توماس، ساتباتی و ساتباتی٣ - 2010 - چالشهاي محیط کتابداري معاصر و نقش انجمن کتابداري هند را در بهروز رسانی حرفهاي بررسی نمودند. یافتهها نشان داد اکثر کتابداران به آموزش مداوم نیاز دارند. بهاتی و کوهان٤ - 2012 - نقش انجمن کتابداري پاکستان را در توسعه فرهنگ پژوهش در رشته کتابداري ارزیابی کردند. بنابر یافتهها انجمن میتواند نقش پژوهشی فعالی را در حرفه کتابداري تحقق بخشد، اما انجمن کتابداري پاکستان هنوز راه زیادي تا پیشبرد اهداف و سیاست هاي خود به منظور هماهنگی با ذینفعان جهت ایجاد نوآوري و تغییر در پژوهشهاي حوزه کتابداري دارد.
ب - دسته دوم پژوهشها، هر یک انجمن کتابداري و اطلاعرسانی را در ارتباط با مسألهاي خاص، موضوع پژوهش قرار دادهاند. در ادامه به شرح این دسته از پژوهشها نیز پرداخته میشود: نوروزي - 1391 - میزان تأثیر انجمن علمی کتابداري و اطلاعرسانی ایران را در تشکیل و تقویت سرمایههاي اجتماعی در میان اعضاي انجمن بررسی کرد. بنابر یافتهها، سهم انجمن در شکلگیري و تقویت روابط در میان کتابداران، اعتمادسازي، هویت جمعی و مشارکت، خوب و در ایجاد همکاري و حمایت از کتابداري و کتابداران، متوسط برآورد شد.
