بخشی از مقاله
چکیده
بدون تردید باید قرآن و حدیث را دو چشمه لایزال الهی در جهت تربیت و سعادت انسان ها دانستآموزه. های تربیتی این دو منبع فیّاض، الگوها و معیارهای فراوانی جهت تبیین تعلیم و تربیت صحیح در اختیار جامعه بشری گذارده اند.اسلام در مقام خاتم ادیان و پیامبر اکرم - ص - و ائمه معصومین - علیهم السلام - در مقام آخرین مصابیح هدایت و تربیت یافتگان مکتب الهی، روش های صحیح تربیتی و وصول به سعادت را با شمول و جامعیت بیان کرده اند.این مقاله بر آن است که با بیان بخشی از تعالیم تربیتی و هدایتگرانه دو ثقل تعالی بخش انسان ها، شیوه های مورد تاکید نظام هدف دار و متعهدانه اسلام و در نهایت وصول انسان به جایگاه رفیع خلیفه اللهی را بیان نماید.
موضوع موضوع این مقاله همان گونه که از عنوان آن برمی آید، تعلیم و تربیت صحیح از منظر قرآن و حدیث نبوی و ائمه همام - علیهم السلام - است. اهداف بیان معیارهای تعلیمی و تربیتی صحیح از منظر کتاب آسمانی قرآن و احادیث است. روش تحقیق کتابخانه ای نتایج مقاله اثبات جامعیت آموزه های تربیتی قرآن و احادیث در تربیت و تعالی انسان
.1 مقدمه
پرداختن به تعلیم و تربیت صحیح در حقیقت توجه به ضروری ترین امر جامعه انسانی است.این مساله به قدری مهم است که خداوند متعال در مقام معلم اول در آیات متعددی از قرآن مجید، تعلیم و تربیت را یکی از رسالت های مهم انبیا عنوان کرده است - آل عمران164/، جمعه2/، بقره. - 129این کتاب هدایت همواره با رویدادهای زمانه همگام بوده و عالی ترین رهنمودها را در تمام حوزه ها به ویژه در خصوص امر خطیر تعلیم و تربیت جامعه انسانی برتر ارائه نموده است.
رسول اکرم - ص - نیز با درک صحیح حتمی بودن نیاز به تعلیم و تربیت، با بیان فرمایش مشهور بر این نکته اساسی صحه گذاشتند که بعثت ایشان که درادامه نهضت هدایتگرانه انبیای الهی بوده،در راستای تربیت جامعه بوده است. از پیامبر صلی االله علیه و آله روایتی در اهمیت این موضوع روایت شده که رسول خدا صلی االله علیه و آله فرمود: »اینکه یکی از شما فرزندش را ادب نماید برای او بهتر از این است که هر روز نیم صاع - یک کیلو و نیم - صدقه دهد و یا اینکه روایت شده که روزی حضرت به برخی از اطفال نگاه کرد و فرمود: »وای بر فرزندان آخر الزمان از دست پدرانشان! سؤال شد:
ای رسول خدا! از دست پدران مشرکشان؟حضرت فرمود: نه از دست پدران مؤمنشان که چیزی از واجبات را به آنان نمیآموزند و هنگامی هم که فرزندانشان بیاموزند پدران آنان را منع میکنند و تنها به داشتن متاع کمی از دنیا از آنان راضی میشوند. من از این پدران و آنان از من بیزارند.علی - ع - نیز با نگاه وقادانه خود درکتاب تربیتی نهج البلاغه عوامل تربیت و انواع آن از جمله: تربیت اجتماعی،جسمی، عقلی،اخلاقی،عاطفی، اقتصادی،سیاسی و دینی را برای آیندگان به یادگار گذاشته اند.
.2معنی لغوی و اصطلاحی تعلیم و تربیت
در فرهنگ فارسی معین،واژه تعلیم در لغت به معنی: آموختن،دانش آموختن ، یاد دادن
و واژه تربیت به معنی: پروردن،پروراندن،آداب و اخلاق را به کسی آموختن،پرورش
و تعلیم و تربیت در معنی:آموزش و پرورش آمده است
معنی اصطلاحی تربیت: در واقع تربیت شامل دو فعالیت آموزش و پرورش است که اولی می تواند عمدتا شناختی ، الزامی و عمومی و متکی بر ارزشیابی بیرونی باشد ولی دومی عمدتا انتخابی علاقمندانه و عاطفی و عملی و مهارتی است.تلفیق هر دو و تکمیل آن ها به تربیت می انجامد.
.3تعلیم و تربیت صحیح در سایه سار قرآن و حدیث
در این مقال با استناد به دو مرجع مستند و مؤیّد به تایید الهی یعنی قرآن و حدیث به بیان شیوه های تربیتی صحیح پرداخته خواهد شد.ذکر این نکته ضروری است که به دلیل دراز دامن بودن بحث تعلیم و تربیت تنها به ذکر نمونه هایی اکتفا خواهد شد.
1-3عوامل اساسی تاثیرگذار از منظر قرآن در حوزه تعلیم و تربیت
قرآن در مقام کتابی که عمل به دستورات نورانی آن باعث رستگاری انسان در کلیه عرصه ها در دنیا و آخرت می شود در بیش از سی و پنج سوره مباحث تربیتی را به شیواترین و علمی ترین شکل بیان نموده است.شاید بتوان سوره مبارکه لقمان را دل انگیزترین عرصه بیان مباحث تعلیمی و تربیتی دانست؛آنجایی که خداوند متعال از زبان لقمان تعالیم وی را به فرزندش بیان می کند.با عنایت به وزانت و اهمیت این توصیه ها و یک جا آمدن مباحث آن ابتدا به بیان آیات،سپس به نقل ترجمه آن ها و نکات دربردارنده آن ها پرداخته خواهد شد:
و ]یاد کن[ هنگامی را که لقمان به پسر خویش در حالی که وی او را اندرز میداد گفت ای فرزندم به خدا شرک میاور که به راستی شرک ستمی بزرگ است.
از آیه فوق پیام های متعدد تربیتی استنباط می شود.
الف: به مصداق ضرب العمل معروف : العلم فی الصغر کالنقش علی الحجرتربیت باید از سنین خردسالی آغاز گردد.
ب: موعظه گر باید خود عامل به موعظه خود باشد و به تعبیر بزرگان دینی، داعی عملی باشد نه زبانی.
ج:تربیت باید از خود و اعضای خانواده آغاز و به تدریج به سایر اجزای جامعه تسری یابد.
د:در بیان موعظه باید فضا و ذهن و ضمیر مخاطب آماده باشد تا اثرگذاری آن بیشتر گردد.
ه: مباحث تربیتی می بایست از حیث اهمیت ارزش گذاری گردند چرا که میزان التزام یا عدم آن در برخی موارد باعث زیان های بزرگی می گردد.
و: ایجاد فضای محبت آمیز که در آیه بالا به صورت : ای فرزندم عنوان شده، دال بر تاثیر نصیحت در فضای دلسوزانه و خیرخواهانه است. ز:تاثیر موعظه بر انسان از تاثیر سرزنش و ملامت بیشتر است.
ح: موعظه اگر در تنهایی صورت گیرد، اثربخشی بیشتری خواهد داشت.
ط:بالا بردن آستانه احترام و به تعبیر دیگر کرامت بخشی باعث تاثیر بیشتر در موعظه شونده خواهد گذاشت. ی:بیان موعظه گر باید منطقی و در حد درک مخاطب باشد تا نافذ قلمداد گردد.
و انسان را در باره پدر و مادرش سفارش کردیم مادرش به او باردار شد سستی بر روی سستی و از شیر باز گرفتنش در دو سال است ]آری به او سفارش کردیم[ که شکرگزار من و پدر و مادرت باش که بازگشت ]همه[ به سوی من است.
جایگاه والدین در قرآن مجید به قدری رفیع است که خداوند متعال با آوردن واو عطف در میان واژگان والدین و ذات اقدسش،به روشنی آن را تبیین کرده است.در آیه 14 همین سوره نکات تربیتی آن به ترتیب زیر است:
الف:والاترین نصایح و پندهای تربیتی را باید از کتاب آسمانی قرآن دریافت نمود.
ب:منزلت والدین در نزد خداوند متعال،بسیار مهم و رفیع و قابل مقایسه با هیچ آفریده دیگر نیست. ج:رنج بیشتر مادر در بارداری و تربیت فرزند باعث منزلت متفاوتی در بیان آیه گردیده است.
