بخشی از مقاله
چکیده
یکی از حوزههای مباحث قرآنی در ارتباط با مدیریت اسلامی، قصص قرآنی است. در آیات و روایات اسلامی در کنار مردان بزرگ به زنان بزرگ نیز اشاره شده است. زنان ممتاز و برگزیدهای که در فراست و هوش سرشار و در توانایی بر درک حقایق و حل مسایل و رویدادهای اجتماعی و سیاسی و مبارزه و ایستادگی در برابر ظلم و ستم از منزلت بالایی برخوردار بودند. این زنان مدیرانی کارآمد بودند که توانستند در عرصههای مختلف سیاسی، اجتماعی، اعتقادی، فرهنگی، خانوادگی و ... بدرخشند. از این رو به عنوان الگوهای مدیریت زنان معرفی شدهاند. چنانکه از م دیرانی غیر مسؤول و ناکارآمد نیز در قطب منفی سخن به میان آمده است. اینک به برخی از آنها اشاره میشود: -1 بلقیس ملکه سبا؛ الگوی حکومت و زمامداری در عرصه سیاسی-2 یوکابد مادر موسی - ع - ؛ الگوی فداکاری و کیاست در عرصه اجتماعی -3 مریم مادر عیسی - ع - ؛ الگوی پرستش و پاکدامنی در عرصه عبادی و -4 همسران نوح و لوط - ع - ؛ الگوهای خیانت و رذالت در عرصه های فرهنگی و خانوادگی. رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت االله العظمی خامنه ای چند سالی است که با نامگذاری سالها، مسیر پیشرفت کشور را در جهت رشد و بالندگی مشخص می کنند. ایشان در سال 1393 با تاکید بر اقتصاد و فرهنگ، بحث مدیریت جهادی را مطرح کردند. راهکاری که چنانچه در آن همتی شود،قطعاً شاهد تحول عظیم و مثبتی در عرصه های مختلف جامعه خواهیم بود و در این میان، نقش زنان جامعه به عنوان یکی از مهمترین ارکان موثر و سرنوشت ساز جامعه اسلامی، نقشی مهم و بی بدیل خواهد بود. نتیجه آن که سیر در زندگی گذشتگان بر مبنای آیات، روایات و نیز بیانات بزرگان، خود به عنوان یک اصل قابل تفکر، دارای اهمیت است. لذا معرفی زنان مدیر و کارآمد و نیز زنان غیر متعهد و خائن و بیان ویژگیهای مدیریتی هر کدام، موضوع مورد بررسی در این نوشتار میباشد.
واژگان کلیدی: زنان، مدیریت جهادی، آیات، روایات، رهبر ی .
مقدمه
مفهوم مدیریت جهادی نیز مانند مفهوم فرهنگ جهادی، چنانچه درخور این کلیدواژه باشد، در مجامع علمی مطرح نشده است و در منابع دانشگاهی، تعریف جامع و معینی بین اندیشمندان ندارد، لیکن در اینجا آنچه بهعنوان مضمونی کلی مورد توافق فعالین این عرصه است، بیان میشود و در ادامه، مؤلفههای متمایزکنندهی این نوع مدیریت از سایر انواع مدیریت، شرح داده میشود تا بدین ترتیب، این مفهوم مشخص گردد. مدیریت جهادی، یادگاری است گرانسنگ از دوران دفاع و حماسه که در آن، تهیه و تجهیز سرمایههای انسانی و مادی و برنامهریزی فعالیتها و انجام اقدامات، همه در فضایی برگرفته از آموزههای اصیل دینی صورت میگرفته است و مهمترین ویژگی آن، ذوب ارادهی انسان در ارادهی الهی بوده و البته نماد این امتزاج عاشقانه، فرمانبری آگاهانه از ولی امر یا ولی فقیه زمان است.
مدیریت جهادی مقولهای است همزاد انقلاب اسلامی که آثار مبارک آن در فرازهایی از دوران دفاع مقدس خصوصاً نهاد جهاد سازندگی ظهور و بروز پیدا کرده است؛ فرآیندی که از ویژگیهای برجستهی آن، ادای تکلیف و همراستایی با ارادهی الهی در جهت تشکیل، حفظ و تحکیم پایههای حکومتی برآمده از اسلام ناب محمدی - ص - بوده است. مدیریت جهادی، یادگاری است گرانسنگ از دوران دفاع و حماسه که در آن، تهیه و تجهیز سرمایههای انسانی و مادی و برنامهریزی فعالیتها و انجام اقدامات، همه در فضایی برگرفته از آموزههای اصیل دینی صورت میگرفته است و مهمترین ویژگی آن، ذوب ارادهی انسان در ارادهی الهی بوده و البته نماد این امتزاج عاشقانه، فرمانبری آگاهانه از ولی امر یا ولی فقیه زمان است. لذا از مؤلفههای کلیدی مدیریت جهادی، عقل و عشق است. بهعبارتی مدیریت جهادی با بهرهگیری از ابزار علم و فناوری و همجهت با ارادهی الهی و براساس نقشهی الهی، به تمشیت امور میپردازد.
پیروزی انقلاب اسلامی ایران، تجارب دوران دفاع مقدس و سازندگی روستاها و صدها موفقیت علمی و عملی دیگر در سطح کشور و حتی پیروزی مقاومت حزباالله لبنان در برابر رژیم تا دندان مسلح صهیونیستی، همه بیانگر کارآمدی مدیریت جهادی در عرصههای سنگین و پیچیده است - عظیمی و حدائق، . - 1388 بهزعم کارشناسان، مدیریت جهادی غیر از آن مدیریت علمی نیست که براساس فرمولها و قوانین مطرح در دانش مدیریت پایهریزی شده است . فرق این نوع مدیریت، که از ترکیب اضافی - جهادی یا اسلامی - برخوردار است، با مدیریت مطلق در این است که مبنای آن را نظام ارزشی اسلام میسازد - مرتضوی و عراقی، . - 1388 نظام ارزشی اسلام نقش مهمی را در نظریههای علمی مدیریت و نیز در شیوههای عملی آن ایفا میکند. از این رو، در روشهای عملی مدیران مسلمان اثر میگذارد و به حرکت آنها جهت ارزشی میبخشد؛ چنانکه در اقتصاد اسلامی نیز مطلب اینگونه است. در مدیریت اسلامی و جهادی نیز نظام ارزشی اسلام مبنای قوانین علمی مدیریت قرار میگیرد، نه به جای آن. از این رو، مدیریت جهادی و اسلامی بر دو پایهی زیر استوار است: دانش مدیریت که برگرفته از علم و مکاتب مدیریت است.
نظام ارزشی اسلامی که مبنای قوانین مدیریت و اساس شیوههای علمی مدیریت مدیران قرار میگیرد. - ابراهیمیفر، - 1386 سبک مدیریتی هر جامعه متأثر از ارزشهای حاکم بر آن جامعه است، الگوی مدیریت اسلامی نیز منبعث از اصول و قوانین مشخصی است که بر اساس ملاکهای اسلامی استوار گشته و سمت و سویی الهی دارد و هدف آن ارتقای انسان در جهت کمال و بهبود نظامهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، خانوادگی و ... است. در دهههای اخیر، بخصوص در کشورهای اسلامی، در عرصههای گوناگون مدیریتی از الگو و الگوسازی بسیار سخن رفته و ضرورت دستیابی به الگوهای مدیریتی اسلامی مورد تائید و تأکید قرار گرفته است. سیردر تاریخ و به تعبیر قرآن سیر در زندگی گذشتگان در این راستا، خود به عنوان یک اصل قابل تفکر دارای اهمیت است - غافر - 21 / در حقیقت تاریخ نمودی از بودها و نبودهایی است که از آنها درس بایدها و نبایدها را میتوان آموخت. یکی از موضوعات مهمی که در قرآن از آنها سخن به میان آمده، زنانی هستند که در خلال رویدادهای تاریخی و قصص قرآنی معرفی شدهاند. گروهی از این زنان چهرهای خوب و برخی نیز چهرهای بد داشتهاند و به نوعی هر کدام نقشهای حساس مدیریتی نیز عهدهدار بودهاند. قرآن کریم با بیان نقش این زنان در دو قطب مثبت و منفی و ارائه سرگذشت آنها میخواهد آنان، هم مایه سرمشق باشند و هم مایه عبرت. سرمشق از زنان پارسای نامآوری که منشأ دگرگونیهای مثبت بودهاند و عبرت از زنان بی ایمانی که موجب انحطاط فضیلت انسانی و بدنامی خود و گرفتاری دیگران گردیدهاند. معرفی این زنان و بیان ویژگیهای مدیریتی آنها که بنا به تقریر قرآن میتواند ما را به اصولی از مدیریت اسلامی راهنمایی کند، موضوع مورد بررسی در این مقاله میباشد.
مدیریت قرآنی
مدیریت عبارت است از انجام عملیات برای حصول به هدف یا هدفهای از پیش تعیین شده از طریق هدایت و تلفیق مساعی افراد - سازمان و مدیریت از تئوری تا عمل، مهدی ایراننژاد پاریزی و پرویز ساسانگهر، ص - 20 جهانبینی الهی، کل جهان هستی را به صورت مجموعهای هماهنگ و هدفدار میبیند که تحت تدبیر و مدیریت عالیه الهی قرار دارد و سنتهای ربوبی بر آنها حاکم است و ستیزهجویی با نوامیس تکوینی و تشریعی الهی، نتیجهای جز شکست نهایی ندارد. بنابراین باید در برنامهریزیها و تعیین اهداف و خطمشیها و حتی در اعمال و روشهای جزئی، اراده تکوینی و تشریعی الهی را دقیقا رعایت کرد و از آنجایی که شرافت انسان به روح ملکوتی اوست و امتیاز او بر سایر موجودات مرهون ویژگیهای انسانی وی میباشد که خاستگاه ارزشهای معنوی و الهی به شمار میروند و قوای نباتی و حیوانی در واقع زمینهساز رشد انسان و کمال معنوی و ابزارهایی برای رسیدن به درجات بلند و سعادت جاودانیاند، بنابراین باید در تعیین اهداف و خط مشیهای هر سازمان و هرجامعهای اولویت و اصالت رابه ارزشهای معنوی داد و هیچگاه نباید اصل را فدای فرع و هدف رافدای وسیله ساخت و هر چند مدیریت مثلا مربوط به یک سازمان اقتصادی باشد ولی اسلامی بودن آن اقتضا میکند که در همان محدوده نیز اهداف معنوی رعایت شود. - ر.ک:
دیدگاههای اسلام درباره مدیریت، جمعی از اساتید، ج 23، ص . - 30-28 در واقع این وظیفه که به حق میتوان آن را اساسیترین وظیفه مدیریت از دیدگاه اسلامی معرفی نمود عبارت است از احساس و پذیرش اینکه انسانهایی که در یک مجموعه مورد مدیریت قرار گرفتهاند، دارای دو بعد مادی و معنوی هستند و اهتمام مدیریت به بعد معنوی آنان نه تنها نباید کمتر از اهمیت بعد مادی آنان باشد، بلکه با توجه به هدف اعلای حیات همه انسانها که قرارگرفتن در جاذبیت شعاع فروغ الهی است، بعد معنوی انسانها با اهمیت بیشتری باید مورداهتمام مدیریت قرار بگیرد. - ر.ک: دیدگاههای اسلام درباره مدیریت، جمعی از اساتید، ج 23، ص - .30-28 قرآن کریم منبع عام مدیریت اسلامی است. این مجموعه وحیانی و اصلیترین منبع هر جستار علمی و دینی، چند مدیریت را ارائه میدهد
که همگی برای مدیریت اسلامی اسوه و راه گشایند:
الف مدیریت خداوندی
این مدیریت مبتنی بر ربوبیت خداوند است. یعنی خداوند غیر از آفرینش جهان و انسان، تدبیر و مدیریت نیز دارد.
ب مدیریت پیامبران
مدیریت پیامبران بویژه مدیریت رسول خدا - ص - که بخشی از آیات قرآن را به خود اختصاص داده است، قرآن با بیان شیوه مدیریت آنان به ارائه قواعد عام مدیریتی میپردازد که در حوزه مدیریت اسلامی قابلیت الگوبرداری و استنباط سیرههای مدیریتی از آنها وجود دارد.
ج مدیریت صالحان
خداوند در قرآن کریم به بیان ویژگیهای شخصیتهای صالحی همچون حضرت خضر، ذوالقرنین، مادر و خواهر حضرت موسی، ملکه سبا و... میپردازد که این تقریر قرآن بر سیره آنان میتواند ما را به اصولی از مدیریتی قرآنی راهنمایی کند. - ر. ک: مدیریت از منظر کتاب و سنت، صمصام الدین قوامی، ص 61؛ اصول و مدیریت اسلامی و الگوهای آن، ولیاالله نقیپورفر، ص - .59
الگوهای مدیریت زنان در قرآن
در داستانهای تاریخی قرآن به زنانی برگزیده و ممتاز بر میخوریم که در فراست و هوش سرشار و در توانایی بر درک حقایق بسیار دشوار و حل مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و خانوادگی به منزلت بالایی رسیده بودند. آنان مدیران کارآمدی بودند که در راه خدا و حفظ پایداری دین خدا قیام کردند و با مبارزه علنی و غیر علنی خود به حفظ ارزشهای الهی پرداختند. این زنان اساس تربیت الهی و حفظ فرهنگ دینی به شمار میآیند . از این رو بخش مهمی از آیات قرآن در مورد این زنان و حکایت سرگذشت آنان نازل شده، تا بدین طریق نسلهای مختلف را متوجه ارزش و جایگاه آنان نموده و آنها بتوانند با الگو قرار دادن این زنان بزرگ، گامهای صحیح و استواری را در مسیر زندگی و فعالیتهای اجتماعی خود بردارند.
در بحث پیرامون مدیریت آینده، اغلب تأکید میشود که زنان، امروزه بزرگترین ذخایری هستند که از آنها استفاده نشده است و در مورد مدیریت هماهنگ ادعا میشود که زنان باید بار سنگین این هماهنگی را به دوش گیرند و اگر یک مدیر میخواهد رشد و پیشرفت کند باید در مقابل خود یک الگوی مثبت و روشن داشته باشد. همه مدیران خوب مدیران خوبی داشتهاند. مدیریت را از طریق تقلید میتوان آموخت . برای اینکه این آموزش به سطوح عمیقتری وارد شود، باید مردان و زنان مدلهایی از جنس خود در ذهن داشته باشند. این موضوع برای زنان بسیار
