بخشی از مقاله
چكيده:
هدف پژوهش حاضر بررسي تعليم و تربيت صحيح از ديدگاه اسلام با نگاه ژرف به آثار استاد شهيد مرتضي مطهري و بكارگيري آن در نظام آموزش و پرورش امروزين است. اين پژوهش بر آن است كه به بررسي ١-تعليم و تربيت اثر بخش از ديدگاه اسلام و استاد مطهري؛ ٢- هدف هاي تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام و شهيد مطهري؛ ٣-خصوصيات تعليم و تربيت اسلامي و تطبيق آن با روندهاي تربيتي امروزين بپردازد. روش پژوهش حاضر اسنادي-كتابخانه اي است كه ضمن مطالعه آثار استاد مطهري و ادبيات پيشين در اين زمينه چنان نتيجه يافت كه، از نظر اسلام تعليم و تربيتي اثر بخش است كه حفظ محور و تقليدي نباشد و باعث رشد فكري دانش آموز شود.
هدف آموزشي جهل زدايي و مبارزه با ناداني و پيشگيري از اشتباه و هدف تربيتي از منظر اسلام رسيدن به مفهوم حيات طيبه است. برخي از مهم ترين خصوصيات تعليم و تربيت اسلامي مسئله تفكر و آزادي انديشه است كه به موازات هم قرار دارند. برنامه هاي آموزش و پرورش بايد مطابق با باور ها و ارزش هاي جامعه ي خود باشد و توانايي توافق با شرايط متغيير مكاني و زماني را داشته باشد و به تفاوت هاي فردي افراد در اجتماع توجه كند و آن ها را در مسير تعالي فرد و جامعه به نحو احسنت بكار گيرد.
واژههاي كليدي: تعليم و تربيت، استاد مرتضي مطهري، تعليم و تربيت اسلامي، آموزش و پرورش امروزين.
مقدمه
نظام آموزشي جمهوري اسلامي، به عنوان ركن اساسي تعليم و تربيت كشور، برنامه درسي آن بايد بر نظام فلسفي و اعتقادي حاكم بر جامعه اسلامي مبتني باشد.لازمه اين امر تدوين و تعيين مباني فلسفي، ارزشي، اجتماعي و روان شناختي برنامه درسي اسلامي است و تحقق اين امر مستلزم واكاوي و تبين دقيق و همه جانبه اين مباني در منابع ديني و انديشه انديشمندان اسلامي است. - بهشتي و همكاران،١٣٩٢:٢ - امروز، تحول بنيادين در نظام آموزشي كشور و نيز تدوين برنامه درسي و آموزش اسلامي و ملي از سوي نظام سياسي جمهوري اسلامي ايران از دستگاه تعليم و تربيت كشور مطالبه مي شود تا دستگاه مذكور با تحول ساختاري پاسخ گوي نياز هاي امروزي جامعه بشود.
از مهم ترين نياز هاي جامعه امروز تربيت انسان هاي مومن، خودبارور، مفتخر به مسلمان و ايراني بودن و باورمند به هويت اسلامي خويش است. اين امر محقق نمي شود جز اينكه بنياد نظام آموزشي كشور و برنامه درسي بر پايه هاي فلسفي محكم استوار گردد. - همان:٤ - .تعليم و تربيت، بحث ساختن انسان هاست. يك مكتب كه داراي هدف هاي مشخص و مقررات همه جانبه اي است و به اصطلاح سيستم حقوقي، اقتصادي و سياسي دارد، نمي تواند يك سيستم خاص آموزشي نداشته باشد. هدف تعليم و تربيت مي تواند فرد يا جامعه باشد؛ اگر هدف جامعه باشد، بالاخره اين افراد هستند كه به وسيله آن ها بايد اين طرح ها پياده شوند.
افراد بايد آموزش ببينند و طوري پرورش يابند كه همين طرح ها را در اجتماع پياده كنند. اگر هدف فرد باشد نيز بديهي است كه آموزش و پرورش افراد ضروري است. در اسلام هم اصالت فرد محفوظ است هم اصالت اجتماع، يعني فرد خودش خالي از اصالت نيست. پس بالاخره طرح ها و برنامه هايي براي ساختن فرد وجود دارد، اعم از اينكه فرد را براي طرح هايي كه براي اجتماع و جامعه است ساخت يا به دليل اينكه هدف ساختن افراد است فرد را بسازيم ، و يا اينكه از نظر جمعي فرد بايد ساخته شود، هم از آن جهت كه بايد مقدمه و ابزاري براي ساختن اجتماع باشد و هم از نظر اينكه خودش هدف است - مطهري،١٣٩٤:١٥-١٦ - .
اين پژوهش بر آن است تا به بررسي ١- تعليم و تربيت اثر بخش از ديدگاه اسلام و استاد مطهري؛ ٢- هدف هاي تعليم و تربيت از ديدگاه اسلام و شهيد مطهري؛ ٣-خصوصيات تعليم و تربيت اسلامي و تطبيق آن با روندهاي تربيتي امروزين بپردازد. براي پاسخگويي به فرضيه هاي فوق به بيان چند مفهوم اساسي و اوليه مي پردازيم.تعليم، در كتاب تعليم و تربيت اسلامي استاد مطهري با واژه ي ياد دادن مترادف در نظر گرفته شده است. از نظر تعليم، متعلم فقط فراگيرنده است و مغز او به منزله ي انباري است كه يك سلسله معلومات در آن ريخته مي شود. ولي در امر آموزش منفعل در نظر گرفتن يادگيرنده و اينكه هدف آموزگار فقط اين باشد كه يك سلسله معلومات، اطلاعات و فرمول ها را در مغز متعلم بريزد و در آن جا انبار كند، نقض مي شود.
هدف معلم بايد والاتر باشد و آن اين است كه نيروي فكري متعلم را پرورش دهد و قوه ي ابتكار او را زنده كند.بر اساس بيانات و جملات امير المومنين در كتاب ارزشمند نهج البلاغه، علم به دو نوع علم مسموع يعني علم شنيده شده يا فرا گرفته شده از خارج و علم مطبوع كه از طبيعت و سرشت انسان سرچشمه مي گيرد تقسيم مي شود. علم مسموع به تنهايي و بدون علم مطبوع فايده اي ندارد. افرادي وجود دارند كه اصلا علم مطبوع ندارند دليل آن هم اغلب سوء تعليم و تربيت است، نه اينكه استعدادش را نداشته باشند بلكه استعداد فطري دارند و اين تعليم و تربيت است كه بايد اين استعداد ها را شكوفا كند.
در خصوص تعلم و آموزش مطالبي را در بالا ذكر كرديم اما بايد در نظر داشته باشيم، كه تعليم همواره با تربيت همراه است. صرف اينكه يادگيرنده مطالبي را ياد بگيرد، حتي اگر هم بتواند مطالب را با استفاده از قوه ي تفكر، تجزيه و تحليل كند در اين صورت هم روند موفقيت آميزي را طي نمي كند چون در اين روند جاي يك مولفه ي حياتي و مهم كه جزو حلقه هاي اصلي سعادت بشر بشمار مي رود خالي است. اين حلقه ي مهم تربيت و پرورش انسان است.تربيت عبارت است از پرورش دادن، يعني استعداد هاي دروني اي را كه بالقوه در يك شيء موجود است به فعليت در آوريم و پرورش دهيم. تربيت بايد تابع و پيرو فطرت، يعني تابع و پيرو طبيعت و سرشت شيء باشد.
اگر بنا باشد كه يك شيء شكوفا شود، بايد كوشش كرد همان استعداد هايي كه در آن هست، ظهور كند - علم مطبوع - . در نتيجه استعدادي كه در يك فرد وجود ندارد را نمي شود بروز داد. بايد در نظر داشت كه هيچ انساني را نمي توان از راه ترساندن، زدن، ارعاب و تهديد پرورش داد، همان طور كه يك غنچه گل را نمي شود به زور به صورت گل در آورد - مطهري، ١٣٩٤:٤٣-٤٤ - با توجه به مطالب مذكور و اهميت جايگاه نظام آموزش و پرورش هر كشور در رشد و تعالي جامعه، لزوم بررسي هدف هاي آموزشي و پرورشي و جنبه هاي تعليم و تربيت به خوبي حس مي شود. براي دست يابي به نظام آموزشي كه، بتواند نيروي انساني كار آمد و برتر از لحاظ علمي و اخلاقي پرورش دهد، بررسي آراء و نظريات انديشمندان مي تواند موثر واقع گردد. استاد مطهري به عنوان متفكر و
