بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی از مدیریت و برنامه ریزی آمایش سرزمین، توزیع فعالیت های اقتصادی- اجتماعی، جمعیتی و ظرفیت های آشکار و پنهان با توجه به تحولات و دگرگونی های زمان و نیازها است که عمدتا با دیدی دراز مدت و به منظور بهره برداری بهینه از امکانات آن صورت می گیرد. برنامه ریزی منطقه ای و هر گونه توسعه یافتگی بدون توجه به توان و ظرفیت توسعه پذیری آن سکونتگاه امری غیر عقلانی و ناموفق در هرگونه توسعه یافتگی است. استان خوزستان برغم برخورداری از ثروتهای طبیعی قابل توجه، از دوگانگی منطقه ای گسترده ای به شکل توسعه یافته و توسعه نیافته رنج می برد. این در حا لی است که توسعه ی منطقه ای باید شرایط و امکانات بهتری را برای همه مردم یک منطقه فراهم کند و تفاوت کیفیت زندگی بین مناطق را کاهش دهد. هدف از مقاله حاظر سنجش سطح توسعه یافتگی، توسعه پذیری سکونتگاه ها و همچنین روابط بین آنها در سطح شهرستان های استان خوزستان است. لذا پس از مطالعه و بررسی منابع موثق آماری مربوط به سال 90-92 ، تعداد 7 شاخص و 31 زیر شاخص توسعه تدوین و با استفاده از روش TOPSIS میزان توسعه یافتگی شهرستان های استان خوزستان مشخص و بعد از آن به بررسی توان اکولوژیکی توسعه سکونتگاه های شهری در شهرستان های استان خوزستان با استفاده از روش AHP پرداخته شد. نتایج حاکی از عدم تعادل در توزیع و پراکنش امکانات و خدمات در سطح شهرستان ها و همچنین عدم تعادل در روابط میان توسعه یافتگی و توسعه پذیری این شهرستان ها دارد.
مقدمه
انقلاب صنعتی رشد شتابان شهرها را باعث شد؛ به طوری که جمعیت شهرنشین در جهان از 3 درصد در حدود سال 1800 میلادی به 68,9 درصد در سال 2005 رسید به گونه ای که بسیاری از مراکز شهری نتوانستند خود را با حجوم ناگهانی مهاجرین تطبیق دهند - موسوی و همکاران، . - 1389 تمرکز نامعقول و نامتناسب در عرصه های زیستی، توسعه اجتماعی- اقتصادی نابرابر نواحی جغرافیایی را در پی خواهد داشت - خادم الحسینی و همکاران، - 1389 و در نتیجه، شهرها به طور ناموزون شروع به توسعه نمودند. بنابراین وجود نابرابری و عدم تعادل فضایی در نواحی مختلف جهان به هیچ وجه پدیده ای جدید نیست. اما در کشورهای در حال توسعه به دلیل فاحش بودن تفاوت های اجتماعی و اقتصادی، نابرابری و عدم تعادل تفاوت فضایی شهرها را تشدید کرده است - موسوی و همکاران، . - 1389 تمرکز شدید و عدم تعادل از جمله ویژگی های کشورهای جهان سوم است که این ویژگی معلول نتایج سیاست های رشد قطبی به شمار می آید. در نتیجه این سیاست، تعداد محدودی از این مناطق نقش کلیدی داشته و سایر مناطق به صورت حاشیه ای عمل می نماید. برای ایجاد تعادل و به منظور شکل دادن فضاهای مناسب و همگون، بحث برنامه ریزی منطقه ای مطرح شده و اولین گام در برنامه ریزی منطقه ای شناخت نابرابری های نواحی مختلف می باشد. ایجاد توازن در عموم ساختارها و سامانه های شهری، از مصادیق بارز توسعه یافتگی به شمار می رود - خادم الحسینی و همکاران،. - 1389 وجود نابرابری و ابعاد مختلف آن، از نشانه های مهم توسعه نیافتگی است، زیرا در حقیقت کشورهایی که امروزه به عنوان کشورهای توسعه یافته تلقی می شوند، ضمن اینکه از شاخص های اقتصادی و اجتماعی بالایی برخوردار هستند، توزیع درآمدها و امکانات نیز در آن جوامع نسبتا عادلانه است. اما در کشور های توسعه نیافته هم مقادیر این شاخص ها پایین است و هم توزیع آن ناعادلانه است - منفردیان سروستانی،. - 1386 استان خوزستان به رغم برخورداری از ثروتهای طبیعی قابل توجه ، از دوگانگی منطقه ای گسترده ای به شکل توسعه یافته و توسعه نیافته رنج میبرد .این در حا لی است که توسعه ی منطقه ای باید شرایط و امکانات بهتری را برای همه مردم یک منطقه فراهم کند و تفاوت کیفیت زندگی بین مناطق را کاهش دهد. به عبارت دیگر، توسعه، و برنامه ریزی برای آن، ماهیتی چند بعدی دارد و نمی توان برخی از ابعاد توسعه را به خاطر جنبه های دیگر نادیده گرفت، بلکه باید بین اهداف و ابعاد گوناگون آن سازگاری لازم را برقرار نمود - حیدری، . - 1390 در اینجا است که مبحث آمایش سرزمین به عنوان راه حلی کلیدی در رفع تناقضات موجود در منطقه مطرح می شود. هدف از مقاله حاظر سنجش سطح توسعه یافتگی، توسعه پذیری سکونتگاه ها و همچنین روابط بین آنها در سطح شهرستان های استان خوزستان است همچنین انتظار می رود تصویری روشن از امکانات، خدمات و منابع موجود در سطح شهرستان های استان ارائه شود و در نهایت منجر به شناخت نقاط قوت و ضعف، کمبود ها، برنامه ریزی متناسب و تاحدی کنترل نسبی معضلات وضع فعلی باشد.
اهداف پژوهش
➢ ارائه تصویری روشن از امکانات، خدمات و منابع موجود در سطح شهرستان های استان خوزستان
➢ شناخت نقاط قوت و ضعف و کمبود ها در سطح شهرستان های استان خوزستان
➢ برنامه ریزی متناسب و تاحدی کنترل نسبی معضلات وضع فعلی
➢ بررسی قابلیت توسعه پذیری در سطح شهرستان های استان خوزستان
سوالات تحقیق
1. آیا میان شهرستان های استان خوزستان از نظر توسعه یافتگی تعادل و توازن برقرار است؟
2. آیا میان توسعه یافتگی و ظرفیت توسعه پذیری شهرستان های استان خوزستان تطابق و هماهنگی وجود دارد؟
فرضیات تحقیق
.1 میزان درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان خوزستان غیر متوازن است.
2. میان توسعه یافتگی نواحی و ظرفیت توسعه پذیری شهرستان های استان خوزستان از نظر اکولوژیکی تطابق و هماهنگی وجود ندارد.
منطقه مورد مطالعه
استان خوزستان با وسعت 64236 کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران و در بین طول جغرافیایی 47 تا 50 درجه شرقی وعرض جغرافیایی 29 تا 32 درجه شمالی واقع شده است - موحدی و همکاران، . - 1390 این استان از شمال به استان لرستان، از شمال شرقی و شرق به استان های چهار محال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، از شمال غربی به استان ایلام، از جنوب به خلیج فارس و از غرب به کشور عراق محدود میشود
شکل شماره :1 نقشه موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش، بر پایه ی رویکرد توصیفی تحلیلی است که در آن، سطح توسعه یافتگی شهرستان های استان خوزستان که به صورت مجموع داده ها و با استفاده از شاخص های 7 گانه مذکور مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. داده های مورد نیاز پژوهش بیشتر از طریق مطالعات کتابخانه ای گردآوری شده است؛ به گونه ای که پس از مطالعه ی منابع آماری مورد اطمینان شامل نشریه ها، نتایج سرشماری عمومی نفوس ومسکن و سالنامه های آماری در سال 92-90 شاخص های توسعه مشخص و تدوین شد. تحلیل داده ها جهت ارزیابی میزان توسعه یافتگی شهرستان های استان خوزستان با استفاده از روش TOPSIS تعیین شد. بر اساس امتیازهای TOPSIS ، رتبه بندی شهرستان های این استان انجام گرفت و کل شهرستانها از نظر سطح توسعه یافتگی به سه گروه طبقه بندی شدند. درنهایت، جهتتبیینِ هرچه بیشتر نابرابریهای ناحیه ای، ضریب پراکندگی برای هر یک ازبخشهای مورد مطالعه محاسبه شد؛ سپس به ارزیابی میزان توسعه یافتگی سکونتگاه های شهری با رویکرد اکولوژیکی، با استفاده از مدل AHP شد و در نهایت با تلفیق این دو مورد به بررسی تأثیر آمایش سرزمین بر توسعه پذیری سکونتگاه های شهری استان خوزستان از جنبه اکولوژیکی و برنامه ریزی ناحیه ای پرداخته شد. در این تحقیق برآنیم تا با استفاده از روش های توصیفی- تحلیلی TOPSIS و AHP و با استفاده از نرم افزارها ی GIS، Expert Choice و Excel و محاسبات آماری به معرفی، بررسی، تجزیه و تحلیل و سنجش میزان توسعه یافتگی و ارزیابی توسعه مراکز سکونتگاهی - با رویکرد اکولوژیکی -
