بخشی از مقاله
چکیده
با عنایت به اهمیت چگونگی تاثیر اخلاق و اخلاقیات در سلامت روان و تعادل روانشناختی دانش آموزان، هدف اساسی از انجام این پژوهش تعیین اثر بخشی آموزش هوش اخلاقی بر امیدواری در زندگی در دختران مقطع دوم دبیرستان شهر نیریز در سال 1394بوده است. پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی با پیش آزمون - پس آزمون و گروه کنترل بود. جامعه مورد مطالعه کلیه دانش آموزان دختر مقطع دوم متوسطه شهر نیریز در سال تحصیلی 1394 بوده است. نمونه پژوهش 40 نفراز دانش آموزان دختری که در پرسشنامه امیدواری در زندگی اشنایدر - - 1996 نمره پایین کسب کرده بودند انتخاب و بطور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند - 20 نفر آزمایش و 20 نفر کنترل - . گروه آزمایش تحت مداخله آموزش گروهی هوش اخلاقی براساس نظریه لنیک و کیل - - 2005 به مدت 8 جلسه 90 دقیقه ای قرار گرفتند و گروه کنترل مداخله را دریافت نکردند. نتایج پس آزمون با روش تحلیل کوواریانس حاکی از این بود که اجرای مداخله هوش اخلاقی می تواند باعث افزایش معنادار امیدواری در زندگی در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل شود.
مقدمه
نوجوانی یکی از دوره های بحرانی زندگی انسان است که برخی از روانشناسان این دوره را دوره اشوب و استرس توصیف نموده اند و معتقدند اگر نوجوان این دوره را بدون مشکل سپری نمایید. به بزرگسالی سالم تبدیل خواهد شد و نقش خود را خوب ایفا خواهند کرد، اما اگر در این گذر و دشواری های به وجود آید بهداشت روانی نوجوان از مسیر اصلی منحرف و به بیراهه کشیده می شود. در سالهای اخیر مشکلات روانی نوجوانان افزایش یافته است. در همین راستا پژوهش ها نشان داده اند که اضطراب و افسردگی همراه با اختلال سازشی در دوران نوجوانی نمایان می شوند . مشکلات سلامت روانی در نوجوانان به طور کلی شامل حساسیت در روابط بین فردی، تنهایی، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری است - کادزین،. - 2013 به نظر میرسد ارتقای این ویژگی های مثبت روانی خصوصا در نوجوانان بسیار ضروری می باشد.
بنابراین پژوهشگران روی مولفه های ویژه ای به عنوان پیش بینی کننده بهزیستی روانشناختی تاکید دارند که یکی از این مولفه ها امیدواری در زندگی را مشخص کرده اند امیدواری به عنوان فرایند تفکر درباره اهداف شخص، همراه با انگیزه برای حرکت به سمت اهداف - تفکر عاملی - و روش های دستیابی به اهداف - تفکر گذرگاهی - تعریف شده است. براویرویت - - 2009اعتقاد دارد امیدواری به عنوان یک فرایند شناختی هدف مدار در نظر گرفته می شود و بر اساس نظر اسنایدر افراد با امیدواری بالا می توانند روش های دستیابی بیشتری را برای اهدافشان ایجاد کنند و به طور مؤثری برای رسیدن به پایان مطلوب انگیزمند شوند. در مقابل افراد با امیدواری پایین، نه احتمال پیدا کردن راه حل های ممکن برای اهدافشان را دارند، و نه انگیزه بیشتری برای رسیدن به امید را به عنوان یک خواسته هایشان دارند.
پژوهش ها مشخص کرده اند که امیدواری بالا باعث تقویت اعتماد به نفس، خودکارآمدی بالا و بهزیستی افراد می شود و نشان می دهد که افراد امیدوار در رسیدن به اهداف خود مصمم هستند و همچنین راهبردهای قدرتمندی را برای رسیدن به اهداف و حل مسائل استفاده می کنند - گروه و جکسوی، . - 2008 بنابراین نکته ای که اهمیت دارد این است که در نیازسنجی های آموزش، اهمیت برنامه های ارتقای سلامت روان تاکید شده و باید از طریق آموزش های لازم راه رسیدن به بهزیستی روانشناختی انان هموار گردد و یکی از این راه ها استفاده از آموزش هوش اخلاقی است.
مفهوم اصلی هوش اخلاقی این است که ما بتوانیم درست را از نادرست تشخیص دهیم؛ یعنی اعتقادات محکم اخلاقی داشته باشیم و بر اساس این اعتقادات عمل کنیم. هوش اخلاقی توانایی تشخیص و تمیز درست از نادرست است. به بیان دیگر، کسی دارای هوش اخلاقی تعریف می شود که از باورهای اخلاقی راسخ و قوی و توانایی عمل کردن به آنها برخوردار باشد، به گونه ای که فرد به شیوه ای صحیح و محترمانه رفتار کند. هوش اخلاقی اشاره به توانایی اعمال اصول اخلاقی در اهداف شخصی، ارزش ها و فعالیت های فرد دارد و به مفهوم ظرفیت وتوانایی درک مسائل خوب از مسائل بد است. هوش اخلاقی شامل گستره فراشناختی یا فراعملی است که واکنش شناخت ها، نگرش ها و فعالیت های اخلاقی را در چارچوب سیستم های ارزشی فردی امکان پذیر می سازد.
هوش اخلاقی دارای چهاربعد اصلی شامل درستکاری، مسئولیت پذیری، بخشش و دلسوزی و دارای دو بعد زیر مجموعه شایستگی - شامل انسجام، صداقت، شجاعت، رازداری، انجام تعهدات فردی، مسئولیت پذیری - پاسخگویی - در برابر تصمیمات شخصیف خودکنترلی و خود محدودسازی، کمک به دیگران - قبول مسئولیت برای خدمت به دیگران - ، مهربانی، درک احساسات دیگران و درک نیازهای روحی خود می باشد - لنیک و کیل، . - 2011 پژوهش های محققان تعلیم و تربیت نشان داده کودکان و نوجوانانی که به هر دلیل هوش اخلاقی کسب نکرده اند در معرض خطرهای جدی قرار دارند. این کودکان به دلیل وجدان متزلزل، ضعف در مهار کردن امیال، رشدنیافتگی حساسیت های اخلاقی و باورهای که به گونه ای نادرست هدایت شده، تا حد زیادی به عقب افتادگی اخلاقی و اجتماعی دچار و در بزرگسالی به شخصیت های نابهنجار و ناموفق تبدیل می شوند. بنابراین این پژوهش به دنبال تعیین اثر بخشی آموزش هوش اخلاقی بر امیدواری در زندگی در دختران مقطع دوم دبیرستان می باشد.
روش پژوهش
پژوهش حاضر نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون، پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل تمام دانش آموزان دختر مقطع دوم دبیرستان های شهر نیریز در سال 1394 می باشد.نمونه پژوهش حاضر حدود40 نفر از دانش آموزان دختر مقطع دوم دبیرستان شهر نیریزکه به صورت نمونه گیری خوشه ای و با توجه به ملاک های ورود به مداخله در مداخله پژوهش شرکت کرده و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. - هر گروه 20 نفر - شرح جلسات جلسه اول:آشنایی با اعضا و تعریف هوش اخلاقی و ابعاد آن
جلسه دوم: درستکاری و تقویت درستکاری جلسه سوم: دلسوزی و تقویت دلسوزی جلسه چهارم: بخشش و تقویت بخشش
جلسه پنجم: مسئولیت پذیری و تقویت مسئولیت پذیری جلسه ششم: تقویت امیددر زندگی و تاثیر امیدواری بر ابعاد هوش اخلاقی جلسه هفتم : پرخاشگری و تاثیر منفی پرخاشگری بر سلامت روان
جلسه هشتم : برگزاری پرسش و پاسخ و بررسی تاثیر جلسات آموزشی بر گروه آزمایش و همچنین اجرای پس آزمون
ابزارهای پژوهش
در این پژوهش از پرسشنامه امیدبه زندگی اشنایدر در نمونه گیری اولیه استفاده شد و در پس آزمون نیز از پرسشنامه مذکور برای سنجش متغیر وابسته پژوهش در مورد دو گروه آزمایش و کنترل استفاده شد.
مقیاس امیدواری اشنایدر
امیدواری در پژوهش حاضر به وسیله پرسشنامه امیدواری اشنایدر و همکاران ساخته شده است. این مقیاس متشکل از 12 ماده است که 8ماده آن امیدواری و 4 ماده آن شکنندگی یا امیدواری پایین را می سنجند. مقیاس امیدواری اسنایدر شامل دومؤلفه است: مؤلفه تفکر عاملی که تعیین کننده هدف مداری فرد است و مؤلفه تفکر مسیر که راه های برنامه ریزی شده برای رسیدن به اهداف را در بر می گیرد. هر ماده با مقیاس چهار درجه ای اندازه گیری می شود که دامنه ای از کاملا غلط تا کاملا درست را در بر می گیرد .در ایران نیز این مقیاس مورد هنجاریابی قرار گرفته است و اعتبار مناسبی را کسب کرده است. به عنوان مثال،شجاعی در پژوهش خود برای خرده مقیاس تفکر ضریب آلفای کرونباخ0/87 و برای خرده مقیاس مسیر ضریب آلفای کرونباخ 0/63 را گزارش کرده است
