بخشی از مقاله
اثر بخشی مدیریت مشارکتی در مقطع متوسطه(دوره دوم) آموزش و پرورش سبزوار
چکیده
هدف از این تحقیق اثر بخشی مدیریت مشارکتی در مقطع متوسطه(دوره دوم) در آموزش و پرورش شهرستان سبزوار میباشد. تحقیق حاضر از نظر هدف جزو پژوهشهای کاربردی محسوب میشود و روش تحقیق آن از نوع توصیفی - همبستگی و جامعه آماری آن را کلیه مدیران و یا معاونین مدارس متوسطهی دوره دوم (دبیرستان های نظری و هنرستانها و کاردانشها) سبزوار تشکیل میدادند. به علت تعداد کم جامعه آماری(47 نفر) نمونه گیری انجام نشد و حجم نمونه به صورت سرشماری((47 بوده است. برای جمع آوری اطلاعات از 2 پرسش نامه استفاده شد؛ الف: پرسشنامه؛ دموگرافیک و ب: پرسشنامه استاندارد؛ سنجش روابط رهبر – پیرو (فرد فیدلر ، ام. چمرز و ماهار). پرسش نامه سنجش روابط رهبر – پیرو دارای 8 سوال بود که بر اساس مقیاس پنج گزینه ای لیکرت نمره گذاری شد.
تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از آزمون های آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون با استفاده از نرم افزار SPSS 20 صورت گرفت.
واژگان کلیدی: رهبر، پیرو، جو دوستانه، سازمانهای آموزشی، تعامل
مقدمه
در هر موقعیتی که دو یا بیشتر از دو نفر در کنار یکدیگر جهت رسیدن به هدف خاصی به تعامل بپردازند، تشکیل یک سازمان را میدهند. در چنین سازمانی هر شخصی به تناسب اطلاعات و تجربه و سطح تحصیلات خود دارای نظراتی است که برای پیشبرد امور باید ابراز نماید. اما مسئله از آنجایی شروع می شود که افراد بیش از یک نفر میباشند و هر شخصی با توجه به تلاشی که در تهیه اطلاعات خود نموده خود را ذیحق دانسته و نظر خود را جهت رسیدن به هدف یک نظر جامع می داند، که این مبدا و منبع تشتت آرا میشود.
در این مرحله یک نیاز اساسی بوجود میآید که کدامین نظر انتخاب شود و یا اینکه کدام نظرها با یکدیگر ترکیب شوند و یا به چه نسبتی ترکیب شوند و در نهایت این که چه کسی این تصمیم را بگیرد. این مسئولیت بر عهده رهبر گروه یا به عبارتی مدیریت گروه میباشد. لذا در هر سازمانی باید یک رهبر وجود داشته باشد تا در دیگر اعضا نفوذ کلام داشته باشد و لازمه این امر پذیرش این رهبر از طرف اعضا است. این مطالب بیانگر آن است که هم رهبر در سازمان مهم است و هم افراد پیرو رهبر مهم هستند و این رابطه دو سویه می تواند به اثر بخشی سازمان بیانجامد.
ضرورت اهمیت این تحقیق و پژوهش مستقیما به اهمیت و ضرورت روابط اثربخش مدیر با پیروان در سازمان، مربوط میشود و میتوان در انتهای این تحقیق به این نتیجه رسید که آیا توجه و دقت در نوع روابط بین رهبر و پیرو در یک سازمان آموزشی میتواند موجبات ایجاد یک سازمان اثر بخش را فراهم آورد؟
در تحقیق حاضر مدیریت یا معاونت مدارس، را به عنوان رهبر سازمانهای آموزشی و کادر اجرایی و معلمان را نیز به عنوان پیروان، در نظر گرفته و به روابط رهبر و پیرو در سازمان میپردازیم و لزوم توجه به نظرات پیروان از طریق رهبر و نیز پذیرش نظر نهایی رهبر توسط پیروان را بررسی خواهیم کرد.
رهبری و پیروان
بین رهبر و پیرو یک رابطه کاملا دو سویه و یا بهتر، رینگی(دایرهای) برقرار است و این دو دائما لازم و ملزوم یکدیگر بوده و با یکدیگر کامل می گردند.
از فردی پرسیدند: چه چیز میتواند موجب بروز یک رهبر بزرگ شود؟ او پاسخ داد: » پیروان بزرگ.« اگر چه این پاسخ تا حدی طعنه آمیز، ولی خالی از حقیقت نیست. در موارد بسیاری مشاهده شده است که مدیر نتوانسته رهبر خوبی باشد ولی روی دیگر سکه این است که بسیاری از زیر دستان نمیتوانند پیرو خوب و مناسبی باشند.
به تازگی این نکته مشخص شده است که نه تنها سازمان باید رهبرانی شایسته داشته باشد، بلکه یک سازمان موفق باید کارکنان یا اعضایی داشته باشد که در زمرهی پیروان خوب قرار گیرند. در واقع شاید معقول این باشد که بگوییم همه سازمانها پیش از رهبر باید پیرو داشته باشند. بنا بر این اگر اعضای سازمان و افراد پیرو از اثر بخشی بالایی برخوردار نباشند، سد راه یا مانع موفقیت رهبران خواهند شد. برای پیروان موفق چهار ویژگی را به شرح زیر برشمرده اند:
-1آنها باید خود را اداره کنند
-2 این افراد به چه چیزی خارج از خود متعهدند؟
-3 آنها دارای صلاحیت هستند و نهایت سعی خود را میکنند.
-4 آنها دارای شهامت، صداقت و مورد اعتمادند."(پارساییان و اعرابی،(693 :1392
رهبری و مدیریّت در سازمانهای آموزشی
تعریف رهبری و مدیریت در سازمان: "رهبری در مؤسسات آموزشی بهطور کلی عبارت از:
مجموعه اقداماتی است که توسط مدیر برای هدایت رفتار کارکنان از طریق نفوذ در آنان در جهت ارضای نیازهای فردی و سازمانی انجام میگیرد که عموماً با تأکید بر روابط شخصی مدیر با کارکنان انجام میپذیرد." (سید عباسزاده، (44 :1386
اهمیت رهبری در مدیریت
رهبری در یک سازمان یا جامعه، نقش کشتیبان یا کاپیتان هواپیما را دارد که میتواند با درایت و تدبر در امور سرنوشت سازمان یا جامعه را به بهترین و اثربخشترین وجه رقم بزند. اگر چه در طول سالیان دراز میزان نقش رهبر در جوامع، متفاوت بوده است ولی در اصل وجود رهبری عموما توافق وجود داشته است.
رهبری یکی از ضرورتهای اصلی برای انجام فعالیتهای بسیاری از سازمانهای امروزی است؛ لذا از اهمیت بالا و جایگاه ویژهای در میان مباحث مدیریت برخوردار است. دلایل زیادی برای اثبات اهمیت و ضرورت بحث رهبری وجود دارند که برخی از آنها عبارتند از: -1 ضعف و نارسایی در طراحی سازمان -2 تغییر در شرایط و پویایی محیط -3 پویایی در درون سازمان
- 4 تلفیق نیازها و اهداف کارکنان با اهداف سازمان."(پیروز و همکاران، (212 :1389
در سازمانهای نوین، یکی از مهم ترین شاخصهای تأثیرگذار بر رشد آنها، عنصر مدیریت است که شکل مطلوب آن، مدیریت همراه با رهبری تلقی میشود.رهبری یکی از مفاهیم بنیادین میباشد که بدون آن رسیدن به مطلوبها، یا امکان پذیر نبوده و یا بسیار دشوار خواهد شد. سرپرستان نیز به عنوان مدیران اجرایی از این مهم مستثنی نیستند." (احمدی، (47 :1388 "منظور از رهبری در مدیریت فراگرد اثر گذاری و نفوذ در رفتار اعضای سازمان برای یاری و هدایت آنها در ایفای وظایف سازمانی است.
مدیر درمقام رهبری به زیردستان میپردازد، با آنها ارتباط متقابل برقرار میکند، انگیزه کار و فعالیت در آنها به وجود میآورد، به حل مشکلات و کشمکشهای آنها میپردازد، و به اقتضا، تغییراتی در شرایط کار پدید میآورد.
همه این کوششها به این منظور است که نیازها و هدفهای سازمان و اعضای سازمان، توماًأ تحقق پیدا کنند. بنابر این، نقش رهبری در مدیریت حاوی اهمیت و قابل بحث است."(مهر انگیز، (4 :1390
رهبری اجتماعات دانش
سازمانهایی که برای بهبود فرآیندهای دانش شان تلاش میکنند، اغلب خود را با تضاد و تناقضهایی مواجه میبینند که در شرایط کلی مدیریت ریشه دارند؛ هم چنان که در دهههای اخیر نیز به همین منوال بوده است. در جریان همین روند پر شتاب، سازمانها تا حدی نیز اندیشههای تازه در باره سرمایههای ناملموس و مدیریت دانش را به فراموشی میسپرند.
در چارچوب فکر جدید، دو دیدگاه مورد توجه قرار میگیرداز. یک جهت، دیدگاهی که اساساً ریشه در ادبیات مدیریّت سنتی تیلوریسم دارد تحت عنوان دیدگاه »فن سالار« مطرح میشود که معتقد به رویکردهای فنی و تکنیکی است. دیدگاه اصطلاحی دیگر، ابهامهای درونی سازمانهای پست مدرن را آشکار میسازد؛ به نحوی که مدیران در این سازمانها پیوسته در تلاش برای پیکار با مسائل عصر دانش اند.
حال آن که، رویکرد سنتی از شناخت حقایق اصلی فرهنگهای دانش و ماهیت دانش ضمنی ناتوان است."(آهنچیان، حسین قلیزاده، (52 :1387
رهبری جوامع دانش
"تغییر قابل ملاحظهای در تفکر پیرامون رهبری سازمانی در سالهای اخیر وجود داشته است. در طول سالهای 1980 و 1990، فرهنگ مسلط مدیریتی، مدیریت را در هزینه رهبری، مورد تأکید قرار داده است. علیرغم تأکید بر رهبری در ادبیات مدیریت کیقیت جامع، در واقع، فرآیند مهندسی مجدد، کوچک سازی و رسیدن به اندازه بهینه امروز، حکمفرما شده است.
تاکنون بیشتر تأکید بر کارایی کاهش هزینه بود که آن نیز مستلزم یک سبک کنترل و فرماندهی مدیریت میباشد. مدیریت دانش دارای یک دیدگاه متفاوت است و مستلزم رهبری به منظور تسلط بر مدیریت است. مسأله مهمتر آن است که سبک رهبری نیاز دارد اعتماد و مشارکت را نیز ترغیب نماید." (رحیمی، نجفی، (40 :1386
مسائل رهبری در سازمانهای دانش مدار
چالشهای زیادی در حوزه مدیریت دانش وجود دارد. دانش یک ابزار یا یک وسیلهی فیزیکی نیست؛ بلکه نوعی دارایی ناملموس و نامحسوس به حساب میآید که از ارزش معنوی برخوردار بوده و از این رو، اکتساب و کمیت پذیری آن امری دشوار است. پس دانش ممکن است حتی در معنای حقیقی خود قابل مدیریت نباشد.
سازمان دانشمدار دیگر نیازی به مدیریت سنتی ندارد؛ بلکه به شدت نیازمند ارائه مدلهایی از نحوهی انجام امور و نیز راهنمای روش تغییر است. با این حال، در این زمینه که مدیران چگونه میتوانند در فضایی که هیچ گونه کنترل کامل و مؤثری بر آن ندارند، دانش کارانی با انگیزه و علاقه مند را ترغیب کرده و پرورش داده و مورد حمایت قرار دهند، نیاز به انجام مطالعات موردی دارد.
این تنها آرمانی برای عصر جدید نیست، بلکه در بسیاری از مؤسسات آموزش عالی و حرفهای یک واقعیت است. ایدههای حاکی از آزادی خواهی چون استقلال، آزادی و بیانیههای مکتوب آنها، از وقایع روز مره غالب سازمانها به شمار میروند."(آهنچیان، حسین قلی زاده، (50 :1387
رهبری در سازمان یادگیرنده
سیستمی که در آن تمامی افراد در حال یادگیری مداوم باشند. تمامی افراد چه صندوقدار و چه کارمند اعتبارات باید در حال یادگیری باشند. مدیران موفق برای تحقق این امر یک برنامه آموزشی طراحی کردهاند که با مشتری و همکارانشان در باره آن که چگونه عملکردشان را بهبود بخشند تا بهتر در خدمت آنان باشند. این سیستمها حقیقتاً حیاتی هستند و به قدری اساسی میباشند که موفقیت آینده کسب و کار شما بدان وابسته است. بنابر این یک وظیفهی خطیر مدیر به عنوان رهبر، به کارگیری سیستمهایی است که موجب فضای احساس مالکیت کار میشود." (حبیبی، (8 :1390
رهبری در مؤسسات آموزشی
"رهبری در مؤسسات آموزشی بهطور کلی عبارت است از: مجموعه اقداماتی که توسط مدیر برای هدایت رفتار کارکنان از طریق نفوذ در آنان در جهت ارضای نیازهای فردی و سازمانی انجام میگیرد که عموماً با تأکید بر روابط شخصی مدیر با کارکنان انجام میپذیرد. رهبری شامل موارد زیر میباشد:
شناخت کارکنان به عنوان انسان شناخت کارکنان به عنوان انسانهای منحصر به فرد همراه با ویژگیهای مخصوص به خود
برقراری رابطهی شخصی و عاطفی با کارکنان همراه با اعتماد و اطمینان متقابل سعی در برآوردن نیازهای سازمان و نیازهای فردی کارکنان برخورداری از خصوصیات لازم رهبری همچنان که از موارد فوق پیداست رهبری یک مفهوم شخصی است در حالیکه مدیریت یک مفهوم سازمانی است. یعنی رهبر با تکیه بر روابط شخصی و عاطفی خود با کارکنان، که از شناخت دقیق وی از آنها نشأت میگیرد، و نیز با توجه ویژه به نیازهای کارکنان، اهداف سازمانی را از طریق ارضای نیازهای آنان دنبال میکند.
البته نیازهای افراد میتواند در بر گیرنده ی نیازهای سازمان نیز باشد، به عبارت دیگر این موضوع در شکل عالی خود میتواند چنین باشد که کارکنان اهداف سازمان را جزو اهداف خود تلقی کرده و بین نیازهای آنان و سازمان وحدت وجود داشته باشد، از این جهت توجه به ارضای نیازهای فردی همان توجه به نیازهای سازمانی خواهد بود." (سید عباس زاده، (44 :1386
