بخشی از مقاله
مقدمه
اضطراب یک احساس منتشر، بسیار ناخوشایند و اغلب یک دلواپسی مبهم است که غالبا با علایم دستگاه اتونوم از جمله تنگی قفسه سینه، تپش قلب، تعریق، سردرد، ناراحتی مختصر معده و بی قراری که با عدم توانایی برای نشستن یا ایستادن همراه می گردد. در واقع اضطراب را همه انسان ها تجربه می کنند. نشان داده شده است که شروع و سیر آن ها به متغیرهای مختلف زیست شناختی، محیطی، سابقه بیماری و عوامل روانی اجتماعی مربوط می شود.
از میان این متغیرها به مواردی چون اختلال در کارکرد نوروترانسمیترها، سابقه افسردگی یا الکلیسم در خانواده، از دست دادن والدین در دوران کودکی یا مورد بی توجهی آنان قرارگرفتن، رویدادهای منفی اخیر در زندگی، داشتن همسر عیب جو یا متخاصم، فقدان ارتباط نزدیک و اطمینان بخش، فقدان حمایت اجتماعی مناسب و فقدان دراز مدت احساس ارزشمندی می توان اشاره کرد. در سال های اخیر ثابت شده است که در بهترین شرایط، داروهای ضد اضطراب به نتایج موقتی و ضعیف منجر می شوند.
امروزه تمایل به استفاده از روش های غیر دارویی جهت تسکین اضطراب و سایر بیماری های روانی رو به ازدیاد است .یکی از این روش ها، استفاده از محرکات صوتی خوشایند تحت عنوان موسیقی درمانی است . موسیقی درمانی به عنوان یک فرایند سیستماتیک مداخله که در آن درمانگر به مراجع برای دستیابی به سلامت از طریق تجربیات موسیقایی کمک می کند و به عنوان توسعه دهنده نیروهای رشد درونی تعریف شده است.
از دیدگاه خانوادگی، کم شنوایی پیچیده ترین ضایعه حسی است. با شناسایی کم شنوایی کودک، خانواده با یکسری بحرانها روبرو می کند. مادران کودکان ناشنوا درجات متفاوتی از اضطراب و استرس را تجربه می کنند که در ارتباط با انتظاراتی است که از نقش والدگری آنها می رود. این استرس ها منجر به مشکلاتی در والدگری می شود. در مورد کم شنوایی این والد با مشکلات ویژه ای روبرو است چرا که بیش از %90 از فرزندان ناشنوا از والدین شنوا متولد می شوند.
اضطراب و افسردگی از ناتوان کننده ترین اختلالات روانشناختی که عملکرد مادران را تا حد زیادی متاثر می کنند . تحقیقاتی که بر روی اضطراب والدین در مراکز کاشت حلزونی شنوایی ایران انجام شده ، از هر 4 والد ، دو نفر واجد ملاک های حداقل یک نوع اختلال اضطرابی است و میزان شیوع 12 ماهه آن، 17/7 درصد است.
مبانی نظری و مرور پیشینه ها
اگر باور داشته باشیم که موسیقی زبان فطرت انسان است، آنگاه برایمان آسان خواهد بود تا تأثیر موسیقی را بر روح و روان، عواطف و به طور کلی زندگی بشر درک کنیم. موسیقی، انسان را در رؤیاها و آرزوها و احساساتش فرو می برد. موسیقی به طور گسترده ای در طول تاریخ به عنوان یک نیروی شفا دهنده برای کاهش بیماری و پریشانی استفاده شده است موسیقی با ساختارهای عمیق مغز که آن ها نیز با پردازش هیجانی در ارتباط هستند، مرتبط است و نقش محوری را در خودتنظیمی هیجانات روزمره دارد.
ماهیت فیزیکی موسیقی باعث برانگیختن هیجانات از طریق برانگیختگی بدنی می شود و موسیقی با توجه به پارامترهایی چون دینامیک، سرعت، ریتم و فرم می تواند منجر به مهار تجربه هیجانی شود موسیقی درمانی به عنوان یک فرایند سیستماتیک مداخله که در آن درمانگر به مراجع برای دستیابی به سلامت از طریق تجربیات موسیقایی کمک می کند و به عنوان توسعه دهنده نیروهای رشد درونی تعریف شده است . پژوهشگران طی یک تحقیق کشف کردند که موسیقی میتواند به عنوان یک عامل منحرف کننده حواس به کار گرفته شود و بر روی افرادی که به آسانی غرق در کنشهایشناختی میشوند، عامل تاثیرگذاری باشد.موسیقی شکلی از هنر است که احساس، عاطفه، ادراک و شناخت انسان را بدون نیاز به تکلم و زبان منتقل می کند.
غایت و هدف عالی موسیقی تقویت حس زیبایی، ظرافت طبع و تخیل فعال و خلاق است، به گونه ای که خیال و اندیشه را لطافت و مهارت های ذهن را قوت می بخشد در همین راستا، استفاده از موسیقی با ریتم ملایم و آرام بخش می تواند در کاهش ریشه های افسردگی مثل خشم، ناکامی، غمگینی و اضطراب کمک کند و در بهبود الگوهای رفتاری نقش داشته باشد. شافل طی پژوهشی دریافت که موسیقی کلاسیک اثر مثبتی بر کاهش استرس و افزایش آرام سازی و سطح تمرکز دارد.
در پژوهشی دیگر، لایی و سو به این نتیجه رسیدند که موسیقی درمانی به طور معنی داری استرس و افسردگی زنان و مردان را کاهش می دهد.دانشمندان مستنداتی یافتهاند که نشان میدهد گوش کردن به موسیقی میتواند در کاهش درد افراد مبتلا به اضطراب شدید کارساز باشد.یک یافته غیرمنتظره در تحقیقات مختلف نشان داد که موسیقی برای آزمودنیهایی که میزان بالایی از اضطراب نسبت به درد نشان میدادند، بیشتر موثر بود تا برای کسانی که چندان نگران درد نبودند. در این پژوهش، تعیین اثر موسیقی درمانی مشارکتی بر کاهش استرس و اضطراب مادران و کودکان کاشت حلزونی شنوائی بررسی می کنیم.
جامعه آماری
روش این مطالعه از نوع نیمه تجربی بوده ، از طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل استفاده شده است . جامعه ی آماری از بین مادران کودکان کاشت حلزونی شنوایی مرکز کاشت حلزونی شنوایی بقیه االله - عج - تهران که کوکان آنها 4 تا 6 ساله بوده و به مدت 6 ماه در سال -94 95 در این مرکز از خدمات درمانی استفاده می کردند برای گروههای آزمایش و کنترل انتخاب شدند. جهت همگن سازی این گروه شرایط زیر برای هر مادر الزامی بود . شنوایی طبیعی داشته باشد . آشنایی تخصصی با موسیقی نداشته باشند . تنها یک فرزند داشته باشند .
از این افراد 20 نفر با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی انتخاب و در دو گروه 10 نفره ی یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل قرار داده شدند.هر مادر فرم پرسشنامه شخصی و پرسشنامه اضطراب بک را تکمیل نمودند . روش کار گروه آزمایش - گروه 10 نفره ی کودکان همراه مادران - و گروه کنترل - گروه 10 نفره ی کودکان - به مدت 4 ماه هر هفته یک جلسه و هر جلسه به مدت 60 دقیقه به صورت گروهی در اتاق آزمایش در موسسه علوم و فنون هنردرمانی سحاب و آموزشگاه آزاد هنری افتتاح قرار می گرفتند .
گروه آزمایش که گروه 10 نفره ی مادران همراه کودکان بودند جلسات موسیقی درمانی و نواختن فلوت را با هم و در کنار هم می گذراندند . گروه کنترل گروه 10 نفره ی مادران هستند که در زمان جلسات موسیقی درمانی و نواختن فلوت کودکان در اتاق انتظار منتظر هستند .گروه آزمایش و گروه کنترل به مدت 4 ماه هر هفته یک جلسه و هر جلسه به مدت 60 دقیقه به صورت گروهی در اتاق آزمایش در جلسات موسیقی درمانی فعال و غیر فعال شرکت می کردند .
برای گروه آزمودنی در هر جلسه موسیقی درمانگر 30 دقیقه برای موسیقی درمانی در نظر گرفته بود که شامل 3 بخش بود . در هر جلسه پس از گرم کردن گروهی 5 دقیقه ی ابتدایی هر جلسه موسیقی کلاسیک بدون کلام برای برقراری ارتباط و کسب آرامش و بهبودی پخش می شود بلافاصله بدون مکث 5 دقیقه موسیقی سنتی در دستگاه همایون بدون کلام پخش می شد . 5 دقیقه سکوت و 5 دقیقه برای گفتگو قرار داده می شد . 10 دقیقه ی سوم که مربوط به موسیقی درمانی فعال بود ، برای هر جلسه برنامه ای ویژه و خاصی در نظر گرفته شده بود که شامل نواختن ، حرکات موزون ، خواندن ، پخش آهنگهای نوستالژیک می شد .برنامه ی این قسمت از قبل اعلام نمی شد .
در این 30 دقیقه درمانگر فقط ناظر بود و آزمودنی با توجه به امکانات و شرایط محیط آزمایش می توانست به صورت آزادانه برخورد کند. در 30 دقیقه دوم درمانگر فقط ناظر بود و آزمودنی با توجه به امکانات و شرایط محیط آزمایش می توانست به صورت آزادانه برخورد کند.برای گروه کنترل هم در هر جلسه موسیقی درمانگر 30 دقیقه برای موسیقی درمانی در نظر گرفته بود که شامل 3 بخش بود . در هر جلسه پس از گرم کردن گروهی 5 دقیقه ی ابتدایی هر جلسه موسیقی کلاسیک بدون کلام برای برقراری ارتباط و کسب آرامش و بهبودی پخش می شود.
بلافاصله بدون مکث 5 دقیقه موسیقی سنتی در دستگاه همایون بدون کلام پخش می شد . 5 دقیقه سکوت و 5 دقیقه برای گفتگو قرار داده می شد . 10 دقیقه ی سوم که مربوط به موسیقی درمانی فعال بود ، برای هر جلسه برنامه ای ویژه و خاصی در نظر گرفته شده بود که شامل نواختن ، حرکات موزون ، خواندن ، پخش آهنگهای نوستالژیک می شد .برنامه ی این قسمت از قبل اعلام نمی شد.در این 30 دقیقه درمانگر فقط ناظر بود و آزمودنی با توجه به امکانات و شرایط محیط آزمایش می توانست به صورت آزادانه برخورد کند. در 30 دقیقه دوم کلاس نواختن فلوت برای کودک انجام می شد و مادر در اتاق انتظار منتظر می ماند .
در پایان این 4 ماه ، دوباره میزان اضطراب همه آزمودنی ها -اعم از دو گروه کنترل و گروه آزمایش سنجیده شد. پس از یک ماه بعد از اتمام آخرین جلسه، دوباره میزان اضطراب آزمودنی های هر سه گروه سنجیده می شود، این کار برای سنجش پایداری میزان اثربخشی موسیقی درمانی صورت می گیرد.
موسیقی کلاسیک
موسیقی کلاسیک در واقع آثار هنرمندان و آهنگسازانی همچون بتهوون، باخ، موزارت و شوپن را در بر می گیرد. ساختار موسیقی کلاسیک بسیار پیچیده تر از انواع دیگر موسیقی است. موسیقی کلاسیک بواسطه ریتم و ملودی بر روی ساختار و تواناییهای مغز تاثیر گذار است . ریتم نسبت به افزایش سطح سروتونین تولیدی در مغز کمک میکند . سروتونین به عنوان یک هورمون عصبی عامل انتقال پالسهای اعصاب جهت تداوم حفظ حس شادمانی و سرور است.
هنگامی که مغز به تولید سروتونین میپردازد موجب انبساط خاطر میگردد ، در حقیقت افسردگی فرآیند ناشی از کمبود ترشح این هورمون میباشد . سروتونین زمانی شروع به ترشح مینماید که مغز در معرض شوک مثبتی قرار گیرد به عنوان مثال اگر ما به نقاشی زیبایی نگاه کنیم ، رایحه ی دلپذیری به مشام ما برسد ، حس فوق العاده ای را تجربه کنیم ، غذای مطبوعی بخوریم یا به موسیقی مسحور کننده ای گوش فرا دهیم ، مغز اجازه آزاد سازی مقدار معینی از سروتونین که باعث تحریک و به اوج رسیدن احساسات دلپذیر میشود را خواهد داد .ریتم موسیقی همچنین میتواند موجب تحریک سایر ضربانات طبیعی بدن مانند ضربان قلب یا امواج آلفای مغز شود ، و همین تاثیر گذاری یکی از راههای مقابله با گسترش افسردگی و معالجه بالینی است .
موسیقی سنتی
سازهای سنتی حالت معنوی و الهی در انسان ایجاد می کند و به این علت، اثر موسیقی اصیل که تمام وجود انسان ها را تحت تأثیر قرار می دهد، آرامشی به انسان می بخشد که بی نظیر است. بر این اساس در این تحقیق از موسیقی سنتی در دستگاه همایون استفاده می شود .
