بخشی از مقاله
چکیده
از آنجا که رقابتپذیر بودن شرکتها مهمترین عامل بقاي آنها در بازار است و بدون شناخت و ایجاد مهمترین عوامل موثر بر رقابتپذیري، تلاش براي آن بیهوده است، هدف این تحقیق شناسایی مهمترین عوامل موثر بر رقابتپذیري محصولات است. براي این امر، پس از مطالعه مبانی نظري تحقیق، و تدوین فرضیهها، با استفاده از پرسشنامه به جمعآوري دادهها از شرکتهاي صادرکننده کشمش در شهر مشهد پرداخته شد. پس از تحلیل دادهها با روش مدل سازي معادلات ساختاري و نرمافزار Amos، مشخص گردید که عوامل منابع انسانی، مواد اولیه، منابع تخصصی، سرمایه، زیرساختارهاي فیزیکی و تکنولوژي بر رقابتپذیري محصول کشمش موثرند.
-1 مقدمه
در سه دهه گذشته شاهد رشد سریع جهانی شدن در اقتصاد دنیا بودیم که این جهانی شدن باعث افزایش رقابتپذیري ملتها گشته است - Salvatore, ٢٠١٠ - . عواقب اجتناب ناپذیر گسترش فعالیتهاي بازاریابی جهانی، رشد رقابت در سطح جهان است. رقابت جهانی در صنایع مختلف، عامل مهمی است که بر روي موفقیت اثر میگذارد. در بعضی از صنایع، شرکتهاي جهانی سایر موسسات را از صحنه رقابتی خارج کردهاند. رقابت جهانی همواره به نفع مصرفکنندگان در کلیه کشورها بوده است. در نتیجه رقابت جهانی، محصولاتی به بازار عرضه شد که از نظر عملکرد و قیمت، مورد نیاز مصرفکنندگان بود. رقابت جهانی دامنه کالاها را گسترش میدهد و موجب میگردد تا مصرف کنندگان، اقلام مورد نیاز خود را به دست آورند
افزایش سطح زندگی و رفاه افراد یک کشور به میزان رقابتپذیري شرکتها و بنگاههاي اقتصادي بستگی دارد که در آن کشور فعالیت میکنند.
دستاورد ادغام اقتصاد در بازارهاي جهانی از طریق صادرات، منجر به رقابتپذیر شدن هر چه بیشتر کشورهاي توسعه یافته شده است
رقابتپذیري در سادهترین تعریف عبارت از توانایی تولید و عرضه کالاها و خدمات بهگونهاي مناسبتر و کارآمدتر از رقباست. رقابتپذیري بخش صنعت و تجارت اهرم رشد اقتصادي کشورهاي دنیا اعم از توسعهیافته یا درحالتوسعه است
امروزه برنامه توسعه صادرات غیرنفتی با توجه به بحرانهاي اقتصادي کشورهاي متکی بر درآمدهاي نفتی در سرلوحه برنامههاي اقتصادي این کشورها قرار گرفته است. رشد و توسعه صادرات محصولات غیرنفتی شامل محصولات و کالاهاي مختلفی است که افزایش در تنوع آن از مهمترین سیاستهاي اتخاذ شده در برنامه توسعه اقتصادي- اجتماعی کشور میباشد که نیل به این هدف مهم به میزان زیادي بستگی به توان تولیدي و قدرت رقابتی محصولات تولید شده در بازارهاي جهانی دارد
به طور نسبی صادرات کالاهاي کشاورزي نقش اصلی در تامین درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی ایفا نمودهاند از بین محصولات کشاورزي، توجه به صادرات خشکبار نسبت به گذشته افزایش یافته، چون از زمانهاي دور کشور ما جزء یکی از صادرکنندگان شناختهشده خشکبار بوده، که محصولاتش مورد پسند بازارهاي جهانی قرار میگرفته است، خشکبار از جمله کشمش، قبلا به صورت سنتی تهیه و صادر میشد در حال حاضر تولید و صادرات آن با تکنولوژي جدید و مدرن همراه شده و جزء یکی از منابع تامینکننده درآمدهاي ارزي کشور قرار گرفته است
نظر به اهمیت موضوع و نقش مهم صادرات محصولات کشاورزي در افزایش درآمد و تنوع محصولات صادراتی، هدف این تحقیق شناسایی مهمترین عوامل موثر بر رقابتپذیري محصول کشمش در بازار خارجی است که براي شناسایی این عوامل از مدل الماس پورتر استفاده گردیده است. در ادامه، اهمیت تحقیق و مبانی نظري آن را بیان نموده و پس از آن با ارائه روششناسی تحقیق به آزمون فرضیههاي تحقیق پرداختهایم. در پایان نیز نتیجهگیري و پیشنهادهایی به شرکتهاي صادرکننده و نیز محققان ارائه شده است.
-2 بیان مساله و اهمیت تحقیق
چرا برخی کشورها در رقابت بین الملل از سایرین موفقترند؟ این پرسش اقتصادي در عصر حاضر، ذهن اغلب اقتصاددانان، مدیران صنایع و شرکتها و حتی دولتمردان را به خود مشغول ساخته است. به عبارت دیگر، بحث رقابتپذیري یکی از مهمترین دغدغههاي تجارت و فعالیت در محیط پویا و رقابتی امروز است. از مشخصههاي دنیاي امروز، تغییرات سریع و مداوم در محیط اقتصادي جهان است که حاصل آن، شکلگیري رقابت شدید در اقتصاد جهانی است - ٢٠٠٢ . - Shurchuluu, تمایل زیادي به جهانی شدن در محصولات و بازار نیروي کار در اقتصاد جهان امروز وجود دارد که مزایاي زیادي همچون افزایش کارایی، رقابتپذیري و رشد را براي شرکتها به ارمغان میآورد - ٢٠١٠ . - Salvatore, امروزه توسعه صادرات کالاهاي غیرنفتی یک ضرورت به شمار میآید، زیرا صادرات کالاها درآمدهاي ارزي را افزایش میدهد و در نتیجه اجراي برنامههاي توسعه اقتصادي را که متضمن هزینههاي ارزي است
امکانپذیر میسازد و همچنین اشتغال را نیز در کشور افزایش میدهد. صادرات محصولات کشاورزي کشور نقش عمدهاي در صادرات غیرنفتی داشته و نسبت به بخشهاي دیگر از ثبات بیشتري برخوردار بوده است.
در ایران بیشتر منابع تامین درآمدهاي ارزي، حاصل از صدور یک کالا - نفت - است، که درآمد حاصله از آن صرف سرمایهگذاري در تکنولوژيهاي جدید و افزایش توان تولیدي میشود. با توجه به وجود چنین شرایطی اگر اقتصادي دچار آسیبپذیري شود برنامههاي توسعه اقتصادي با مشکل مواجه میگردد - راسخ جهرمی، . - 1386صادرات محصولات کشاورزي نقش عمده-اي در صادرات غیرنفتی داشته و صادرات این بخش نسبت به بخشهاي دیگر از ثبات بیشتري برخوردار است
با توجه به اهمیت بخش کشاورزي ایران در تامین 85درصدي غذاي مورد نیاز جامعه و 90درصد مواد اولیه مورد نیاز کارخانجات صنایع غذایی و همچنین سهم 16درصدي بخش کشاورزي از تولید خالص ملی، 22درصد از اشتغال کشور و 25درصد صادرات کالاهاي غیرنفتی از طریق بخش کشاورزي، باید توجه ویژه اي به آن معطوف گردد متاسفانه سیاستهاي غلط و عدم برنامهریزي صحیح و نیز عقبماندن از پیشرفت تکنولوژي سبب شده که بتدریج میزان صادرات کاهش، و بازارهاي جهانی از محصولات ما تهی گردد و جاي آن را کشورهایی بگیرند که در آن هیچ نام و نشانی در تولید و عرضه این گونه محصولات نداشتهاند. لذا برنامهریزي صحیح در راه تحول تولید محصولات کشاورزي در کشور و رساندن کیفیت آن به حد مطلوب و در سطح استانداردهاي جهانی ضروري است
در بین محصولات کشاورزي، خشکبار و از بین خشکبار کشمش از جمله مهمترین محصولات صادراتی کشور بوده و جایگاه خاصی را در تجارت خارجی کشور به خود اختصاص داده است
ایران به عنوان بزرگترین تولیدکننده و صادرکنندهي محصولات خشکبار مثل پسته، خرما و کشمش در سطح جهان به شمار میرود، و در بازار جهانی این تولیدات، جایگاه مناسبی را دارد. ایران بعد از ایالات متحده و ترکیه در رتبهي سوم تولید جهانی کشمش و بعد از ترکیه در رتبهي دوم صادرات جهانی کشمش قرار دارد
-3 مبانی نظري
در سالهاي گذشته کشت انگور در ایران در حال افزایش بوده بطوریکه آمار نشان میدهد سطح زیر کشت انگور از 227هزار هکتار در سال - 1371 - 1992 با نرخ رشدي معادل 1/8 درصد به 273هزار هکتار در سال - 1382 - 2003 افزایش یافته و تولید انگور و کشمش نیز به ترتیب از 1508 و 94هزار تن در سال - 1371 - 1992 به 2525 و 170هزار تن در سال - 1382 - 2003 رسیده که نرخ رشدي معادل 6/1 و 7/4 داشته است و در سال 1391 میزان انگور و کشمش تولیدي کشور به ترتیب 3.3 میلیون تن و 600 هزار تن میباشد. لازم به ذکر است گرچه ایران در زمینه انگور از صادرات ناچیزي برخوردار است ولی دومین کشور صادرکننده کشمش جهان محسوب میشود، به طوري که طی دوره - 1371-81 - 1992-2002 صادرات این محصول از 53/8 به 128/6 هزار تن افزایش یافته است و در سال 1391، 140 هزار تن کشمش به ارزش 354 میلیون دلار صادر شد
با توجه به وضعیت توضیح داده شده در مورد محصول کشمش در ایران توجه به رقابتپذیري ضروري است. از آنجا که رقابت پذیري، زمینههاي موفقیت اقتصادي را در ممالک مختلف فراهم می-سازد، در سالهاي اخیر مورد توجه زیادي قرار گرفته است. مساله رقابت پذیري و چگونگی بهبود و ارتقاي آن، بحث اساسی هر محفلی در اقتصادهاي موفق جهانی از جمله ژاپن و آمریکا است. حتی کشورهاي سوسیالیستی مانند روسیه و اروپاي شرقی و کشورهاي آسیایی نیز که در حال تجدید سیستمهاي اقتصادي خود به منظور دستیابی به توسعه پایدار میباشند به این قافله پیوستهاند
-1 -3 رقابتپذیري:
در یک اقتصاد جهانی شده رقابت پذیر بودن به معناي امکان به دست آوردن موقعیت پایدار در بازارهاي بین المللی است از نظر سازمان همکاري هاي اقتصادي و توسعه - - OECDرقابت پذیري یعنی توانایی یک ملت در تولید کالاها و خدمات براي ارائه در بازارهاي بین المللی همراه حفظ یا ارتقاي سطح درآمد شهروندان در درازمدت و تولید ثروت براي شرکت و ملت است
به طور کلی رقابتپذیري را میتوان قابلیتها و توانمنديهایی دانست که یک کسب و کار، صنعت، منطقه و یا کشور دارا میباشند و میتوانند آنها را حفظ نمایند تا در عرصه رقابت بینالمللی نرخ بازگشت بالایی را در فاکتورهاي تولید ایجاد نموده و نیروي انسانی خود را در وضعیت نسبتا بالایی قرار دهند. علیرغم تعاریف و برداشتهاي مختلف از رقابتپذیري در مراجع مختلف، میتواند اظهار داشت که توجه به فعالیت در یک بازار منصفانه، غیر جانبدارانه و بینالمللی و کسب سهم بازار و سود از آن در اکثر تعاریف به عنوان فصل مشترك مورد توجه بوده است
هدف نهایی از رقابتپذیر بودن شرکتها، افزایش و بالا بردن عملکرد صادراتی و نیز اشتغالزایی است علاوه بر این در در بعضی مطالعات نیز براي اندازهگیري رقابتپذیري از صادرات استفاده شده است . مشارکت در تجارت بینالملل شاخصی کلیدي براي رقابتپذیري است
رقابتپذیري را در سه سطح میتوان مورد بررسی قرار داد:
- 1 سطح ملی: مفهوم رایج رقابتپذیري در سطح ملی، توانایی کشورها در تولید محصولاتی است که میتوانند در رقابت بینالمللی عرض اندام نمایند.
- 2 سطح صنعت: زمانی که رقابتپذیري صنعت به عنوان محیط خرد فعالیت و رقابت بنگاهها و کسب و کارها در نظر گرفته میشود، ماهیت زیرساختی به خود گرفته و به سطح ملی شباهت پیدا میکند؛ از طرف دیگر زمانی که به عنوان مجموعهاي از بنگاههاي فعال در یک حوزه تخصصی در مقایسه با صنایع رقیب در فضاي رقابت ملی و بینالمللی منظور گردد، ماهیتی کارکردي به خود میگیرد و به سطح بنگاهی شبیه میشود.
- 3 رقابتپذیري در سطح بنگاه: رقابتپذیري در این سطح به معناي توانایی سازمان در جهت ماندگاري در کسب و کار و محافظت از سرمایههاي سازمان، بدست آوردن سرمایهها و تضمین شغلها در آینده است
