بخشی از مقاله
چکیده
امروزه برای مقابله با بحران کمیابی آب، مدیریت تقاضای آن از جایگاه ویژهای برخوردار است، یکی از ابزارهای اصلی مدیریت تقاضای آب، تعیین ارزش اقتصادی آب به عنوان محرک اقتصادی به منظور مقابله با تقاضای روزافزون آن میباشد. در این راستا، ارزش اقتصادی آب برای تولید محصول خرما در شهرستان قصرشیرین، با استفاده از رهیافت ارزش باقیمانده برآورد شد. همچنین، اثر انتخاب نوع تابع تولید بر مقادیر برآورد شده پارامترهای ساختاری و اهمیت دقت در انتخاب صحیح تابع برای جلوگیری از استنباط های نادرست از نتایج مطالعات تجربی نشان داده شد.
به منظور تخمین تابع تولید، فرمهای تابعی کاب-داگلاس، ترانسلوگ و ترانسندنتال برآورد شد. سپس با استفاده از معیارهای اقتصادسنجی، مقایسه توابع تولید و انتخاب تابع تولید برتر صورت پذیرفت. نتایج نشان داد که تابع کاب- داگلاس در مقایسه با دو تابع دیگر، تابع مناسب به منظور تخمین تابع تولید خرما به شمار می آید و کشش تولید تمامی نهاده ها بین صفر و یک است. همچنین ضریب نهاده آب همانند دیگر ضرایب از نظر آماری معنی دار و اثر درخور توجهی بر تولید دارد. ارزش اقتصادی آب از روش باقیمانده 697 ریال برای هر متر مکعب به دست آمد.
مقدمه
انسان ها در دوران اولیه زندگی نزدیک رودخانهها و منابع آب تجمع میکردند و به فعالیت های کشاورزی میپرداختند. 97 درصد منابع آب شور بوده و مقدار بسیار محدودی از آن به طور مستقیم توسط انسان مورد استفاده قرار گرفته است - عزیزی، 1380 و دشتی، . - 1374 در بخش کشاورزی در کشوری مثل ایران محدودیت آب عملا یکی از عوامل اصلی کاهش فعالیتهای کشاورزی میباشد. این بخش عمده ترین مصرف کننده منابع آب کشور میباشد که آب را با قیمت خیلی ارزان و بازده پایین تر نسبت به بخش های صنعت و شرب استفاده میکند.
براساس، آمار، این بخش 90 درصد کل مصارف آب در کشور را به خود اختصاص داده است که از میانگین بین المللی بالاتر میباشد. با توجه به این که در سطح جهان بازده آب مورد استفاده در کشاورزی حدود 40-45 است ولی در کشور ایران این بازده در حدود 30 درصد می-باشد - پری1، - 2001 در نظر گرفتن آب به عنوان یک کالای اقتصادی میتواند یکی از راهکارهای بهبود مدیریت منابع آب باشد. تخمین ارزش آب پیچیدگی های خاص خود را دارد، زیرا با توجه به ماهیت فیزیکی آب ارزشگذاری اقتصادی بسیاری از منافع و خدمات آب مسئله مورد مناقشه جدی متخصصین است.
از آنجایی که در این مطالعه تخمین تابع تولید مناسب جزء اهداف است، نیاز به توضیحاتی در این مورد احساس میشود. تابع تولید مبین رابطه فنی تبدیل نهادهها به محصولات میباشد. تابع تولید یک مفهومکاملاً فیزیکی است و به طور ساده رابطه بین ستاده و نهادههای تولید را نشان میدهد. در واقع این تابع بیانگر حداکثر محصولی است که از ترکیبات مختلف نهادههای تولید به دست میآید - دبرتین، . - 1376شهرستان قصرشیرین واقع در 166 کیلومتری غرب شهرکرمانشاه، دارای جمعیتی حدود 24383 نفر میباشد.
این شهرستان با زمستانهای ملایم و تابستانهای گرم و خشک دارای اقلیم گرمسیری است و مناسب کشت محصول باغی خرما میباشد. باغداری در این منطقه عمدتأ به شیوه سنتی و تنها به شیوه کشت آبی صورت میگیرد. عبور رود حلوان از میان شهر سبب حاصلخیزی زمینها و باغهای شهرستان قصرشیرین شده و سدی که بر این رود احداث شد مایهی رونق کشاورزی منطقه است. آب مورد نیاز برای کشاورزی در منطقه از این رود تامین میشود.
درختان خرما را در کنار جوی میکارند و هنگام مد رودخانه اروند آب به نهرهایی که به رودخانه وصل است وارد میشود سپس آب به داخل نخلستانها میرود - جغرافیای استان کرمانشاه . - 1389 این شهرستان هم اکنون 29186 هکتار اراضی کشاورزی و باغی دارد که از این مقدار 3400 هکتار اراضی زراعی آبی، 3600 هکتار باغ و بقیه آن اراضی زراعی دیم میباشد. براساس گزارش مدیریت کشاورزی استان کرمانشاه در سال زراعی 89-90 سطح زیر کشت خرما در منطقه مورد مطالعه بالغ بر 508/5 هکتار بوده که تولیدی معادل 1653 تن و با عملکرد 10 تن در هکتار را به همراه داشته است. با توجه به کاهش 35 درصدی بارندگی در سال گذشته در قصرشیرین، سطح زیرکشت این محصول نسبت به سال گذشته 400 هکتار کاهش داشته است.
- آمارنامه سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه . - 89-90 طبق آمار رسمی ارائه شده توسط دفتر آمار وفن آوری اطلاعات در سال زراعی 89-90 تولید خرمای کشور بالغ بر یک میلیون تن بوده است. جامعه آماری این مطالعه بهرهبرداران شهرستان قصرشیرین منطقه نصرآباد هستند. به دلیل تراکم و نزدیک بودن نخلستانها به یکدیگر جهت جمع آوری دادهها از روش نمونه گیری ساده تصادفی استفاده شد. دادههای مورد نیاز از دو روش مطالعه اسنادی از منابع رسمی کتابخانهای و منابع ذیربط از جمله سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه و شهرستان قصرشیرین و به طور پیمایشی از راه تکمیل پرسشنامه از35 تولیدکننده خرما به دست آمد.
مطالعات پیشین
بنابر ضرورت و اهمیت موضوع کمیابی آب و اهمیت این نهاده در بخش کشاورزی، مطالعات متعددی در این زمینه صورت گرفته است. خواجه روشنایی و همکاران - 1389 - در مطالعهای به منظور تعیین ارزش اقتصادی آب کشاورزی، از روش تابع تولید محصول گندم در شهرستان مشهد استفاده نمودند. در این روش به منظور برآورد ضرایب توابع تولید، دو مدل کلاسیک و آنتروپی حداکثر تعمیم یافته مورد استفاده قرار گرفت، که روش آنتروپی قادر به برآورد دقیق ضرایب توابع نبود و از نتایج آن در محاسبه ارزش اقتصادی آب استفاده نشد. درحالی که در روش کلاسیک، تابع ترانسلوگ از بین اشکال مختلف توابع، به عنوان بهترین فرم تابع در تولید محصول گندم، انتخاب و ارزش اقتصادی آب معادل 1870 ریال در هکتار محاسبه شد.
شمس الدینی و همکاران - 1389 - از تعیین ارزش اقتصادی آب در زراعت چغندرقند در شهرستان مرودشت دریافتند، برآورد تابع تولید نشان دهنده اثر مثبت نهادههای آب، نیروی کار و کودشیمیایی بر تولید است. قادر دشتی و همکاران - 1388 - در مطالعهای به برآورد ارزش اقتصادی آب در تولید محصول گندم شهرستان دامغان پرداختند. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد ارزش اقتصادی هر متر مکعب آب گندم معادل 403/2ریال میباشد که این مقدار از ارزش رایج آب در منطقه زیادتر است.
خلیلیان و زارعی مهرجردی - 1384 - در ارزشگذاری آب زیرزمینی در بهره برداری کشاورزی مطالعه موردی گندمکاران شهرستان کرمان به این نتایج رسیدند که ارزش تولید نهایی آب در تولید گندم بیش از هزینه استخراج هر واحد آب است و به علت برداشت بیش از حد از منابع آب، رفاه تولیدکنندگان گندم کاهشی قابل توجه داشته است و تابع تولید درجه دوم تعمیم یافته به عنوان تابع برتر شناخته شد. هیلگرس و دیویدسن - 2010 - در مطالعهای به تعیین ارزش اقتصادی جداگانه آب آبیاری زیر حوضه کریشنا در هند پرداختند.
آنها با استفاده از روش ارزش باقیمانده نشان دادند ارزش استفاده از آب آبیاری در تمام فصول و برای تمام محصولات در مناطق مختلف برابر نیست. یکی از مهم ترین و بهترین ابزارهایی که میتواند در قالب مدیریت تقاضای آب به کنترل تقاضای آب یا به عبارتی صرفه جویی در مصرف آب کمک کند، تعیین قیمت واقعی یا همان ارزش اقتصادی آب میباشد. در این راستا، این مطالعه با هدف برآورد ارزش اقتصادی آب با استفاده از رهیافت باقیمانده در سال زراعی89-90 انجام شد. از آنجا که تعداد محدودی از مطالعات پیشین در زمینه تابع تولید بخش کشاورزی ایران از سه شکل تابعی استفاده شده است، در این مطالعه نیز اقدام به انتخاب تابع تولید مناسب محصول خرما با استفاده از تخمین و بررسی سه تابع ترانسلوگ، کاب-داگلاس و ترانسندنتال شده است.
روش تحقیق
برای تعیین ارزش اقتصادی آب از دید متقاضی آن دو روش کلی تحت عنوان روش های پارامتری و غیرپارامتری وجود دارد. در روشهای غیرپارامتری ارزش اقتصادی آب با استفاده از تکنیک های ریاضی و محاسباتی در چارچوب نظریههای اقتصادی برآورد میشود و شامل روش برنامهریزی خطی - قیمت سایهای - ، روش گاردنر، رهیافت باقیمانده و روش بودجهبندی میباشد. در روش های پارامتری با استفاده از تکنیک های اقتصادسنجی، یک تابع تولید، سود یا هزینه، که نشان دهنده ساختار تولید مورد مطالعه باشد، برآورد میشود و با استفاده از پارامترهای برآورد شده و اصول اقتصادی، ارزش اقتصادی آب تعیین میشود - حسین زاد و همکاران،. - 1383 در این مطالعه برای قیمت گذاری آب از روش باقیمانده استفاده میشود.
در این روش، ارزش کل محصول، بین هر یک از نهاده های استفاده شده در تولید توزیع میگردد. اگر قیمت های مناسب برای همه نهادهها بجز یکی از آنها بتواند در بازار تعیین شود، آنچه که از ارزش کل محصول تولید شده باقی میماند به نهاده مورد نظر - که قیمت آن در بازار نمیتواند تعیین شود - نسبت داده میشود. این تفکیک بر مبنای دو اصل پایه ریزی شده است - یانگ و گری1،. - 1985 اول، با فرض وجود بازار رقابت کامل برای محصولات و نهادههای کشاورزی، تولیدکنندگان برای حداکثر سازی سود تا جایی از نهادهها استفاده میکنند که ارزش تولید نهایی آنها برابر هزینه آخرین واحد نهاده استفاده شده - یعنی قیمت نهادهها - باشد.
اصل دوم، ارزش کل محصول تولید شده به سهم آنها تقسیم میشود بدین طریق ارزش کل محصول کاملا بین تمام نهادهها تقسیم میشود - سالیبا و بوش2، . - 1987 در خصوص برآورد تابع تولید نیز باید اضافه کرد، انتخاب نوع تابع بستگی به ماهیت موضوع مطالعه دارد. با این حال یکی از بهترین ملاک های تعیین تابع تولید، استفاده از تجربیات گذشته است. بنابراین، در ابتدا ضروری است که تابع به کار رفته در مطالعه از نظر تئوری های اقتصادی و در واقع تطبیق شرایط مطالعه با ویژگی های تابع تولید، توجیه شده باشد. در مرحله بعد نیز توجیهات آماری و اقتصاد سنجی، از قبیل معنی دار بودن ضرایب و نیز رگرسیون مربوطه، ضروری است.
در انتخاب تابع تولید کشاورزی در کشورهای مختلف از جمله ایرانمعمولاً از یکی از توابع تولید کاب - داگلاس، ترانسندنتال و ترانسلوگ استفاده شده است - ترکمانی، . - 1377 به منظور بررسی اثر انتخاب نوع تابع تولید بر مقادیر برآورد شده پارامترهای ساختاری و اهمیت دقت در انتخاب صحیح تابع، هر سه تابع تخمین زده شده و با توجه به ملاکهای موجود، بهترین تابع تولید انتخاب گردیده است. در ادامه، به معرفی و بیان خصوصیات این توابع پرداخته میشود. یکی از معروف ترین توابعی که در بیان روابط ساختاری، تابع تولید کاب-داگلاس - کاب و داگلاس3، - 1928 میباشد. این تابع خصوصیات ضرورت، همگنی، یکنواختی، تقعر، پیوستگی، مشتق پذیری، غیرمنفی و غیر تهی بودن را دارد.
