بخشی از مقاله
چکیده
فعالیت های کشاورزی از شاخص های مهم توسعه در کشورهایی همچون ایران محسوب میگردد×؟هرگاه تخصیص منابع در سطح تولید کنندگان و بنگاه های اقتصادی به حالت غیر بهینه ای صورت گیرد، نمیتوان انتظار داشت که منابع در سطح کلان به صورت کارا تخصیص یابد
درکشاورزی یافتن الگوی کشت زراعی بهینه با هدف کسب سود خالص حداکثر و با در نظر گرفتن محدودیت هایی مانند منابع آب، خاک، نیاز منطقه ،قیمت تمام شده و غیره، پیچیده بوده و با روش های معمول مانند سعی و خطا نمی توان یقین نمود که آیا ترکیب کشت پیشنهادی دارای حداکثر سود دهی خواهد بود یا نه زیرا عملا بینهایت ترکیب کشت را باید مورد آزمون قرار داد
در برنامه ریزی کشاورزی و تعیین الگوی بهینه کشت محصولات زراعی در یک واحد کشاورزی و یا در یک منطقه خاص از برنامه ریزی ریاضی استفاده می شود .هدف برنامه ریزی خطی به حداکثر و یا به حداقل رساندن تابع هدف مدیر مزرعه با در نظر گرفتن تعدادی از محدودیت ها - منابع در دسترس - و متغیر های تصمیم - فعالیتها - ×به طور همزمان می باشد
در این تحقیق که در شهرستان لاهیجان صورت گرفته جهت تعیین الگوی کشت بهینه از نرم افزار Lingo استفاده گردیده و در آن ابتدا وضعیت کلی منطقه از نظر اجتماعی، زمین شناسی و آب و هوا بررسی و سپس محدودیتهای موجود در بخش کشاورزی شامل آب، کود، سم، نیروی کارگری و ماشین آلات تعیین و مدل معادلات آن تهیه گردید که در نتیجه حل مدلهای مختلف معین گردید که در شرایطی که کلیه محدودیتها وجود دارد سطح زیرکشت بعضی از محصولات بایستی به شدت کاهش یابد .ضمن اینکه با بررسی بعمل آمده کود بیشترین محدودیت را بوجود آورده و در شرایط متفاوت و مدلهای متفاوت سطح زیرکشت بررسی گردیدکه در حذف محدودیت کود میزان درآمد افزایش خواهد داشت.
مقدمه
از آنجا که از اهداف اصلی علم اقتصاد، تخصیص منابع کمیاب بین فعالیتهای رقیب است، لذا استفاده از روشها و تکنیکهایی که بتواند به اهداف مذکور ت حقق بخشد ضروری می باشد .یکی از روشهایی که در زمینه تخصیص بهینه منابع کمیاب کاربرد فراوان دارد، استفاده از الگوهای برنامه ریزی ریاضی است. با توجه به عوامل و متغیرهایی نظیر ویژگیهای خاص الگوی زراعی، تناوب زراعی، تقویم عملیاتهای زراعی، تقویم آبیاری محصولات مختلف رایج، طیف وسیع ترکیبات کشت نباتات زراعی، محدودیت زمینهای قابل کشت و رقابت جدی محصولات در کسب آب مورد نیاز، بهترین روشی که دربر گیرنده اطلاعات فوق برای بررسی رفتارهای زارعین و ارائه را ههای بهینه سازی این فعالیتها باشد، مدلهای برنامه ریزی ریاضی است .
الگوهای برنامه ریزی خطی از دهه های گذشته و بویژه در عصر حاضر برای نیل به اهدافی از قبیل سیاست گذاری در بخش کشاورزی، تعیین الگوی بهینه کشت و ترکیب نهاده های کشاورزی، بررسی الگوهای مختلف کشت و روشهای متفاوت برای مقابله با آلودگی آب و برآورد تقاضای آب آبیاری کاربرد فراوانی یافته است. استفاده مطلوب و بهینه از منابع طبیعی و انسانی از اهداف مهم اقتصادی و اجتماعی است که در این رابطه، ایجاد تغییرات اساسی و همه جانبه در ساختار کشاورزی موجود، مشارکت گسترده نیروها و مدیریت مطلوب عوامل تولید ، لازمه رشد و توسعه در بخش کشاورزی کشور می باشد .
در این ارتباط طراحی و تنظیم الگوی کشت به جهت تعیین مقادیر سطوح زیر کشت و ترکیب مناسب محصولات، از اهمیت خاصی برخوردار بوده و بایستی به نحوی انجام پذیرد که علاوه بر استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود و قابل دسترسی، تأمین نیازهای منطقه ای و ملی را نیز در نظر گرفته باشد . طراحی الگوی کشت، فر آیندی پیچیده و متأثر از عوامل متعدد و متنوعی است که بررسی آن طراحان الگو را در مواردی ملزم به جمع آوری انبوهی از داده ها و اطلاعات می کند .همچنین انتخاب روش پردازش و تحلیل و تلفیق اطلاعات گردآوری شده با توجه به معیارهای تخصصی، امری بسیار مهم بوده و نقشی تعیین کننده دارد.
سابقه تحقیق
زیلنگ و زنمیناز مدل بهینه سازی خطی در پروژه آبیاری یلو ریور چنگای واقع در کشور چین استفاده نمودند
وضع موجود در اراضی این منطقه حاکی از ضعف مدریت آبیاری، استفاده بیش از حد آب و ماندابی شدن، دور آبیاری طولانی مدت و سود کم حاصله بود؟ تابع هدف حداکثر نمودن سود خالص و حداقل نمودن دور آبیاری در نظر گرفته شد و مقدار الگوی کشت بهینه و مقدار آب تخصیصی برای آبیاری تعیین گردید×؟نتایج نشان می داد که کاربرد مدل بهینه سازی تاثیر زیادی در صرفه جویی در آب مصرفی، افزایش راندمان تولید و آبیاری و سهولت در مدریت علمی آبیاری دارد
در این تحقیق هدف نشان دادن کاربرد مدل ریاضی برنامه ریزی خطی برای تعیین الگوی کشت بهینه - دارای سود خالص حداکثر - می باشد
کومار و همکاران مدل برنامه ریزی غیر خطی را تعیین الگوی بهینه در اراضی تحت پوشش کانال های فرعی درجه دو مورد استفاده قرار دادند
کوئو و همکاران برنامه ریزی آبیاری داخل مزرعه و الگوریتم ژنتیک را برای تعیین سود بهینه، شبیه سازی آب مصرفی، تولید محصول و مساحت اختصاصی برای هریک از محصولات مورد استفاده قرار دادند.
کیپکوریر و همکاران مدل برنامه ریزی غیر خطی ∆ را برای اراضی کشاورزی در شمال تونس بکار بردند متغیرهای تصمیم گیری شامل مساحت تحت کشت و نیز مقدار آب آبیاری هریک از محصولات پیشنهادی در طرح توسعه بودند. مدریت کم آبیاری نیز در این طرح اعمال گردید
نتایج نشان دادند که با اعمال روش کم آبیاری بر مساحت اراضی طرح و سود خالص کل افزوده می شود؟ ضمنا مدل نسبت به میزان هزینه و درآمد ها حساسیت زیادی داشت
در داخل کشور نیز مطالعات متعددی براساس کاربرد روش برنامه ریزی هدف صورت گرفته که از آن جمله مطالعه حاج رحیمی و ترکمانی - است که در آن برنامه بهینه واحدهای کشاورزی استان آذربایجان غربی تعیین شده است . در مطالعه ایشان الگوی کشت با استفاده از روشهای برنامه ریزی خطی و برنامه ریزی هدف تعیین شده و علاوه بر آن ساختار برنامه ریزی هدف م عرفی و نتایج حاصل از کاربرد آن با برنامه ریزی خطی مقایسه گردیده است . نتایج نشان می دهد که الگوی کشت مطلوب حاصل از برنامه ریزی هدف تفاوت قابل توجهی با نتایج حاصل از کاربرد روش برنامه ریزی خطی دارد.
اسدی و سلطانی در مطالعه خود که در دشت قزوین و به منظور تعیین الگوی کشت بهینه، مقایسه الگوهای فعلی با الگوی بهینه، مقایسه درآمد گروههای مختلف در برنامه بهر ه برداری کنونی و بهینه و همچنین تعیین حاشیه ایمنی زارعین انجام شده است از روش برنامه ریزی خطی استفاده نموده اند. نتایج نشان می دهد کاربرد الگوی بهینه به طور قابل ملاحظه ای درآمد زارعین را افزایش می دهد. تولید کنندگان گندم دارای زمین کمتر از هکتار ، با بکارگیری الگوی کشت پیشنهادی از درآمد بالاتری برخوردار می شوند .همچنین احتمال ریسک و خطر برای زارعین بیش از هکتار در فعالیت تولید ذرت، نزدیک به ًَ درصد کاهش و سود بالاتری عاید آنها می شود.
چیذری و قاسمی در مطالعه ای یک واحد هکتاری در اقلید فارس را مورد بررسی قرار داده اند .ایشان با استفاده از مدلهای برنامه ریزی ریاضی و با توجه به اهداف مدیر واحد کشاورزی در زمینه استفاده از نهاده های زمین و آب، حداقل نمودن هزینه های متغیر تولید، حداکثر نمودن سود ناخالص و هدف تولید مطلوب، الگوی کشت بهینه را مشخص نموده اند . نتایج این مطالعه نشان می دهد که الگوی مورد استفاده واحد مذکور دارای توجیه اقتصادی نبوده و بکارگیری الگوی پیشنهادی سبب افزایش سود و کاهش هزینه های تولید و صرفه جوئی در مصرف آب می شود.
صداقت و ترکمانی در مطالعه ای تحت عنوان بررسی مزیت نسبی اقتصادی تولید پسته با مقایسه الگوی کشت بهره برداران مناطق آب شور و شیرین ، الگوی کشت بهینه پسته استان فارس را تعیین و سپس اقدام به تعیین مزیتهای نسبی هر یک از گروهها نموده اند . نتایج این مطالعه نشان دهنده آن است که کاشت پسته در مناطق شور از مزیت بالایی نسبت به مناطق آب شیرین برخوردار است.
ترکمانی و خسروی در مطالع های در شهرستان مرودشت استان فارس با استفاده از برنامه ریزی خطی، الگوی بهینه کشت منطقه را تعیین نموده که بر اساس آن سطح زیرکشت ذرت علوفه ای و یونجه نسبت به الگوی فعلی کاهش یافته و سطح زیرکشت بهینه محصولات آبی، ذرت دانه ای، ذرت علوفه ای و یونجه تعیین گردیده است.
در مطالعه حاضر یکی از روشهای برنامه ریزی ریاضی اقتصادی تحت عنوان برنامه ریزی خطی ، به منظور تعیین الگوی بهینه کشت در زمینهای زراعی کمتر از هکتار منطقه لاهیجان که با محدودیتهای عمده منطقه - آب، زمین، نیروی کار، سرمایه، کودهای شیمیایی،... - مواجه میباشد، بکار گرفته شده و توان و امکان موفقیت در بکارگیری آن مورد بررسی و ارزیابی قرار میگیرد .دلیل انتخاب این گروه از اراضی - کمتر از هکتار - این است که وسعت بیش از ًْ درصد از زمینهای منطقه مورد مطالعه کمتر از ِهکتار بوده و بخش عمده های از فعالیتهای کشاورزی منطقه در این زمینها صورت می گیرد . بطور کلی کاربرد روش برنامه ریزی خطی به سبب تلاش برای رسیدن به اهداف متعدد وبعضاً متضاد مدیران، نسبت به بسیاری از روش های دیگر برنامه ریزی اقتصادی برتری نسبی داشته و امید است که کاربرد اصولی این روش و نتا یجی که می تواند برای تولیدکنندگان در بر داشته باشد باعث جلب توجه بیشتر آنان خصوصاً سیاست گذاران و برنامه ریزان کلان اقتصادی و مسئولان اجرایی را فراهم آورد.
هدف اصلی این تحقیق، تدوین یک الگوی برنامه ریزی ریاضی بمنظور تخصیص بهینه منابع در زمینه زراعت محصولات کشاورزی لاهیجان می باشد تا بتوان تغییرات مختلف و دامنه دار اقتصادی را با توجه به شرایط زمانی و مکانی، وارد الگو نموده و به نتایج مطلوب دست یافت . دستیابی به این هدف، با توجه به اهداف اختصاصی زیر صورت گرفته است:
شناسائی الگوی کنونی کشت و نحوه استفاده فعلی از منابع تولید ٍ- تعیین الگوی کشت بهینه با هدف حداکثر کردن سود در فعالیت ها و سنجش میزان اختلاف
مواد وروشها
جامعه آماری در این مطالعه شامل کلیه واحدهای زراعی فعال در شهرستان لاهیجان می باشد .دلیل انتخاب این شهرستان ، گستردگی منطقه و وجود تنوع کشت در آن ناحیه بوده که این شهرستان را به یکی از قطبهای کشاورزی استان گیلان تبدیل نموده است. روش نمونه گیری، روش دو مرحله ای بوده که پس از تکمیل پرسش نامه ها و استخراج اطلاعات، کشاورزان دارای زمینهای کمتر از هکتار زمین انتخاب، و داده های مربوط به این زارعین مورد بررسی قرار گرفت . در مجموع ًِ پرسشنامه تکمیل و اطلاعات آنها مورد استفاده قرار گرفت .جهت تکمیل اطلاعات علاوه بر پرسشنامه، از گزارشات آماری کشاورزی و نظرات کارشناسان سازمان کشاورزی منطقه نیز استفاده گردیده است.
جهت تعیین الگوی بهینه کشت از روش برنامه ریزی خطی استفاده گردید .پس از تعیین ضرائب فنی صورت پذیرفته و پس از تجزیه و Lingo و مقادیر محدودیت ها، تحلیل ها با استفاده از نرم افزار رایانه ای تحلیل نتایج حاصله ، الگوی بهینه کشت با هدف حداکثر سازی درآمد کشاورزان ارائه میگردد
