بخشی از مقاله
چکیده :
در این پژوهش به منظور بررسی میزان برآورد بارش موثر در استان اصفهان، اطلاعات هواشناسی چهار ایستگاه همدیدی و تبخیر سنجی استان در نظر گرفته شده و بر اساس داده های سی ساله - - 1392 -1363 و در صورت ضرورت بازسازی داده های آماری، بارش موثر به روشهای مورد نظر برآورد شده است .در مواردی که در بعضی از روشها مانند روش SCS ویا رنفرو نیاز به اطلاعات مرتبط با تبخیر- تعرق و یا نیاز آبی گیاه بوده از تعیین تبخیرتعرق منطقه به روش فائو، پنمن -مانتیث و محصول گندم بعنوان کشت غالب منطقه استفاده ومحاسبات مورد نیاز صورت گرفته همچنین اطلاعات ایستگاهها از نظر شرایط زمانی به روز شده و کلیه محاسبات بارش موثر در طول دوره کشت انجام گرفته و بدلیل عدم وجود بارش در فصل تابستان و همچنین عدم وجود کشت بارش موثر طی نه ماه سال زراعی برآورد گردیده است .نتایج حاصله نشان میدهد که روش SCS نسبت به سایر روشها از مزیت بیشتری برخوردار میباشند
مقدمه:
از مواردی که در تعیین میزان نیاز آبی گیاه موثر است، برآورد میزان بارش موثر در مناطق مختلف اقلیمی برای محصولات کشاورزی است . تغییرات اقلیمی طی سالهای گذشته و همچنین تغییرات مقدار بارش وچگونگی توزیع فصلی آن در سالهای مختلف، باعث نوسان شدید در میزان سطح زیر کشت و تولید در واحد سطح محصولات زراعی وباغی گردیده است . مفهوم بارش موثر جهت بیان آن قسمت از بارش است که مستقیما جوابگوی نیاز آبی گیاه است.
اینکه آیا بارش قابل دسترس برای رشد محصول کافی است؟ یا خوب توزیع می شود؟ و اگر مقدار آن کافی نیست، میتوان با آبیاری تکمیلی این کمبود را برطرف نمود؟و موارد دیگری که در بررسی های علم هواشناسی کشاورزی و سایر علوم مرتبط به آنها پاسخ داده میشود. از نظر متخصصان بخش کشاورزی بارش موثر آن بخش از بارش است که بصورت مستقیم جوابگوی نیازهای آبی گیاه باشد در زمینه زراعت دیم , وقتی زمین بحالت آیش گذاشته می شود، قسمتی از کل باران که برای محصول بعدی در خاک ذخیره می شود نیز بعنوان بارش موثر محاسبه میگردد. اندازه گیری بارش موثر بر اساس سنجش دقیق مولفه های بیلان آب در محیط گیاه صورت می گیرد . در رابطه با برآورد باران موثر به دلیل هزینه نسبتا بالای بکارگیری روش ها و ابزارهای دقیق، عمدتا از روش های تجربی استفاده می شود .
مرور منابع:
- داستین - Dastyn1978 - در هندوستان مطالعاتی بر روی کشت برنج انجام داد و درصدی از باران کل را - بین 50 تا80 درصد - بعنوان بارش موثر در کشت برنج در نظر گرفته است .
- اویناش و همکاران - - 1990Avinash به مقایسه بارش موثر از دو روش جدید سرویس حفاظت خاک ایالات متحده با بیلان آب -خاک تحت دو شرایط خاک زهکش شده و خاک دارای زه کش ضعیف پرداخته و نتیجه گرفته اند که، مقادیر بارش موثر بدست آمده با روش جدید سرویس حفاظت خاک ایالات متحده بطور قابل قبولی با نتایج بدست آمده از بیلان آب - خاک تحت شرایط اراضی با زهکش خوب همخوانی دارند.
- موهان و همکاران . - Mohan1996 - بهمقایسه چند روش برآورد بارش مؤثر برای کشت برنج پرداختند. بارش مؤثر به روش های: بیلان آبخاک ایندین، روش جدید اداره حفاظت خاک ایالات متحده، نسبت تبخیرتعرق به بارندگی و روش ویتنام و با روش بیلان آبخاک به منزله روش مبنا مورد مقایسهقراردادند. نتایج نشان داد که از بین روشهای مورد بررسی روش نسبت تبخیر وتعرق به بارندگی به روشهای بیلان آبخاک ایندین و روش جدید ادارهحفاظت خاک ایالات متحده ترتیب در اولویت کاربرد برای برآورد بارش مؤثر درتعیین نیاز آبی گیاه برنج هستند.
- چاهون و همکاران . - Chahoon2001 - در زمینه اندازهگیری بارش و برآورد بارشمؤثر محصولات، برای محصولات دیم وآبی، بارندگی مؤثر را مقداری از بارندگی دانستهاند که در منطقه ریشه گیاه ذخیره میشود. این پژوهشگران در بررسی خود از روش جدید اداره حفاظت خاک ایالات متحده استفادهکردند.
- کوچکی عوض . - 1376 - بارش موثر را در مشهد و براساس مقدار بارندگی، تبخیر - تعرق ماهانه و مقدار ذحیره رطوبت در ناحیه ریشه برای استفاده در برنامه ریزیهای دیم کاری را مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار دادند. براساس این تحقیق، بطور متوسط حداکثر میزان بارش موثر در ماه مارس و حداقل آن در ماه سپتامبر بوده و به این نتیجه رسیدندکه، هرچه در طول فصل بارندگی به ماههای خشک نزدیکتر می شویم درصدی از باران کل که موثر واقع میشود، بیشتراست
- عزیزی قاسم . - 1379 - به بارش مؤثردر رابطه با کشت گندم دیم در دشت خرم آباد پرداخته و از روش اداره حفاظت خاک ایالات متحده استفاده کرد. در مقادیر این روش، بارش مؤثر بر مبنای بارش، تبخیروتعرق ماهانه و همچنین عمق ذخیره آب یا عمق آبیاری محاسبه و برآورد شده است.
- رحیمی جابر - 1390 - ، مطالعهای تطبیقی برای روشهای برآورد باران موثر در زراعت گندم دیم در چند نمونه اقلیمی ایران انجام دادند و نتیجه گرفتند که عین بارش موثر را بر اساس روش مبتنی بر بیلان آب - خاک برا ی گندم دیم در اقلیمهای متفاوت محاسبه نمایند.و پس از بررسی روشهای مختلف، برای اقلیمهای متفاوت روشهای خاصی را پیشنهاد کرده است.
مواد و روشها :
- منطقه مورد مطالعه :
استان اصفهان با مساحت 107044 کیلومترمربع وحدو 6/7 از مساحت کل کشوردر ایران مرکزی واقع شده است. موقعیت جغرافیایی آن بین عرض های 30 درجه و 04 دقیقه تا 34درجه و 27 دقیقه شمالی و بین 49درجه و 36 دقیقه تا 55 درجه و31 دقیقه طول شرقی از نصف النهارگرینویچ قرار گرفته است. از لحاظ آب و هوائی بسیار متنوع و بطور کلی از غرب به شرق و از جنوب به شمال رطوبت هوا کاهش و دمای آن افزایش می یابد. میزان بارندگی و دمای هوا وابستگی شدیدی به ارتفاع محل دارد. بارندگی استان اصفهان تحت تاثیر جریانهای جوی است، که غالبا از سمت غرب وارد منطقه میگردند.
