بخشی از مقاله
چکیده
از جمله راههاي حذف یا کاهش رشد میکروارگانیسمهاي بیماريزاي عامل فساد و مسمومیت غذایی و همچنین افزایش مدت زمان نگهداري مواد غذایی، استفاده از نگهدارندهها میباشد. با توجه به اثرات مضر نگهدارندههاي شیمیایی بر سلامت انسان، در سالهاي اخیر مطالعات فراوانی در خصوص جایگزینی نگهدارندههاي طبیعی با این مواد صورت گرفته است. در میان نگهدارندههاي طبیعی، اسانسهاي گیاهی و اجزاي تشکیل دهندهي آنها داراي اثرات شناخته شده ضدمیکروبی هستند.
در این پژوهش، اسانس اسطوخودوس با روش تقطیر با آب و کلونجر استخراج شد. اثر ضدباکتریایی اسانس اسطوخودوس به روشهاي تعیین حداقل غلظت بازدارندگی و حداقل غلظت کشندگی بر باکتريهاي لیستریا مونوسیتوژنز و سالمونلا تیفی بررسی شد. براي تعیین حداقل غلظت مهارکنندگی و حداقل غلظت کشندگی اسانس اسطوخودوس از روشهاي میکرودایلوشن براث و پورپلیت استفاده شد. نتایج نشان داد که حداقل غلظت بازدارندگی براي باکتريهاي سالمونلا تیفی و لیستریا مونوسیتوژنز به ترتیب 4 و 2 میلیگرم بر میلیلیتر و حداقل غلظت کشندگی براي هر دو باکتري بیشتر از 512 میلیگرم بر میلیلیتر بود.
مقدمه
امروزه براي تهیه محصولات غذایی اغلب از افزودنیهاي و مواد نگهدارنده ضدمیکروبی شیمیایی استفاده میشود. این در حالی است که بسیاري از نگهدارندههاي شیمیایی اثرات مضر بر سلامت انسان دارند، از این رو در سالهاي اخیر مطالعات زیادي روي اثرات نگهدارندههاي طبیعی جهت جایگزینی نگهدارندههاي شیمیایی صورت گرفته است. در این میان اسانسهاي گیاهی مورد توجه هستند.
از جمله اسانسهاي گیاهی میتوان به گیاه اسطوخودوس اشاره نمود. اسطوخودوس گیاهی از خانواده Lamiaceae و بومی حوزه مدیترانه میباشد و در سرتاسر جنوب قاره اروپا پراکنده است. از اسانسهاي روغنی این گیاه جهت مصارف درمانی- آرایشی استفاده میشود و اثرات آنتیبیوتیکی، ضدقارچی، شلکنندگی، آرامبخشی، ضد افسردگی داشته و جهت التیام سوختگی و نیش حشرات کاربرد دارند
اسانس اسطوخودوس که جزء اسانسهاي با بوي مطبوع طبقه بندي میشود و از تقطیر گل و سرشاخههاي گلدار این گیاه به دست میآید.
تحقیقات سال 1974 اسپانیا نشان داد که قسمتهاي هوایی گیاه اسطوخودوس نسبت به سایر بخشهاي گیاه اثر ضدمیکروبی قوي تري دارد - ١٩٧٤ . - Roberts et al., البته مشخص شده که برگ این گیاه علاوه بر دي ترپن، حاوي مقادیر زیادي الکلهاي حلقوي، فلاونوئیدها و اسیدهاي آلی مثل کارنوزیک اسید و ساپونین است که در این بین ساپونینها خاصیت ضدباکتریایی مؤثري دارند
باکتريهاي گوناگونی میتوانند سبب فساد مواد غذایی گردند که از این میان میتوان به باکتريهاي لیستریا مونوسیتوژنز1 و سالمونلا تیفی2 اشاره نمود. لیستریا مونوسیتوژنز به طور وسیعی در طبیعت انتشار دارد و بر گیاهان، خاك، مدفوع حیوانات، فاضلاب و آب یافت میشود. این ارگانیسم معمولا در شیر خام، پنیر و گوشت تازه و منجمد قادر به رشد میباشد. سالمونلا قادر به رشد در تمام مواد غذایی است و البته گوشت قرمز، ماهی، تخم مرغ و به ویژه فرآوردههاي حاصل از شیر را بیشتر آلوده میکند
هدف از این پژوهش ارزیابی فعالیت ضدباکتریایی اسانس اسطوخودوس بر باکتريهاي لیستریا مونوسیتوژنز و سالمونلا تیفی در شرایط برونتنی بود.
مواد و روشها
این پژوهش در آبان ماه سال 1397 در آزمایشگاه میکروبیولوژي گروه علوم و صنایع غذایی، دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی خوزستان صورت پذیرفت. براي این منظور پس از تهیه گیاه اسطوخودوس از شهرستان مشهد، تهیه اسانس به روش تقطیر با آب و کلونجر انجام گرفت.
در این پژوهش از دو سویه لیستریا مونوسیتوژنز - ATCC 19118 - و سالمونلا تیفی - ATCC1730 - کشت 24 ساعت تهیه شد. در نهایت استاندارد سازي سویهها با استاندارد نیم مک فارلند صورت پذیرفت.
براي بررسی حداقل غلظت بازدارندگی اسانس اسطوخودوس با استفاده از روش رقتسازي در چاهک - میکروبراث دایلوشن - از پلیت 96 خانهاي استریل استفاده شد. در مرحله اول محلول مادر با غلظت 512 میلیگرم بر میلیلیتر از اسانس اسطوخودوس آماده شد. در مرحله بعدي غلظتهاي متوالی0/5، 1، 2 ،4، 8 ،16، 32، 64 ، 128 و 256 میلیگرم بر میلیلیتر تهیه شد. تمام نمونهها قبل از رقت سازي با ورتکس همگن شدند.
به هر چاهک 200 میکرولیتر از غلظتهاي تهیه شده و 10 میکرولیتر از سوسپانسیون میکروبی - نیم مک فارلند - اضافه شد. یک چاهک حاوي محیط کشت و سوسپانسیون میکروبی فاقد اسانس به عنوان کنترل مثبت و یک چاهک حاوي اسانس و محیط کشت به عنوان کنترل منفی استفاده شد. پس از آن انکوباسیون در دماي 37 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت صورت گرفت. سپس 20 میکرولیتر معرف تري فنیل تترازولیوم کلراید 5 درصد به عنوان شاخص رشد میکروبی به هر خانه اضافه و به مدت 15دقیقه گرمخانه گذاري شد. اولین غلظتی که در آن رشد میکروبی روي نداده و رنگ قرمز تشکیل نشده بود به عنوان حداقل غلظت بازدارندگی رشد گزارش شد
با توجه به نتایج حاصل حداقل غلظت مهارکنندگی اسانس اسطوخودوس، از چاهکهاي فاقد رنگ قرمز 100 میکرولیتر بر پلیت هاي حاوي محیط کشت مولر هینتون آگار کشت داده شد. پس ازگرمخانه گذاري به مدت 24 ساعت در دماي 37 درجه سانتیگراد، اولین پلیتی که فاقد کلنی باکتري بود به عنوان حداقل غلظت کشندگی اسانس اسطوخودوس در نظر گرفته شد
نتایج و بحث
نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان داد که حداقل غلظت بازدارندگی براي سویههاي سالمونلا تیفی - گرم منفی - و لیستریا مونوسیتوژنز - گرم مثبت - به ترتیب برابر با 4 میلی گرم بر میلی لیتر و2 میلی گرم بر میلی لیتر بود. حداقل غلظت کشندگی براي این دو سویه بزرگتر از 512 میلی گرم بر میلی لیتر بود - جدول شماره. - 1 به طور معمول حساسیت باکتريهاي گرم مثبت به اسانسهاي روغنی بیش از باکتريهاي گرم منفی است. از علل حساسیت کمتر باکتريهاي گرم منفی میتوان به وجود غشا خارجی اطراف دیواره سلولی باکتريهاي گرم منفی اشاره نمود.
جدول شماره -1 حداقل غلظت بازدارندگی و حداقل غلظت کشندگی اسطوخودوس بر سالمونلا تیفی و لیستریا مونوسیتوژنز
بدون شک افزایش رشد میکروبی در غذا به سلامت افراد و اقتصاد ملی ضرر میزند و از طرفی افزایش روز افزون جمعیت نیاز به حفظ کیفیت و سلامت محصولات غذایی را در مدت طولانی براي مصرف کننده افزایش میدهد. در واقع برخی از باکتريهاي بیماريزا از طریق غذا به انسان منتقل میشوند، به همین دلیل از ترکیبات ضد میکروبی - نگهدارندهها - شیمیایی که بر باکتريهاي بیماريزا و عامل فساد تأثیر گذارند، براي افزایش عمر نگهداري مواد غذایی و جلوگیري از فساد استفاده میشود. از طرفی برخی از ترکیبات شیمیایی و سنتیک اثرات مضر و مخربی را بر سلامتی انسان میگذارند. بنابراین امروزه پژوهشهاي زیادي جهت جایگزینی ترکیبات شیمیایی و سنتیک با ترکیبات ضدمیکروبی طبیعی که از منابع گیاهی، حیوانی و میکروبی به دست میآید، در حال بررسی و انجام است.
