بخشی از مقاله
چکیده
تلاش برای دستیابی به روشهای کمخطر، ساده و ارزان کنترل آفات محصولات انباری در مناطق روستایی ضروری است. در این تحقیق سمیت تنفسی و اثر بازدارندگی تخمریزی پودر گیاهان بابونه، بومادران، آویشن، پونه، چویل، شبت، دارچین، ریحان و زنجبیل روی حشرات کامل Callosobruchus maculatus بررسی شد. آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی در شرایط دمایی 30 2 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 60 5 درصد انجام شد.
بر اساس نتایج پودرهای گیاهی مورد مطالعه بطور معنیداری روی حشرات کامل سوسک چهار نقطهای حبوبات سمیت تنفسی و اثر بازدارندگی تخمریزی داشتند. در سمیت تنفسی بیشترین میزان مرگ و میر سوسک چهار نقطهای حبوبات 96 - درصد - مربوط به پودر گیاه پونه در غلظت یک گرم بر لیتر بود. همچنین بر اساس نتایج کمترین مقدار 0/34 - LC50 گرم بر لیتر - مربوط به پودر پونه بوده است.
دادهها نشان داد که پودر گیاهان پونه، زنجبیل و دارچین در غلظت یک گرم بر لیتر به ترتیب باعث 91/74، 90/08 و 90/25 درصد بازدارندگی تخمریزی سوسک چهار نقطهای حبوبات گردید و با هم اختلاف معنیداری نداشتند. با توجه به خاصیت حشره-کشی پودرهای گیاهی روی سوسک چهارنقطهای حبوبات، میتوان پودرهای گیاهی را به عنوان حشرهکشهای کم خطر برای کنترل آفات انباری توصیه کرد.
.1 مقدمه
آفات انباری از جمله عوامل خسارتزایی هستند که سبب کاهش کیفی و کمی محصولات انباری از طریق کاهش وزن، ارزش غذایی و قوه نامیه میگردند [13] و در بسیاری از مناطق دنیا حشرات انباری مشکل اصلی برای محصولات کشاورزی ذخیره شده میباشند .[18] آفات انباری علاوه بر زیانهای کمی و کیفی، بهداشت مصرفکنندگان اعم از انسان، دام و طیور را به خطر میاندازد و گاهی تغذیه از محصولات آلوده اختلالات گوارشی شدیدی ایجاد میکند
سوسک چهارنقطهای حبوبات Callosobrruchus maculates F. یک آفت همهجازی است که از بذور ماش، عدس، نخود و انواع لوبیاها مخصوصا لوبیا چشم بلبلی تغذیه نموده و با سوراخ کردن بذور، باعث کاهش بازار پسندی و قدرت جوانهزنی دانههای آسیب دیده میگردد.در ایران خسارت این آفت روی لوبیا چشم بلبلی به قدری شدید است که گاهی کشاورزان از کشت این محصول رویگردان میشوند
حشره کشهای شیمیایی مهمترین ترکیباتی هستند که برای حفاظت محصولات انباری در برابر حشرات استفاده میشوند و استفاده بیرویه از این ترکیبات مشکلاتی مانند بروز مقاومت، باقیمانده سم در محصول غذایی و اثرات سوء زیست محیطی را به همراه دارد و ضروری است که ترکیبات کمخطری جایگزین سموم شیمیایی گردد27]، 33، .[12 استفاده از ترکیبات گیاهی برای کنترل آفات انباری از زمانهای گذشته در برخی کشورهای آسیایی و افریقایی متداول بوده است .
در کشور هندوستان از زمانهای گذشته تاکنون بخشهای مختلف گیاه چریش یعنی پودر برگ، دانه، میوه و روغن برای محافظت از محصولات انباری استفاده میشده است
گزارشات نشان میدهد مخلوط کردن پودر برگ، پوست، ریشه و دانه برخی از گیاهان با محصولات انباری مختلف سبب مرگ و میر حشرات بالغ، دورکنندگی، کاهش تخمریزی، مرگ و میر مراحل نوزادی و در مجموع کاهش خسارت آفات حشرهای میشود
در این تحقیق سمیت تنفسی و بازدارندگی تخمریزی پودر گیاهان بابونه، بومادران، آویشن، پونه، چویل، شبت، دارچین، ریحان و زنجبیل روی سوسک چهارنقطهای حبوبات در شرایط آزمایشگاه مورد مطالعه قرار گرفت.
.2 مواد و روشها
.1-2 جمع آوری گیاهان و تهیه پودر
گونههای گیاهی بابونه Chamaemelum nobilis، آویشن وحشی Thymus serpyllum و چویل Ferulago angulate از ارتفاعات سفیدکوه خرم آباد، بومادران Achillea millefolium و پونه Mentha pulegium از 30 کیلومتری شمال شهرستان خرم آباد و شبت Anethum graveolens و ریحان Ocimum basilicum از مزارع سراب چنگایی شهرستان خرمآباد جمع آوری شد. پودر دارچین Cinnamomum zeylanicum و زنجبیل Zingiber officinale از عطاریهای شهر خرمآباد تهیه شد. نمونههای گیاهی در آزمایشگاه در شرایط سایه و تهویه مناسب خشک شد. گیاهان خشک شده با استفاده از آسیاب آزمایشگاهی پودر و پس از الک کردن تا زمان استفاده در ظروف دربسته در یخچال نگهداری شد.
.2-2 پرورش حشرات
سوسک چهارنقطهای حبوبات Callosobruchus maculatus از آزمایشگاه سمشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه لرستان تهیه و در شرایط دمایی 30 2 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 60 5 درصد و تاریکی روی دانههای لوبیا چشم بلبلی پرورش داده شد.
.3-2 سمیت تنفسی پودرهای گیاهی
این آزمایش براساس روش شاکرمی و همکاران [30] در ظروف شیشهای درپوشدار به حجم 100 میلیلیتر انجام شد .برای انتخاب غلظتها ابتدا آزمایشات اولیه انجام و بر این اساس برای پودر گیاه پونه غلظتهای 0/1 تا 1 گرم بر لیتر، پودر دارچین 0/5تا 5 گرم بر لیتر، پودر بومادران، ریحان و زنجبیل غلظتهای 1 تا 10 گرم بر لیتر و برای پودر چویل و شبت غلظتهای 1 تا 15 گرم بر لیتر انتخاب شد.
برای انجام آزمایش، مقادیر موردنظر از پودر های گیاهی را درون کیسه کوچک نخی ریخته و بسته حاوی پودر گیاهی با چسب گیاهی درون درپوش شیشههای آزمایش چسبانده شد. تعداد 10 حشره کامل 1تا 3 روزه - نر و ماده - سوسک چهارنقطهای حبوبات با استفاده از قلم موی نازک داخل شیشههای آزمایش قرار داده شد. پس از گذشت 48 ساعت تعداد حشرات زنده و مرده درون شیشههای آزمایش شمارش و ثبت شد. در ظروف شاهد فقط پارچه خالی با چسب گیاهی درون درپوش شیشه چسبانده شد. در این آزمایش درصد مرگ و میر اصلاح شده طبق فرمول Abbott [1] انجام شد.در این آزمایش حشراتی که قادر به حرکت دادن پا و شاخک خود نبودند مرده تلقی شدند.
.4-2 خاصیت بازدارندگی تخمریزی پودرهای گیاهی
بر اساس آزمایشات اولیه برای پودرهای پونه، دارچین و زنجبیل غلظتهای 0/1 تا 1 گرم بر لیتر، بابونه، چویل و شبت 0/5 تا 5 گرم بر لیتر و بومادران، آویشن و ریحان غلظتهای 1 تا 10 گرم بر لیتر انتخاب شد.در این آزمایش مقادیر موردنظر از پودرگیاهی درون کیسه کوچک نخی ریخته و درون درپوش شیشههای آزمایش چسبانده شد. سپس مقدار 10 گرم لوبیا چشمبلبلی درون شیشههای آزمایش ریخته و با استفاده از قلم موی نرم دو جفت حشره نر و ماده یک روزه سوسک چهار نقطهای حبوبات به هر یک ازظرفها اضافه شد. تشخیص حشرات نر و ماده بر اساس روش باندارا و ساکسن [6] انجام شد. پس از گذشت پنج روز تعداد تخمهای گذاشته شده روی بذور لوبیا چشمبلبلی با استفاده از استریومیکروسکوپ شمارش و درصد بازدارندگی تخمریزی طبق فرمول چائوبی [8] محاسبه شد:
.5-2 محاسبات آماری
این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با پنج غلظت و پنج تکرار انجام شد. دادههای آزمایش قبل از آنالیز با استفاده از فرمول Arcsine نرمال و سپس با استفاده از نرم افزار SAS - 9.1 - تجزیه آماری شدند. میانگینها در صورت داشتن
اختلاف معنیدار با استفاده از آزمون چند دامنهای دانکن در سطح %1 با یکدیگر مقایسه آماری شدند.برای محاسبه LC50 پودرهای گیاهی ابتدا بر اساس آزمایشات اولیه غلظتهای دارای کشندگی 5 و 95 درصد تعیین شد و سپس سه غلظت دیگر به صورت لگاریتمی انتخاب شد. با استفاده از نرم افزار SAS و POLO-PC بر اساس تعداد حشرات مرده در غلظتهای مختلف محاسبه LC50 صورت گرفت.
