بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی درصد افت حجمی چوب در کلاسه های قطری مختلف، نوع افت های پدید آمده و افت ارزش چوب پس از قطع، تبدیل و استحصال درختان، تعداد 90 اصله درخت از گونه راش به طور تصادفی در پارسل های 16، 17و 18 سری هفت جنگل های حوزه آبخیز لومیر، گزینش شد. پس از تجزیه و تحلیل داده ها ، نتایج نشان داد که از کل حجم اندازه گیری شده 202/1 - متر مکعب - ، 22/9 درصد آن دچار افت شده است.
از این میزان درصد افت، 35/78 درصد مربوط به افت کنده، 12/30 درصد افت اره خوری و 51/92 درصد را افت مربوط به هیزمی شدن دربر می گیرد. در هر کلاس قطری هم میزان درصد افت حجمی محاسبه گردید و معلوم شد که درصد افت حجمی در کلاس های قطری 40 - 20 ، 60 - 40 و در کلاس قطری بالای 60 سانتی متر به ترتیب برابر 31/3، 25/18 و 20/48 درصد می باشد یعنی بیشترین درصد افت حجمی درکلاس قطری 40 - 20 و کمترین درصد افت حجمی در کلاس قطری بالای 60 سانتی متر مشاهده گردید. سپس با استخراج قیمت هر یک از فراورده ها از شرکت شفارود، درصد افت ارزش ریالی به تفکیک کلاس قطری محاسبه گردید.
مقدمه
جنگل به عنوان یک منبع حیاتی تجدید شونده ارزش و اهمیت زیادی در ابعاد مختلف اقتصادی- اجتماعی و حتی فرهنگی جامعه دارد و استفاده از این منبع حیاتی بایستی اصولی و منطقی باشد. به منظور استفاده اصولی و منطقی از این منبع حیاتی، برنامه ریزی و اداره صحیح جنگل، برآورد حجم درختان و توده جنگلی ضروری می باشد. پیش بینی و برآورد مقدار چوب حاصل از عملیات بهره برداری, از موارد اساسی در مدیریت بازار فراورده های چوبی در طرح های جنگلداری است. انجام عملیات بهره برداری عموما با افت چوب همراه است که مقدار آن طی بهره برداری سنتی بیشتر از بهره برداری مکانیزه است
حدود 40 درصد از حجم سرپای یک درخت ممکن است در طول مراحل قطع، تبدیل و استحصال چوب به روش تبدیل سنتی ازبین برود ساریخانی هم در مطالعه خود در جنگل های لوه گرگان این مقدار را 53 درصد برآورد نمود که علت اصلی آن، تراکم کم شبکه جاده بود
مناسب ترین ارتفاع کنده به منظور کاهش افت حجمی در درختان جنگلی راش و ممرز را بررسی کرد و نتیجه گرفت که با قطع درخت در پایین ترین قسمت ممکن نسبت به روش معمول، حجم ضایعات یا افت چوب 2/3 درصد کاهش می یابد.
عمادی - - 1376 ضایعات و افت چوب در مراحل مختلف بهره برداری را در جنگل های فریم تعیین کرد. نتایج این بررسی نشان می دهد که مقدار افت چوب در هنگام قطع - ارتفاع مربوط به کنده درخت، شکستگی، شکاف و پارگی طولی، مغز کش شدن و شکستن سر شاخه ها - 8/14 درصد، هنگام خروج تنه ها - بینه بری،کشیدن چوب و مازاد مقطوعات باقی مانده در جنگل - 4/73 درصد و در محل دپو - برش تنه ها و روی هم انباشتن - /21 درصد بوده است.
اتحادی ابری و مجنونیان - - 1390 در تحقیق خود در جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود نشان دادند که از کل حجم چوب های قطع شده در منطقه مورد بررسی، 46/87 متر مکعب - 5/2درصد - ، صدمه دیدند. بیشتر صدمات مشاهده شده در این بررسی، شکستگی و خرد شدن چوب بود که حدود 51/6 درصد کل حجم چوب صدمه دیده را شامل می شود.
بقیه موارد شامل ترک یا شکاف طولی - 32/5درصد - ، جداشدن به صورت ورقه ای - 4/4درصد - و ارتفاع بیش از حد کنده درخت - 9/9درصد - بود. در نهایت با توجه به افت قیمت مربوط به کاهش در هر گروه از محصولات، کاهش ارزش چوب را برآورد کردند.
فلاح چای و عادلی پیش بیجاری - - 1380 به منظور تعیین درصد افت حجمی درختان راش، 5 کلاسه قطری تعیین و در هر کلاسه قطری 10 اصله درخت به طور تصادفی انتخاب کردند. پس از اندازه گیری دقیق درختان و محاسبه حجم آنها و سپس برآورد دقیق مواد مستحصله میزان درصد افت حجم در هر طبقه قطری مشخص گردید. پس از آنالیز داده ها، این بررسی نشان داد که درصد افت حجمی چوب در کلاسه قطری I - کلاسه با قطر کمتر - بیشترین و در کلاسه قطری v - کلاسه با قطر بیشتر - کمترین مقدار می باشد
در جنگل های گرمسیری میزان افت حجمی و افت ارزش چوب را در ارتباط با عملیات بهره برداری معمولی به ترتیب 6/05 متر مکعب در هکتار و /4 دلار به متر مکعب و در ارتباط با عملیات بهره برداری طراحی شده و به ترتیب 1/92 متر مکعب در هکتار و /09 دلار به متر مکعب به دست آوردند و به این نتیجه رسیدند که میزان افت حجمی در مرحله قطع و تبدیل بیشتر از مراحل دیگر می باشد، آنان همچنین میزان هزینه های افت ارزش چوب را در بهره برداری معمولی 0/4 دلار به متر مکعب و در بهره برداری طراحی شده 0/09 دلار به متر مکعب به دست آوردند.
با توجه به این که تا به حال درباره نوع افت های پدید آمده در کلاسه های قطری مختلف و ارزش افت حجمی چوب در طی مراحل قطع، تبدیل و استحصال درختان، تحقیقی صورت نگرفته است، تصمیم به انجام این تحقیق گرفته شد تا به عنوان راهنمایی برای مدیران جنگل، به منظور ارزیابی چوب تولید شده در مصارف مختلف باشد. هدف از این تحقیق تعیین درصد افت حجمی چوب در کلاسه های قطری مختلف، نوع افت های پدید آمده و افت ارزش چوب پس از قطع، تبدیل و استحصال درختان می باشد.
مواد و روش ها
-منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه پارسل های 16،17 و 18 سری هفت جنگل های حوزه آبخیز لومیر می باشد. مساحت این پارسل ها به ترتیب برابر با 73، 51 و 42 هکتار است. شیوه بهره برداری و جنگل شناسی در این پارسل ها تک گزینی است. تیپ فعلی جنگل، راش به همراه گونه های ممرز، شیردار، افرا، بلوط و نمدار است. ارتفاع منطقه از سطح دریا 1400 تا 1500 متر، متوسط درجه حرارت سالیانه 15/4 درجه سانتی گراد، جهت کلی منطقه شمالی، بارندگی منطقه 1440/6 میلی متر و بیشترین بارندگی در منطقه در فصل پاییز صورت می گیرد. حداکثر و حداقل شیب منطقه از 10 تا 80 درصد بود و متوسط شیب عرضی کنار کنده درختان اندازه گیری شده 23 درصد محاسبه گردید. موقعیت جغرافیایی درختان نمونه برداری شده در شکل1 نشان داده شده است.
شکل-1 موقعیت جغرافیایی درختان اندازه گیری شده در منطقه مورد مطالعه
-روش کار
به منظور بررسی درصد افت حجمی چوب درختان در کلاسه های قطری مختلف، نوع افت های پدید آمده و افت ارزش چوب، به صورت تصادفی 90 اصله درخت از گونه راش بررسی و اندازه گیری شد. سپس این درختان در 3 کلاس قطری40-20،60- 40 و کلاس قطری بالای 60 سانتی متر طبقه بندی شدند و مقدار و درصد افت حجمی در هر یک از این کلاسه های قطری محاسبه و با هم مقایسه آزمون آماری شدند. در مرحله بعد نوع و درصد افت های پدید آمده محاسبه و مورد مقایسه آزمون آماری قرار گرفتند و در نهایت نوع افت های پدید آمده در کلاسه های قطری مختلف بررسی شد. رابطه بین مقدار افت چوب و متغیر های اندازه گیری شده به منظور معنی دار بودن رابطه بین آنها محاسبه گردید. افت های در نظر گرفته شده در این تحقیق به قرار زیر است
.1افت مربوط به کنده .2 افت اره خوری .3افت در اثر هیزمی شدن در تحقیق مورد نظر، افت مربوط به پوسیدگی به دلیل این که اکثر درختان سالم و فاقد پوسیدگی بودند در نظر گرفته نشد. حجم چوب مستحصله با استفاده از فرمول هوبر - - V=gm*h محاسبه گردید. در این فرمول gm سطح مقطع در میانه گرده بینه به متر مربع، h طول گرده بینه به متر و V حجم گرده بینه به متر مکعب می باشد
. افت مربوط به کنده درختان با استفاده از فرمول اسمالیان - V=g m * h - محاسبه شد که در این فرمول gm سطح مقطع در میانه کنده و h ارتفاع کنده به متر است. از فرمول - V = g * L - برای محاسبه افت کمی ناشی از برش چوب به دلیل ضخامت زنجیر اره موتوری استفاده شد، در این فرمول g سطح مقطع به متر مربع، L ضخامت زنجیر اره موتوری به متر و V حجم افت به متر مکعب می باشد
با توجه به این که در منطقه مورد مطالعه، در هنگام استحصال کاتین ها تا قطر 12 سانتی متر از عرصه خارج می شدند بنابراین درختان تا قطر 12 سانتی متر مورد اندازه گیری قرار گرفتند. و چوب با قطر کمتر از 12 سانتی متر به صورت استر - - A * B * C در نظر گرفته شد، در این فرمول هم A طول استر ، B عرض استر و C ارتفاع استر به متر می باشد. سپس با ضرب نمودن فرمول مربوطه در ضریب استر - 0/6 - میزان افت هیزمی چوب به متر مکعب محاسبه گردید. تجزیه و تحلیل های مربوط به مطالعه، با استفاده از آزمون واریانس یک طرفه - ANOVA - در سطح احتمال 5 درصد و آزمون Tukey در محیط نرم افزار Spss16 انجام پذیرفت.
-برآورد افت ارزش چوب
برای برآورد افت ارزش چوب با محاسبه حجم چوب، قیمت یک متر مکعب چوب در محل دپو در نیمه دوم سال 1390 مبنا قرار گرفت و افت ارزش ریالی چوب محاسبه گردید
جدول-1 قیمت فرآروده های مستحصله درختان راش در محل دپو در جنگل های حوزه آبخیز لومیر
نتایج
-افت حجمی چوب
دامنه قطری درختان انتخاب شده از 20 تا 120 سانتی متر، متوسط قطر درختان اندازه گیری شده 51/2 سانتی متر و متوسط حجم درختان اندازه گیری شده 4/45 متر مکعب بود. کل حجم اندازه گیری شده 202/1 متر مکعب و مقدار افت کلی محاسبه شده هم 46/28 متر مکعب است. این مقدار افت که 22/9 درصد حجم کل را شامل می شود به صورت افت مربوط به کنده، افت اره خوری و افت در اثر هیزمی شدن در شکل2 نشان داده شده است.
