بخشی از مقاله
چکیده
منظور 20 رقم انگور با مبداء کشور روسیه در ایستگاههای تحقیقات ارومیه و تاکستان - شرایط آبیار کامل و تنش آبی - مورد بررسی قرار گرفتند. طرح در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار و سه بوته در هر واحد آزمایشی در سال 1391 اجرا گردید. تعداد خوشه در هر بوته، متوسط تعداد حبه در هر خوشه، متوسط وزن حبه و متوسط عملکرد انگور در هر بوته اندازه گیری شد. تجزیه واریانس مرکب، تجزیه واریانس لگاریتمی و آثار متقابل رقم و محیط به وسیله سه جزء ضربی که مرکب از سه جزء ژنوتیپی و سه جزء محیطی بود ارائه گردیدند.
سپس نمودار تجزیه علیت ترسیم و ضرایب علی و سهم هر کدام از اجزاء عملکرد در عملکرد نهایی برآورد گردید. نتایج نشان داد که صفت تعداد خوشه در بوته بیشترین سهم ژنتیکی را در عملکرد نهایی داشته و در محیطهای مختلف، بیشترین تغییرات و حساسیت را از خود نشان میدهد. اثر مستقیم تعداد خوشه در بوته در عملکرد نهایی - 0/61 - بالاتر از اثرات مستقیم تعداد حبه در خوشه - 0/48 - و متوسط وزن حبه - 0/3 - در عملکرد بدست آمد. مقادیر V 3 بالاتر از V 2 و V2 نیز V1 بود که از نظر ظهور اجزاء عملکرد انگور به ترتیب تعداد خوشه در بوته، تعداد حبه در خوشه و وزن حبه بدست آمد. اجزاء محیطی اثرات متقابل نشان داد که قدر مطلق r1 از r2 و r3 بیشتر است. این مطلب نشان دهنده حساسیت بالای تعداد خوشه در بوته، در محیطهای مختلف میباشد.
مقدمه
انگور - Vitis vinifera L. - یکی از مهمترین محصولات باغی در دنیا و ایران به شمار می رود و تمام ارقام تجاری موجود در ایران از این گونه می باشند. بر اساس آمار سال 2009 سازمان خواربار جهانی، سطح زیر کشت انگور در دنیا، 7598570 هکتار و در ایران 307721 هکتار می باشد. میزان تولید انگور دنیا در حدود 67/5 میلیون تن می باشد، که ایران با تولید 1/9 میلیون تن در رتبه هفتم دنیا جای دارد. اجزاء عملکرد اهمیت زیادی در بسیاری از برنامههای پژوهشی بهنژادی دارد. اصلاح کنندگان نبات معمولاً دنبال آن هستند که از طریق انتخاب برای اجزاء عملکرد مانند تعداد خوشه در بوته، تعداد حبه در خوشه و وزن حبه، عملکرد نهایی را اصلاح نمایند.
به همین دلیل میخواهند پی ببرند به اینکه کدامیک از اجزاء عملکرد سهم بیشتری در صفت پیچیده عملکرد دارند. یک صفت پیچیده یا مرکب مانند عملکرد را میتوان به عنوان صفتی تعریف کرد که تغییرات آن به وسیله تغییر در صفات تشکیل دهنده آن مشخص میشود. در تعیین سهم هرکدام از اجزاء عملکرد در میزان نهایی عملکرد، استفاده از هتروزیس نوترکیبی - Rcombinative Heterosis - پیشنهاد شده است Spamaaij - و Bos، . - 1993 این روش با توجه به اینکه انگور یک گیاه باغی چند ساله بوده و دست یابی به نسلهای جدید از طریق دورگگیری، چندین سال به طول میانجامد، کارآیی کمتری خواهد داشت. Huhn در سال 1987 روش تجزیه پایداری بر مبنای اجزاء اصلی عملکرد را پیشنهاد نمود. در این روش از تجزیه واریانس لگاریتمی و تجزیه علیت در شرایط مختلف محیطی استفاده میشود.
طبق نظر این پژوهشگران، عملکرد گیاهان یک صفت پیچیده بوده که اجزاء تشکیل دهنده آن در طول تکامل رشد گیاه بصورت تکوینی و در طول زمان بوجود میآیند. بنابراین عوامل مختلف محیطی، آثار متفاوتی بر روی آنها خواهند داشت. در این مقاله سعی بر آن است که با توجه به مفهوم رشد تکوینی اجزاء عملکرد، مدل پیشنهادی 1975 - Tai و - 1979 و Tai و همکاران 1994 - - ، تجزیه علیت - Path Analysis - عملکرد انگور را در شرایط مختلف محیطی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و سهم هر کدام از اجزاء عملکرد را در عملکرد کل بر اساس روش - 1987 - Huhn مشخص نمود.
مواد و روشها
در این آزمایش، 20 رقم از ارقام انگور با مبداء کشور روسیه در یک محیط ایستگاه تحقیقات کهریز ارومیه و دو محیط ایستگاه تحقیقات انگور تاکستان - شرایط آبیاری کامل و تنش آبی - مورد بررسی قرار گرفت. طرح در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار و سه بوته در هر واحد آزمایشی در سال 1391 اجرا گردید. تعداد خوشه در بوته، متوسط تعداد حبه در خوشه، متوسط وزن حبه و عملکرد انگور در هر بوته اندازه گیری شد . تجزیه واریانس مرکب برای عملکرد و اجزاء آن انجام گرفت و میانگین ارقام به وسیله روش دانکن با همدیگر مقایسه شدند. سپس با استفاده از مدل پیشنهادی 1975 - Tai و - 1979 و Tai و همکاران - 1994 - ، تجزیه علیت عملکرد انگور در شرایط مختلف محیطی انجام گردید و سهم هر کدام از اجزاء عملکرد در عملکرد کل بر اساس روش - 1987 - Huhn تعیین گردید.
در این مدل فرض بر این است که اولاً ترتیب تاریخی رشد اجزاء عملکرد از تعداد خوشه در بوته - X - به تعداد حبه در خوشه - Y - و به وزن حبه - Z - میباشد و عملکرد - W - از حاصل ضرب این اجزاء بدست میآید یعنی W= X×Y×Z میباشد. ثانیاً فرض بر آن است که منابع محیطی را میتوان به سه گروه مستقل R1، R2 و R3 تجزیه کرد و هر گروه سبب تقویت رشد اجزاء تشکیل دهنده صفت در طول تکامل رشد میشود که بر این اساس نمودار علیت رسم شد. به منظور پی بردن به رابطه این سه گروه محیطی مستقل در تجزیه علیت، فرض بر این است که xy ، xz ، yz ، xw ، yw و zw ضرایب همبستگی بین اجزاء تشکیل دهنده عملکرد و خود عملکرد و همچنین a1 تا a6 نیز ضرایب علیت مربوطه خواهند بود. بنابر این روابط زیر وجود خواهد داشت.
