بخشی از مقاله
چکیده:
در این بررسی با استفاده از یک مدل لاجیت اثر متغیر هاي مختلف بر مصرف سه نوع از شیر موجود در بازار - فله اي, یارانه اي و آزاد - بررسی شده است. اطلاعات لازم در این مطالعه به وسیله تکمیل 295 پرسشنامه از شهر نورآباد در شهرستان دهدشت بدست آمده است. نتایج نشان می دهد که ضریب متغیر درامد خانوار و جنس - مرد یا زن بودن - براي هیچکدام از انواع شیر معنی دار نشده است، ضریب متغر سن براي شیر فله اي کاملا معنی دار ومثبت بوده است و این ضریب براي شیر یارانه اي و آزاد معنی دار نشده است.
ضریب متغر مجازي تاهل براي شیر فله اي معنی دار و مثبت بوده است, در حالی که این ضریب براي شیر یارانه اي و آزاد معنی دار نشده است. مسئله عمده در مورد شیر یارانه اي کیفیت پایین، کمبود آن وهمچنین سیستم توزیع نامناسب این نوع شیر می باشد. در مورد شیر آزاد قیمت بالاي این نوع شیرمسئله عمده آن و در مورد شیر فله اي احتمال آلودگی مسئله اصلی می باشد.
مقدمه:
شیر و فراورده هاي آن به دلیل ارزش غذایی بالا در تغذیه انسان و سلامت جامعه نقش مهمی بر عهده دارد. توجه روز افزون جامعه ایران به مصرف شیر و فراورده هاي آن, توسعه صنعت شیر را در بخش تولیدو توزیع آن می طلبد. که در این راه گامهاي مهمی برداشته شده است. امروزه شیرو فراورده هاي لبنی سهم بسزایی در سبد غذایی خانوار ها دارند. شیر کاملترین نوشیدنی است که می تواند مورد مصرف انسان قرار گیرد, و مصرف ان در مراحل مختلف رشدافراد اهمیت فراوانی دارد, مصرف شیر در دوران شیر خوارگی کودکان سبب تکمیل استخوان بندي و تامین انرژي - به لحاظ داشتن پروتئین, چربی, کلسیم و....... - می گردد.
خوردن شیر تازه در جوانان و نوجوانان موجب افزایش سطح رشد استخوانی و شادابی و لطافت پوست در این سنین خواهد شد. مصرف آن در بزرگسالان و سالمندان تامین کننده انرژي روزانه و یکی از عوامل جلوگیري کننده از پوکی استخوان می باشد. شیر به علت زود هضم بودن انرژي زیادي ایجاد می کند و براي افراد سالمند و بیمار بسیار مفید و سودمند است و مواد معدنی و پروتئینی و ویتامینی زیادي را در خود جاي داده است. پروتئن هاي موجود در شیر و فراورده هاي آن - کازئین, کلسیم و چربی هاي موجود - عوامل حفاظتی در برابر پوسیدگی دندانها می باشند. شیر و فراورده هاي آن مهمترین منبع تامین کلسیم بدن انسان می باشندپروتئن شیر شامل هشتاد درصد کازئین و بیست درصد پروتئن هاي محلول می باشد
با این وجود شیر با تمام مواهب آن محیط مناسبی یراي رشد انواع باکتري هاي بیماري زا می باشد که ممکن است از راه شیر به انسان سرایت کنند. از این رو اهمیت حفظ و نگهداري بهداشتی شیر بر هیچکس پوشیده نیست. در گذشته مصرف شیر به صورت شیر فله اي بوده است که خود می تواند در صورت رعایت نکردن اصول بهداشتی عامل شیوع بیماري هاي خطرناك باشد. بعضی از این بیماري ها با علائم بسیار قوي همراه می باشند همانند شیر هاي آلوده به آفلاتوکسین که اگر میزان آلودگی زیاد باشد علائمی همچون استفراغ، درد ناحیه شکم، ضایعات حاد کبد، ادم ریوي، لرزش عضلانی، کما، تشنج همراه با ادم مغز و درگیر شدن اندام هایی مثل کلیه و قلب می باشد
در شیر فلزاتی همچون سرب و کادمیوم نیز وجود دارند که مراحل مختلف شیر پاستوریزه باعث کاهش چشمگیر این فلزات در شیر می شود
سروري و همکاران - 1386 - براي تعیین میزان تغییرات رفاه تولیدکنندگان و مصرف کنندگان براي دوره 1338-82 پس از تخمین توابع عرضه و تقاضاي شیر، میزان تغییرات رفاه در اثر تغییرات 5، 10 و 20 درصدي قیمت شیر را مورد ارزیابی قرار دادند. همچنین سپس این تغییرات رفاه به کمک چند روش پیش بینی براي دوره 1383-90 مورد پیش بینی قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که در اثر افزایش قیمت شیر رفاه تولیدکنندگان افزایش و رفاه مصرف کنندگان کاهش می یابد. نکته لازم به ذکر این است که در اثر این تغییرات همواره تغییرات - افزایش - رفاه تولید کنندگان بیش از تغییرات - کاهش - رفاه مصرف کنندگان می باشد. همچنین براساس میزان خطاي برآورد روشهاي ARIMA - 1,0,1 - ، BROWN و روش Holt روشهاي مناسبتري می باشند.
میر مهدي چابک - 1386 - در مطالعه ایی با عنوان »برآورد ضرایب اقتصادي تولید شیر، درصد چربی، درصد پروتئین، و طول عمر گله در گاوهاي بومی گیلان« را با استفاده از یک مدل قطعی براي گله هاي بومی مطابق با نظام نرخ گذاري شیر در ایران، معادلات ضرایب اقتصادي تولید شیر، درصد چربی، درصد پروتئین و طول عمر گله در دو گرایش حداکثر سود و حداقل هزینه و در محدودیت کل نهاده و براي شرایط بلندمدت یعنی متغیر بودن تمام هزینه ها بر حسب واحد گاو برآورد نمودند.
به وسیله روش شبیه سازي داده ها و براساس اطلاعات 100 گله گاو بومی در سطح استان گیلان، میزان حساسیت ضرایب اقتصادي صفات نسبت به 20 درصد تغییر - کاهش یا افزایش - قیمت علوفه و کنسانتره، هزینه هاي غیرغذایی، قیمت شیر، میانگین تولید شیر، درصد چربی و پروتئین، و طول عمر گله بررسی شد.
ضرایب اقتصادي تولید شیر، درصد چربی، درصد پروتئین و طول عمر گله در شرایط مبنا در گرایش حداکثر سود و در میانگین استان به ترتیب برابر با 895، -27311، -13901 و 196/9 و در گرایش حداقل هزینه برابر با -1/05، 3/2، 1/6 و -6/9 بود. افزایش 20 درصدي قیمت علوفه بیش از دو برابر افزایش قیمت کنسانتره بر ضرایب درصد چربی و پروتئین در دو گرایش از اهمیت بیشتري برخوردار بود.
ضریب اقتصادي نسبی طول عمر گله نسبت به تولید شیر در اکثر شهرستانها در دو گرایش مثبت بود و افزایش راندمان اقتصادي نظام تولید در این صفت بیش از صفات دیگر و همجهت با صفت تولید شیر بود. بر اساس نتایج به دست آمده، نظامهاي مورد بررسی از نظر تغذیه و هزینه هاي آن و میزان تولید شیر و هزینه هاي آن و همچنین، نحوة فروش شیر تفاوت زیادي داشتند و بدین ترتیب، رفتار ضرایب اقتصادي به دست آمده در برابر تغییر عوامل تولیدي در شهرستانهاي مختلف مشابه نبود؛ در عین حال، برخی از صفات از ثبات بیشتري برخوردار بودند. بنابراین براي هر نظام تولید، باید ضریب اقتصادي خاصی را برآورد کرد.
دانشور کاخکی و همکاران - 1385 - به بررسی شاخص بهره وري گاو شیري و همچنین تعیین حدود استفادة بهینه از نهاده هاي تولیدي در دامداري صنعتی در واحد تولید شیر مؤسسه کنبیست آستان قدس رضوي پرداختند. براساس نتایج این مطالعه، میزان بهره وري هر گاو شیري در این واحد تولیدي 1/40 است که نشاندهندة بالا بودن سطح بهره وري تولید شیر گاوهاي این واحد می باشد.
همچنین پس از برآورد تابع تولید شیر مشخص شد که میزان استفاده از یونجه خشک، ذرت علوفه اي، تفاله خشک، ذرت دانه اي و جو در ناحیه دو - ناحیه اقتصادي تولید - ، میزان استفاده از ملاس در ناحیه اول - ناحیه غیر اقتصادي تولید - ، و میزان استفاده از سبوس و نیز تعداد گاوهاي شیري موجود در این واحد تولیدي در ناحیه سوم - ناحیه غیراقتصادي - قرار دارد.
کاهنی و همکاران - 1388 - در مطالعه ایی خود به بررسی میزان مصرف شیر و فرآورده هاي آن در کودکان سنین مدرسه 6 - تا 11 سال - شهرستان بیرجند پرداختند. در این مطالعه توصیفی-تحلیلی، تعداد 1771 کودك سن مدرسه شهر بیرجند در سال 1386، به روش خوشه اي چندمرحله اي انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. اطلاعات لازم شامل مشخصات جمعیت شناسی، وضعیت رشد - قد و وزن - ، میزان و نوع فرآورده هاي شیري مصرفی و وضعیت سلامتی استخوان ها، مفاصل و دندان ها در فرمی که به همین منظور تهیه شده بود، ثبت گردید.
داده ها با استفاده از نرم افزار spss و آزمون هاي آماري کاي دو و ضریب همبستگی در سطح معنیداري P<0/05 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. مصرف شیر و فرآورده هاي آن بیش از نیمی از کودکان سن مدرسه کمتر از مقادیر توصیه شده استاندارد بود 500 - میلی لیتر روزانه - . بین تمایل به مصرف شیر با جنس - P=0/002 - و نیز شغل مادر - P=0/03 - ، ارتباط آماري معنیدار وجود داشت. پسران و فرزاندان مادران شاغل، تمایلی بیشتري به مصرف شیر داشتند.
بین مصرف روزانه شیر - P=0/002 - ، ماست - P=0/001 - و پنیر - P=0/001 - با جنس ارتباط آماري معنیدار و همچنین بین مصرف ماست و تعداد دندان هاي کشیده شده و پوسیده، نیز ارتباط آماري معنیدار وجود داشت - . - P=0/05 کودکانی که ماست بیشتري مصرف می کردند، تعداد دندان هاي کشیده شده و پوسیده کمتر داشتند. بین مصرف شیر و فرآورده هاي آن و دردهاي مفصلی و استخوانی ارتباط آماري معنیداري مشاهده نشد. براساس نتایج به دست آمده میزان مصرف شیر و فرآورده هاي آن در کودکان سنین مدرسه در شهر بیرجند کمتر از میزان استاندارد جهانی است. کاهش مصرف شیر در کودکان، باعث ایجاد اختلالات ناشی از کمبود کلسیم می شود، که با افزایش احتمال بروز پوکی استخوان در سنین بزرگسالی می شود.
واحدي و همکاران - 1386 - به بررسی آگاهی و الگوي مصرف شیر در کودکان 7-12 ساله شهرستان ساري و مادران آنها در ارتباط با مصرف شیر و فرآورده هاي آن پرداختند. نمونه هاي پژوهش در مجموع 638 نفر از کودکان 7-12 ساله پسر و دختر مقطع ابتدائی - شهري و روستایی - بودند که از 16 مدرسه به روش نمونه گیري تصادفی انتخاب شدند. اطلاعات لازم با استفاده از پرسشنامه هاي جداگانه و متفاوت که حاوي سؤالات مربوط به آگاهی و پرسشنامه بسامد خوراك مصرف شیر و فرآورده هاي آم که از طریق مصاحبه مستقیم به دست آمده است.
داده هاي مطالعه با آزمون هاي آماري t-test، ANOVA، تعقیبی دانکن، کاي دو و ضریب هم بستگی آنالیز شدند. در این بررسی 44 درصد کودکان و 37/7 درصد مادران با مصرف شیر، 50/1 درصد کودکان و 19/4 درصد مادران در بعضی اوقات، و 5/5 درصد کودکان و 19/4 درصد مادران بدون مصرف شیر بودند.
مهمترین دلیل بدون مصرف شیر بین کودکان و مادران آنها در دسترس نبودن آن به ترتیب 27/9 - درصد و 17/7 درصد - ذکر شده بود. آگاهی 67 درصد کودکان و 48/7 درصد مادران از مزایاي شیر مطلوب، 21/1 درصد کودکان و 4/5 درصد مادران نیمه مطلوب، 1/4 درصد کودکان و 1/1 درصد مادران نامطلوب بود. مقدار شیر مصرفی 62 درصد کودکان شهري و 49 درصد کودکان روستائی روزانه فقط یک واحد بود. در مجموع مقدار شیر مصرفی 59 درصد پسران و 55 درصد دختران کمتر از مقادیر توصیه شده می باشد.
میانگین انحراف معیار میزان شیر مصرفی کودکان با مقطع تحصیلی تفاوت آماري معنیدار - P=0/001 - ، اما با جنس آنها تفاوت معنیدار نشان نداد. همچنین ارتباط الگوي مصرف شیر کودکان با جنس، مقطع تحصیلی، سطح سواد پدر معنیدار، اما با سطح سواد مادر، شغل مادر، شغل مادر و شغل پدر معنیدار نبود. میزان آگاهی کودکان از مزایاي شیر با سطح سواد مادر، پدر، شغل مادر معنیدار - P<0/004 - ، اما با جنس آنها معنیدار نبود. در این بررسی مقدار شیر مصرفی بیش از نیمی از جمعیت مورد مطالعه، کمتر از مقادیر توصیه شده - استاندارد - می باشد. لذا براي ارتقاء سلامتی کودکان و پیشگیري از اثرات مخرب بیماري استئوپروزیس در بزرگسالی نیاز به اتخاذ تدابیر لازم براي افزایش مصرف شیر در بین کودکان می باشد.
فرزین - 1386 - به بررسی توزیع شیر در ایران پرداخت. به این منظور ابتدا شناخت شاخصهاي اقتصادي بازار شیر شامل تولید، مصرف سرانه، صادرات و واردات صورت گرفت. سپس نظرات تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و مصرف کنندگان در خصوص مهمترین موضوعات شبکه توزیع شیر در کشور از جمله سیاستهاي رایانه اي، نهادهاي سیاستگذار و قانونگذار، نوع بازار کالا، اندازه بنگاه ها، هزینه توزیع، زمان توزیع، رعایت استانداردها و نوسانهاي قیمتی بررسی شد.
در نهایت با بررسی مطالعات نظري و مطالعات میدانی، نقاط قوت و ضعف شبکه توزیع از تولید تا مصرف شناسایی گردید. این مطالعه نشان می دهد که شرکتهاي بزرگ و نظام یافته و فروشگاههاي زنجیره اي در شبکه توزیع شیر ایران نقش اندکی دارند، فاصله تولید تا توزیع شیر کوتاه است و مهمترین دلیل فاصله قیمتی بین تولید و مصرف، هزینه بالاي حمل و نقل فسادپذیري محصول است. سیاست کنونی خرید تضمینی شیر توسط دولت از نقاط مثبت حضور دولت در بازار شیر می باشد و تولیدکنندگان، توزیع کنندگان و مصرف کنندگان موافق حضور دولت در این بازارند.
نتایج نظر سنجی ها نشان می دهد که دیدگاه مصرف کنندگان دربارة حضور دولت، تأمین هدفمند شیر ارزان قیمت به ویژه براي دانش آموزان و اقشار محروم است و دیدگاه تولیدکنندگان و توزیع کنندگان، تغییر سیاستهاي حمایتی به سمت حمایت از تولید می باشد.
جنت و همکاران - 1387 - به بررسی نگرش دامداران پیرامون بهبود کیفیت شیر و نقشی است که آموزش در بهبود کیفیت و کمیت شیر تولیدي آنها و در کل بر سلامت جامعه پرداختند. این تحقیق در دو بخش انجام شده است. بخش اول تحقیق، پیمایشی بوده و جامعه آماري آن، شامل 6200 دامدار سنتی شهرستان گلپایگاران بودند که با روش نمونه گیري طبقه اي تناسبی، از این تعداد، 130 نمونه انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
