بخشی از مقاله
چکیده
آشنایی با شیوه زندگی »خانواده های متعالی« ذکر شده در قرآن برای رسیدن به رستگاری و داشتن زندگی راحت و برخوردار از امنیت روانی و اخلاقی ضروری به نظر می رسد، از طرف دیگر تبیین مصادیق به جهت تاثیر پذیری بیشتر بر انسان اهمیت ویژه ای پیدا می کند؛ علی الخصوص که مصادیق از نگاه وحی و اندیشه قرآن مورد واکاوی قرار گیرد.
بر این اساس نوشتار حاضر به بررسی اهمیت خانواده در اسلام و جایگاه آن در قرآن و روایت، به شاخصه های خانواده متعالی و نامتعالی و مستبد پرداخته همچنین به مصادیق خانواده متعالی در سبک زندگی اسلامی از منظر قرآن می پردازد و با بیان اهمیت مساله و بررسی مفهوم لغوی و اصطلاحی خانواده و... ، مهم ترین مصادیق خانواده متعالی در قرآن را ذکر می کند از جمله خانواده های حضرت آدم، ابراهیم، یعقوب، یوسف، موسی، شعیب، مریم و عیسی، زکریا و یحیی، لقمان و حضرت محمد علیهم السلام. نگارنده در پایان جهت تبیین کامل موضوع به طور گذرا به خانواده های »نااهل« از جمله زن نوح و زن لوط اشاره می کند.
.1 مقدمه
خانواده نعمتی از نعمت های پروردگار است که خداوند از جنس بشر برای انسان همسر و فرزندانی قرار داده تا به باطل ایمان نیاورده و به نعمت خدا کفر نورزند نحل: - 72؛ برخی از این خانواده ها به دستور پروردگار عمل نموده و به یکتا پرستی روی آورده و روابط بین اعضای خانواده را بر اساس اندیشه توحیدی بنا نهاده اند که از آنها به »خانواده های متعالی« یاد می گردد؛ در مقابل برخی از خانواده ها یگانگی پروردگار و ملزومات آن را در اعتقاد، اخلاق و یا رفتار خانواده اصل قرار نداده و »خانواده نااهل« گشته اند؛ که در قرآن کریم به ذکر هر دو گروه پرداخته شده است و مصادیقی از هر کدام ارائه گردیده است؛
البته شیوه قرآن در تبیین این مصادیق نیز قابل تأمل است؛ نگاه کلی به آیات و سور بیان گر آن است که قرآن در سور مکی بیشتر به ذکر مصادیق خانواده های متعالی پرداخته است؛ خانواده های متعالی اغلب در مورد خانواده انبیاء مطرح است که داستان آنها اغلب در سور مکی آمده است و در سور مدنی در سوره بقره و آل عمران فقط مطرح شده است، شاید به این دلیل که مردم در تربیت اخلاقی و .... با ذکر مصادیق، بیشتر تأثیر می پذیرند و به طور مطلوب مطالب را درک می نمایند
در این پژوهش پس از بیان اهمیت تشکیل خانواده و جایگاه آن در قرآن و رایت و شاخصه های خانواده موفق و متعالی و نامتعالی و مستبد پرداخته شده است. چون هدف در این مقاله بیان شیوه زندگی و مصادیق خانواده متعالی دین جهانی و جاودان اسلام می باشد. لذا براساس وحی الهی که تبیین کننده سبک زندگی بعضی از انبیا و تعامل آنها با خانواده و فرزندان است تنظیم و پرداخته شده است.
بدین ترتیب آنچه در اینجا مورد پژوهش قرار می گیرد پاسخ به این سوالات است که مراد از خانواده در منطق قرآن چه بوده و خانواده متعالی چه تعریفی دارد؟ چه مصادیقی از خانواده های متعالی در قرآن ذکر شده است؟ در نهاد اندیشه قرآنی ارتباط خانواده های متعالی با سبک زندگی در قرآن چگونه تبیین گردیده است؟ آیا نمونه هایی از خانواده های نااهل و غیر متعالی در قرآن ذکر شده است و چه لزومی در بررسی آنها وجود دارد؟
لازم به ذکر است که پاسخ به سوالات فوق و تبیین مصادیق خانواده متعالی در سبک زندگی و بررسی کامل ویژگی ها و خصوصیات آن در این محدوده قابل شناسایی کامل نیست، لذا به ذکر کلیاتی از هر کدام بسنده می گردد و لازم است هر یک از این خانواده ها به صورت مجزا مورد بررسی قرار گیرند علی الخصوص در مورد برخی خانواده های ذکر شده از جمله خانواده حضرت یعقوب علیه السلام این موضوع ضرورت دو چندانی احساس می شود؛ البته نحوه تعامل پیامبر اسلام صلی االله علیه و آله و سلم با همسرانش نیز جایگاه ویژه ای دارد.
.2 اهمیت تشکیل خانواده از نظر اسلام
اسلام مکتبی کامل، جامع و آخرین دین الهی است و هیچ نظریه درست علمی یافت نمیشود که در اسلام عزیز نباشد و یا مورد تائید و تأکید این دین قرار نگیرد، یعنی نظرات درست علمی و منطقی مورد تایید اسلام میباشد، از این رو اسلام اهمیت ازدواج را نه تنها میپذیرد بلکه مبتکر این نظرات میباشد. چه بسا دانشمندانی پی به فواید ازدواج برده و این فایده را به عنوان یک نظریه علمی مطرح میکنند لیکن اسلام همین نظریه را بعضاً بصورت کاملتر در هزار و چهارصد و اندی سال پیش مطرح و برآن تأکید کرده است از معصومین علیهم السلام رسیده
که انسان برای اینکه زندگی آرام داشته و به سوی کمال حرکت کند، باید ازدواج کند تا پاسخگوی یکی از نیازهای خدادادی باشد و همچنین در قرآن کریم آیاتی است که انسان میتواند فواید علمی ازدواج را از این آیه شریفه بفهمد: أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدﱠهً وَرَحْمَهً - روم، آیه . - 21
و از نشانههای خداوند این است که همسرانی از جنس خودتان برایتان خلق کرد تا در کنار آنان آرامش یابید و بین شما مودت و رحمت قرار داد. برای اینکه انسان آرامش داشته باشد و بتواند پاسخگوی نیاز فطری خود باشد باید ازدواج کند در غیر اینصورت این نیاز - غریزه - بسیار قوی به صورتهای دیگر و خطرناکتر بروز خواهد کرد.
البته روشن است که فایده ازدواج منحصر به آرامش جنسی نیست بلکه این یکی از فواید ازدواج از نظر اسلام میباشد. و از فواید دیگر ازدواج تشکیل خانواده است، بنظر اسلام، خانواده کانون مقدسی است که در سایه پیوند زناشوئی دو انسان از دو جنس مخالف پایه گذاری شده و با پیدایش و تولد فرزند رنگ و جلوهای ملکوتی میگیرد.
نتیجه پیوند دو همسر فرزند یا فرزندانی است که عضو جامعه انسانی است و هر کدام ممکن است در آینده فردی سربار یا سرباز و نگهدار جامعه باشد.
1,2اهمیّت خانواده در قرآن
پدر دیدگاه قرآن، تشکیل خانواده - زندگی زناشوئی - و خلقت انسان بر مبنای زوجین - زن و شوهر - از نشانههای خداوند در آفرینش به شمار میرود، در سوره روم شش مسئله در عالم خلقت به عنوان نشانههای وحدانیت خداوند در ربوبیت و الوهیت شمرده شده1 که یکی از آنها، خلقت »زوج« برای آدمی است:
نْأَزْوَاجًا آیَاتِهِ لِتَسْکُنُواأَنْخَلَقَ إِلَیْهَالَکُمْ وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدﱠهً وَرَحْمَهً - روم، آیه . - 21
و از نشانههای خداوند این است که همسرانی از جنس خودتان برایتان خلق کرد تا در کنار آنان آرامش یابید و بین شما مودت و رحمت قرار داد.
جفت آفرینی زن و مرد، از اهداف بلند آفرینش و زمینه رشد و کمال آنهاست، چه اینکه، هر یک از زن و مرد به تنهائی ناقص بوده و به دیگری نیازمند است و همین احتیاج است که آنها را به سوی هم جذب میکند و با رسیدن به یکدیگر به آرامش و سکون دست مییابند. این امر، اختصاص به انسانهای عادی و معمولی ندارد، بلکه پیامبران نیز که وارستگان جامعهاند، برای رعایت اصول تکوینی خویش و ارضای مشروع نیازهای جنسی، به ازدواج روی میآورده، جامعهی کوچک »خانواده« را تشکیل میدادند. قرآن کریم پیامبر گرامی اسلام صلی االله علیه و آله را مخاطب قرار داده و میفرماید:
َلنا رُسُلاً مِن قَبلِکَ وَ جَعلنا لَهم اَزواجاً و ذرّیّهً - رعد؛ - 38 و ما پیش از تو - نیز - پیامبرانی فرستادیم، و برای آنها همسران و فرزندانی قرار دادیم
ازدواج و تشکیل خانواده از نظر قرآن از چنان ضرورت و اهمیتی برخوردار است که هیچ چیز- حتی تهی دستی- نمیتواند مانع کِحُوا الْأَیَامَیاجرایمِنْکُمْآنشود:»وَالصﱠالِحِینَ وَإِمَائمِنْعِبَادِکُمْإِنْاءَ یُغْنِهِمیَکُونُوافُقَرَاللّهُ مِنْوَاللﱠهُفَضْلِهِوَاسِعٌ عَلِیمٌ« - نور، - 32 مردان و زنان بیهمسر خود را همسر دهید، همچنین غلامان و کنیزان صالح و درستکارتان را اگر فقیر و تنگدست
باشند، خداوند از فضل خود آنان را بینیاز میسازد؛ خداوند گشایش دهندهای آگاه است.
2,2 جایگاه خانواده در قرآن کریم
درباره نظام خانواده و شکلگیری و اهمیت آن رهنمودهای فراوانی در متون دینی آیات و روایات ما وارد شده است. خانواده - زن و شوهر - در قرآن کریم، »آیاتی از آیاتوَمِنْخداماآیَاتِهِآرامش أَنْویشمردهخَلَقَشده استلَکُمْ.» مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا تَسْکُنُوالَ بَیْنَکُمْ إِلَیْهَاوَجَعَ مَوَدﱠهً وَرَحْمَهً« - روم، - 21 و از نشانههای او این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد.
