بخشی از مقاله
مقدمه
استان خوزستان یکی از مستعدترین مناطق کشت کنجد در کشور می باشد. بطوري که حداقل 1/3 از 30 هزار هکتار سطح زیر کشت کنجد کشور، در استان خوزستان کشت می شود. سطح زیر کشت این محصول دربهبهان 3995 هکتار - بی نام ، - 1389 و متوسط عملکرد آن 0/7 تن درهکتاراست. دانه کنجد از نظر کمی و کیفی در ردیف دانه هاي روغنی درجه یک بوده و محتوي 50 تا 60 درصد روغن است.
اولین عنصري که کمبود آن در خاکهاي مناطق خشک و نیمه خشک مطرح می شود نیتروژن است زیرا در این مناطق میزان مواد آلی که عمده ترین منبع ذخیره نیتروژن محسوب می گردد اندك است - ملکوتی و غیبی . - 1379 بدلیل اهمیت این عنصر در تولیدات کشاورزي، انتخاب عاقلانه مقدار کود نیتروژنه و زمان مصرف آن جهت برداشت حداکثر عملکرد ضروري است. کاویانی - 1374 - با استفاده از سه سطح 0، 90 و 180 کیلوگرم نیتروژن در هکتار روي رقم کنجد محلی برازجان اعلام نمود که بالاترین عملکرد در نتیجه مصرف 90 کیلو گرم نیتروژن در هکتار بدست آمد.
Rao و همکاران - 1990 - اظهار داشتند که مصرف 0-40 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در سال اول آزمایش تاثیري بر عملکرد کنجد نداشت ولی در سال دوم، با مصرف 20 کیلوگرم نیتروژن در هکتار افزایش یافت. Shewale و همکاران - 1995 - بیشترین عملکردکنجد را با مصرف 50 کیلو نیتروژن خالص در هکتار در دو تقسیط هنگام کاشت و 3 هفته بعد از کاشت بدست آوردند. مروري بر تحقیقات انجام گرفته در زمینه توصیه کودي این محصول در سالیان گذشته نشان می دهد که اولا تعداد تحقیقات انجام گرفته در این زمینه بسیار محدود می باشد و از سوي دیگر توصیه هاي انجام شده در برخی از منابع، مقادیر بالاي کود را براي این محصول پیشنهاد داده اند.
همچنین از مهمترین عوامل محدودکننده کشت کنجد در استان خوزستان، بیماري هاي قارچی و به ویژه عوامل ایجادکننده بوته میري هستند - شتاب بوشهري، 1382بیماري - . مهم دیگر نیز که اخیراً به طور فراگیر خسارت هاي زیادي به بار آورده، بیماري گل سبز یا فیلودي - Phyllody - کنجداست - دهقانی، . - 1381 لذا این آزمایش به منظور تعیین توصیه کودي نیتروژن بر عملکرد و اجزاي عملکرد کنجد و بررسی بیماریهاي کنجد انجام گرفت.
مواد و روش ها
این آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار سال1390 در ایستگاه تحقیقات کشاورزي بهبهان اجرا گردید. کشت بذور در اواخر تیرماه انجام شده و برداشت بوته هاي کنجد در اواخر آبان ماه صورت گرفت. فاکتور اول شامل پنج سطح نیتروژن 0 - ، 25 ،50 ، 75 و 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار - ازمنبع اوره، فاکتور دوم زمان مصرف نیتروژن در دو سطح: سطح اول در دو تقسیط - پیش از کشت + قبل گلدهی - و سطح دوم در سه تقسیط - پیش از کشت + قبل گلدهی + قبل از کپسول دهی - در مقادیر مساوي تقسیط، مصرف شد یعنی براي حالت دو تقسیط به صورت 1/2+1/2 و براي حالت سه تقسیط به صورت 1/3+1/3+1/3 مصرف شد. رقم مورد کشت سنتتیک بود. پس از انتخاب زمین نمونه خاك مرکبی از عمق 0-30 سانتیمتري سطح خاك گرفته و خصوصیات فیزیکی و شیمیائی خاك، اندازه گیري گردید. به جدول 1 رجوع فرمائید. در پایان آزمایش بر روي عملکرد و سایر صفات اندازه گیري شده تجزیه واریانس ساده توسط نرم افزار MSTATC صورت گرفته و میانگین ها به کمک آزمون چند دامنه اي دانکن مقایسه شدند.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه وارانس نشان داد که اثر مقدار نیتروژن بر تعداد کپسول در بوته در سطح %1 معنی دار بود ولی اثر زمان مصرف نیتروژن بر تعداد کپسول معنی دار نبود. حداکثر تعداد کپسول در بوته 82/83 - عدد - مربوط به تیمار 50 کیلوگرم در هکتار نیتروژن بود و نسبت به تیمارهاي 75 و 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن و شاهد در سطح %1 برتري داشت ولی اختلاف این صفت با تیمار 25 کیلوگرم در هکتار معنی دار نبود - جدول . - 2 اثرات متقابل مقدار نیتروژن و زمان مصرف نیتروژن بر تعداد کپسول در بوته در سطح %1 معنی دار بود.
بیشترین تعداد کپسول در بوته 89 - عدد - در تیمار 50 کیلوگرم در هکتار نیتروژن با سه بار تقسیط حاصل گردید - جدول . - 3 اثر مقدار نیتروژن و زمان مصرف نیتروژن بر تعداد دانه در کپسول معنی دار نبود. اثرات متقابل مقدار نیتروژن و زمان مصرف نیتروژن بر تعداد دانه در کپسول در سطح %1 معنی دار بود. بیشترین تعداد دانه درکپسول 71/33 - عدد - در تیمار 75 کیلوگرم در هکتار نیتروژن با سه بار تقسیط حاصل گردید - جدول . - 3 اثر مقدار نیتروژن و زمان مصرف نیتروژن بر وزن هزار دانه معنی دار نبود. اثرات متقابل مقدار نیتروژن و زمان مصرف نیتروژن نیز بر وزن هزار دانه معنی دار نبود. اثر مقدار نیتروژن بر عملکرد دانه در سطح %1 معنی دار بود ولی اثر زمان مصرف نیتروژن بر عملکرد دانه معنی دار نبود.
حداکثر عملکرد دانه 1718/96 کیلوگرم در هکتار مربوط به تیمار 25 کیلوگرم در هکتار نیتروژن بود و نسبت به تیمارهاي 75 و 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن و شاهد برتري معنی داري در سطح %1 داشت - جدول . - 2 اثرات متقابل مقدار نیتروژن و زمان مصرف نیتروژن بر عملکرد دانه معنی دار نبود. نتایج این پژوهش با آزمایش Rao و همکاران - 1390 - که با مصرف 20 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بر عملکرد موثر بود مطابقت داشت ولی با آزمایش برخی از پژوهشگران از جمله کاویانی - 1374 - متفاوت بود که این امر را می توان به شرایط آب و هوایی مانند بیماري بوته میري در این آزمایش نسبت داد.
درخصوص بررسی بیماریهاي مهم کنجد در این آزمایش، نتایج نشان داد که بین تیمارهاي مختلف مقادیر نیتروژن از نظر بیماري بوته میري - برحسب درصد بوته هاي سالم مقایسه شده اند - اختلاف معنی داري در سطح %5 وجود داشت. حداکثر تعداد بوته هاي سالم 95/46 درصد در شاهد - بدون مصرف نیتروژن - بود و اختلاف آن با تیمار هاي 75 و 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن در سطح %5 معنی دار شد ولی نسبت به تیمار هاي 25 و 50 کیلوگرم در هکتار نیتروژن معنی دار نبود. - جدول . - 2 اثر زمان مصرف نیتروژن بر بیماري بوته میري کنجد معنی دار نبود.
اثرات متقابل مقدار نیتروژن و زمان مصرف نیتروژن بر بیماري بوته میري معنی دار نبود - جدول . - 3 از نظر بیماري فیلودي کنجد، اثر مقدار نیتروژن و زمان مصرف نیتروژن بر این بیماري معنی دار نبود. اثرات متقابل مقدار نیتروژن و زمان مصرف نیتروژن بر بیماري فیلودي معنی دار نبود. بطور کلی این آزمایش نشان داد که نیاز غذایی کنجد به نیتروژن پایین می باشد و با افزایش مقدار نیتروژن بیماري بوته میري در بوته هاي کنجد بیشتر می شود. لذا با توجه به نتایج این آزمایش مصرف 25 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص - در شرایط خاك و اقلیم مشابه - توصیه می شود.
