بخشی از مقاله
چکیده
علفهاي هرز از مهمترین عوامل محدود کننده تولید گیاهان زراعی می باشند و یکی از راههاي افزایش تولید، جلوگیري از خسارت ناشی از آنها می باشد. با در نظر داشتن عملکرد اقتصادي، دوره اي در طول رشد گیاه زراعی وجود دارد که تداخل علف هرز با آن بطور اجتناب ناپذیري باعث کاهش عملکرد گیاه زراعی خواهد شد. این دامنه زمانی را دوره بحرانی کنترل علفهاي هرز می نامند.
این تحقیق به منظور تعیین دوره بحرانی علف هرز در رقم ناز کنجد در سه سطح متفاوت از کود نیتروژن در شهرستان بابل و به صورت کرتهاي خرد شده در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 95 -96 اجرا گردید. در این تحقیق سه سطح از کود نیتروژن 0 - ، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار - تحت تیمارهاي عاري و آلوده به علف هرز 16 - ، 32، 48، 64 و 80روز - انجام شد.نتایج این تحقیق نشان داد که دوره بحرانی کنترل علفهاي هرز کنجد در شرایط آب و هوایی بابل با پذیرش تحمل %5 افت عملکرد دانه در شرایط عدم کاربرد کود، 50 و 100 کیلوگرم اوره در هکتار، بترتیب 22-70، 21-72 و -71 19 روز پس از کاشت بدست آمد.
با افزایش سطوح کودي طول دوره بحرانی کنترل علف هاي هرز افزایش یافت، طول دوره بحرانی کنترل علف هاي کنجد براي سطوح کودي یاد شده پذیرش تحمل %5 افت عملکرد دانه، بترتیب 48، 51 و 52 روز برآورد شد. هرچه مقدار افت عملکرد مجاز محصول بیشتر درنظر گرفته شد، نقاط آغازین و پایانی دوره بحرانی کنترل علفهاي هرز، بترتیب دیرتر و زودتر برآورد شد و در واقع دوره بحرانی کنترل علفهايهرز کوتاهتر خواهد شد.
کلمات کلیدي: کاهش عملکرد، آلوده به علف هرز، عاري از علف هرز، برآورد
مقدمه
تنها 10 درصد نیاز کل روغن کشور در داخل تولید می شود، لذا توسعه کشت گیاهان دانه روغنی و افزایش تولید آنها همواره مورد توجه بوده است در این میان گیاه کنجد با دارا بودن 50 درصد روغن و 17-19 درصد پروتئین و نیز کیفیت بالاي روغن خوراکی - بدلیل داشتن ترکیبات آنتی اکسیدانی قوي - و مقاومت به خشکی - با توجه به بحران کمبود آب در کشور و جهان - از اهمیت ویژه اي برخوردار می باشد .
تداخل علفهاي هرز با گیاهان زراعی در طی مراحل رشد و نمو آن یکسان نیست و از آنجا که قدرت رقابت علفهاي هرز و گیاه زراعی در طول چرخه زندگی فرق میکند، یک سیستم مدیریتی کارآمد بایستی روند اثرات متقابل علف هرز و گیاه زراعی را مد نظر قرار دهد. دوره بحرانی علف هرز دورهاي از مراحل رشدي محصول است که بیشترین آسیبپذیري را در مقابل علفهاي هرز دارند و طی این دوره باید مزرعه به منظور جلوگیري از افت عملکرد، عاري از علفهرز نگه داشته شود .
نیتروژن عنصري مهم و حیاتی براي گیاه به شمار میرود وعمدتاً به صورت نیترات و مقداري نیز به شکل آمونیوم - NH4+ - جذب گیاهان میشود. نیتروژن در ساختمان سلول گیاهی بصورت پروتئین، اسیدهاي نوکلئیک و کلروفیل شرکت دارد. قابلیت دسترسی نیتروژن براي محصولات گیاهی یک فاکتور محدود کننده در تولیدات کشاورزي است. در غیاب علفهاي هرز، آفات و بیماريها، افزایش کاربرد کود نیتروژن باعث افزایش عملکرد محصول میشود. بیشترین رقابت بر سر مواد غذاییدر گیاهان معمولاً براي نیتروژن است؛ بنابراین این ماده غذایی، نهاده اصلی براي افزایش محصول به شمار میآید.
عملکرد گیاهان زراعی در صورت عدم کنترل علفهاي هرز بسته به توان رقابتی آنها بین %10-100 کاهش مییابد از طرفی کنترل علفهايهرز در ابتداي فصل رشد گیاه ضروري نیست، چون رقابت زیادي بین علف هاي هرز و گیاه زراعی در ابتداي فصل وجود ندارد و زمانی که محدودیت منابع در طول فصل پیش می آي، رقابت آغاز می شود و عملکرد کاهش می یابد و لذا شناخت دوره بحرانی کنترل علفهاي هرز از اهمیت خاصی بر خوردار است.
دوره بحرانی کنترل علفهرز، زمان مناسب استفاده از علفکش را نشان میدهد. بنابراین بکارگیري اطلاعاتی در خصوص دوره بحرانی کنترل علفهايهرز میتواند منجر به اتکاي زارعین بر مصرف علفکشهاي پایدار و تکیه بیشتر بر مصرف به موقع علفکشهاي پس رویشی گردد. علاوه بر این میتوان میزان مصرف علفکشها را در واحد سطح کاهش داداولین مطالعه دورة بحرانی کنترل علف هاي در مکزیک و بر روي ذرت و لوبیا انجام شد.
با انجام مطالعهاي در کرج دورة بحرانی کنترل علفهاي هرز در سویا را با درنظر گرفتن %5 کاهش عملکرد مجاز بین 23-65 روز پس از کاشت به دست آوردند که با مراحل R1-V3 - سه برگی تا شروع گلدهی - مطابقت داشت. نیز دوره بحرانی کنترل علفهرز گاوپنبه در سویا در گرگان را با درنظر گرفتن 5 و 10 درصد کاهش عملکرد، بترتیب 20-45 و 25-35 روز پس از کاشت گزارش دادند.
نیز در بررسی تأثیر نیتروژن بر دوره بحرانی کنترل علفهاي هرز آفتابگردان در بیرجند بیان کردند که بیشترین وزن خشک علفهاي هرز و کمترین عملکرد آفتابگردان در تیمار رقابت در سطح 100 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن بدست آمد و طولانیترین دوره بحرانی علفهاي هرز نیز متعلق به این سطح کود نیتروژن بود. همچنین طول این دوره براي %5 کاهش عملکرد قابل قبول در سطوح کودي صفر، 100 و 200 کیلوگرم در هکتار، به ترتیب 1-66 - سبز شدن تا اواخر پر شدن دانه - ، 3-91 - سبز شدن تا قهوه اي شدن پشت طبقها - و 2-76 - سبز شدن تا شروع زرد شدن پشت طبقها - روز پس از سبز شدن برآورد شد.
مواد و روشها
این آزمایش به صورت کرتهاي خرد شده در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1395-96 در مزرعهاي در بابل اجرا شد. کود نیتروژن از منبع اوره - سه سطح صفر، 50 و 10 کیلوگرم در هکتار - در کرتهاي اصلی و تیمارهاي دوره تداخل با علفهايهرز و عاري از علفهاي هرز در کرتهاي فرعی قرار داشتند. در تیمارهاي تداخل علفهاي هرز، بترتیب 16، 32، 48 و 64 روز پس از کاشت به جمعیت طبیعی علفهايهرز اجازه رقابت داده شد و پس از هر دوره تا زمان برداشت نهایی محصول، وجین شد.
همچنین در تیمارهاي عاري از علفهاي هرز، گیاه زراعی تا ابتداي دورههاي یاد شده وجین میشدند و پس از طی دورههاي مذکور در هر تیمار اجازه تداخل و رقابت به جمعیت طبیعی علفهايهرز با گیاه زراعی تا زمان برداشت نهایی محصول داده شد. علاوه بر این تیمارها، دو تیمار شاهد تداخل و عاري از علفهرز طی تمام فصل رشد 80 - روز - براي هر سطح کودي در هر تکرار در نظر گرفته شد. انجام عملیات مربوط به آماده سازي زمین - شخم، دیسک، لولر - در زمینی که سابقه مصرف علفکشهاي پیشرویشی و پیشکاشت با ماندگاري بالا را نداشت انجام شد.
ابعاد هر کرت آزمایشی 2×2/5 m شامل چهار ردیف کشت به فواصل 0/5 m از هم خواهد بود. در ضمن فواصل بین کرتها در کرت هاي اصلی، فرعی و بلوكها نیز از یکدیگر، بترتیب 1، 0/5 و 1 متر در نظر گرفته شد. بذر رقم ناز تکشاخه کنجد پس از مخلوط کردن با شن و حشرهکش سوین - کارباریل - در اواخر اردیبهشت بصورت دستی روي ردیفها کشت شد و در مرحلهاي که ارتفاع بوتهها به حدود 5-7 سانتیمتر رسیدند به تراکم 25 بوته در مترمربع رسانده شد. آبیاري و سایر عملیات داشت - بجز مدیریت علفهاي هرز - بر اساس عرف این محصول صورت گرفت.
در تیمارهاي تداخل علفهاي هرز، در دوره هاي یاد شده به جمعیت طبیعی علفهايهرز اجازه رقابت داده و پس از هر دوره تا زمان برداشت محصول، وجین - هر دو هفته - صورت گرفت. در تیمارهاي عاري از علفهاي هرز، گیاه زراعی تا ابتداي دورههاي یاد شده، وجین - هر دو هفته - میشدند و پس از آن اجازه تداخل به جمعیت طبیعی علفهايهرز با گیاه زراعی تا زمان برداشت محصول داده میشد. در تیمار شاهد تداخل تا انتهاي فصل وجینی انجام نشد و در شاهد عاري از علفهرز طی تمام فصل رشد وجین انجام شد.
در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک کنجد، از یک سوم سطح باقیمانده هر کرت با استفاده از کوآدرات 50×50 cm، نمونهبرداري براي تعیین عملکرد کنجد صورت گرفت. اندارهگیري عملکرد کنجد با قرار دادن آنها در آون 60 oC بمدت حدود 72 ساعت انجام شد. تیمارهاي گروه اول و دوم هر یک از کرتهاي اصلی، بترتیب براي تعیین شروع و پایان دوره بحرانی کنترل علفهاي هرز مورد استفاده قرار میگیرند و عملکرد هر تیمار به صورت درصد از تیمار شاهد - شاهد عاري از علف هرز در تمام فصل - محاسبه گردید. از رگرسیون غیر خطی براي برازش دادهها به مدلها استفاده شد .
