بخشی از مقاله
چکیده
پهنهبندی آگرواکولوژیک روشی جامع و کارآمد برای برنامهریزی استفاده از اراضی، تعیین پتانسیل-ها و محدودیتهای منابع و برنامهریزی های راهبردی در راستای کشاورزی پایدار است. در این پژوهش نواحی مناسب سرمایه گذاری برای اکوتوریسم با استفاده از روش پهنهبندی آگرواکولوژیک تعیین گردید. به منظور پهنه بندی پارامترهای اقلیمی همبستگی بین متغیرهای اقلیمی و ارتفاع با استفاده از نرم افزار SAS تعیین شده ولایه های اقلیمی با استفاده از مدل رقومی ارتفاع در محیط ArcGIS ایجاد شدند.
شاخصهای اقلیمی کشاورزی شامل درجه روز رشد - GDDs - ، ضریب خشکی، تبخیر و تعریق پتانسیل، طول دوره رشد، طول دوره یخبندان، آغاز و پایان دوره یخبندان محاسبه و پهنه بندی اقلیمی کشاورزی انجام شد. در این تحقیق اثرات متغیرهای اقلیم و توپوگرافی بر پهنه بندی با استفاده از نرم افزار ArcGIS9x در یک مدل اقلیم - مکان بررسی شد. بر اساس پهنه بندی اقلیمی کشاورزی، حوضه آبخیز بروجن به سه اقلیم نزدیک به هم تفکیک گردید: ُّ درصد از منطقه دارای اقلیم نیمه خشک با زمستان سرد و تابستان بسیار گرم، ُ/ًٍ درصد اقلیم نیمه خشک با زمستان سرد و تابستان گرم می باشد. حوضه مطالعاتی با استفاده از شاخصهای آگرواکولوژیک به ٍَ واحد تفکیک گردید که در سه ناحیه کشاورزی غربی، میانی و مرکزی قرار میگیرند.
از دیدگاه استعداد اکوتوریسم، ناحیه غربی با وسعت ٌِ/ٍَ درصد منطقه، دارای محدودیتهای شدید توپوگرافی، اقلیمی و خاک برای توسعه اکوتوریسم می باشد. ناحیه میانی با وسعت ٌ/َُ درصد منطقه مناسب توسعه اکوتوریسم می باشد به طوری که محدودیتهای توپوگرافی و خاک موجود برای توسعه کشاورزی دارای قابلیت بالایی برای ایجاد جاذبه های گردشگری می باشد. و ناحیه مرکزی با وسعت ُْ/ََ درصد منطقه، فقط دارای برخی محدودیتهای نسبی ناشی از خاک می باشدو مناسب ترین ناحیه برای توسعه کشاورزی می باشد. با توجه به اهمیت حفظ اراضی کشاورزی در ناحیه مرکزی، می توان از اراضی ناحیه میانی برای توسعه اکوتوریسم منطقه استفاده کرد. روش مورد استفاده در این پژوهش پیچیدگیهای موجود در اکوسیستم های طبیغی را بصورتی ساده و مفید در قالب یک پایگاه اطلاعات مکانی نشان داده و قابلیت توسعه نواحی مختلف جغرافیایی را از نظر اکوتوریسم و کشاورزی تعیین می کند.
مقدمه
توجه به اجزای ییچیده و به پیوسته موثر درچالش امنیت غذایی موجود در قرن بیست ویکم نشان می دهد، راه حل هایی که فقط یکی ازاجزاء را در بر می گیرند مفید نخواهند بود. این مساله بایستی از طریق برنامه های تلفیقی به هم پیوسته و سلسله مراتبی با در نظر گرفتن تمام جوانب مورد بحث قرار گیرد تا بتواند به مدیریت پایدار منابع طبیعی منجر گردد - Ghaffari, . - 2008 در اولین مرحله بایستی در هر منطقه پایگاه اطلاعات دقیقی از منابع اراضی - خاک، آب و اقلیم - ایجاد شود و اطلاعات حاصل را از طریق یک سیستم اطلاعات مکانی با کاربرد جدیدترین دانش و تکنولوژی روز و با در نظر گرفتن سیاست گذاری های صحیح برای نیل به توسعه کشاورزی پایدار بکار گرفته شود - . - Hengsdijk and Van Ittersum, 2003 روش پهنه بندی آگرواکولوژیک به عنوان یک مدل چند معیاری می تواند برای ایجاد پایگاه اطلاعات مکان دار، ارزیابی و برنامه ریزی استفاده از اراضی به تصمیم گیری سیاست گذاری در سطح منطقه ای بکار گرفته شود.
در روش پهنه بندی آگرواکولوژیک از سامانه اطلاعات جغرافیایی - - GIS به عنوان ابزاری توانمند برای ورود، ذخیره و بازیابی، پردازش، تجزیه وتحلیل و تولید داده های مکان دار، استفاده میشود - . - De Pauw, et al. 2008 هدف نهایی سامانه اطلاعات جغرافیایی، پشتیبانی از مراحل مختلف تصمیم گیری در زمینه داده های مکاندار است . - Foote and Lynch, 1996 - شارما به منظور توسعه کشاورزی دیم در هند از شاخص های آگرواکولوژیک استفاده کرده و برخی برنامه های راهبردی را در این زمینه ارایه کرده است.
آرایا و همکاران پتانسیل توسعه کشاورزی در مناطق نیمه خشک شمال اتیوپی از طریق شاخص های آگرواکولوژیک استفاده نمودهاند، در این مطالعه به منظور ارزیابی تناسب اراضی برای گیاهان زراعی از مفهوم دوره رشد استفاده شده است. این محققین گزارش کردند که از این روش می توان برای توسعه راهبردهای زراعی در مقابله با دوره های خشکی پیش بینی شده در مناطق نیمه خشک گرمسیری استفاده کرد.
به طور کلی در پژوهش های مربوط به پهنه بندی و توصیف ویژگی های آگرواکولوژیک، روشهای و مدل های مکانی مختلفی ارایه شده، که ای روش ها بر اساس هدف محقق یا ویژگی های منطقه مورد مطالعه طراحی و اجرا شده است - FAO, 1996; Bagli, et al. 2003; . - DePauw, et al. 2008. Ghaffari, 2008 با توجه به لزوم ایجاد پایگاه های اطلاعات مکانی منابع اکولوژیک موجود در هر منطقه به منظور برنامه ریزی های راهبردی در راستای توسعه کشاورزی و حفاظت از منابع اراضی، ارایه یک چارچوب مناسب برای تلفیق، نگهداری و استفاده از اطلاعات بصورت مکانی، با قابلیت به روز شدن، ضروری به نظر میرسد. این پژوهش به منظور ارایه یک چارچوب مناسب برای تلفیق اطلاعات آگرواکولوژیک و تعیین نواحی جغرافیایی-کشاورزی متناسب با مناطق نیمه خشک کشور انجام گرفته است. مطالعه موردی در حوضه آبخیز بروجن انجام گرفته و برای ایجاد پایگاه داده ها و ارایه مکانی آن از سامانه اطلاعات جغرافیایی استفاده شده است.
مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه حوضه آبخیز بروجن واقع در جنوبشرقی استان چهار محال و بختیاری بین عرضهای جغرافیایی و شمالی و طولهای جغرافیایی وشرقی واقع شده است. متوسط ارتفاع منطقه حداقل ارتفاع و حداکثر آنًَّْ متر از سطح دریا میباشد. این حوضه با طبقه بندی اقلیمی آمبرژه دارای اقلیم خشک سرد و با طبقهبندی اقلیمی کوپن دارای اقلیم معتدل سرد با تابستان خنک می باشد. این منطقه دارای مساحتی در حدود هکتار میباشد.
آماده سازی لایه های اطلاعاتی شامل لایههای اطلاعاتی برداری و رستری : پایگاه اطلاعات منابع اراضی شامل نقشه رقومی با مقیاس نقشه خاکشناسی با مقیاس دادههای هواشناسی روزانه و ماهیانه مربوط به ایستگاه هواشناسی در یک دوره ٍِ سال طی سال های تاجمع آوری گردید. در این مطالعه از نقشه کاربری اراضی تهیه شده توسط اداره کل آمار و اطلاعات وزارت جهاد کشاورزی که با استفاده از طبقه بندی نظارت شده تصاویر ماهواره ای لندستْ کنترل و به هنگام شده، استفاده گردید.
همچنین به منظور پهنه بندی پارامترهای مربوط به دما و تعیین توزیع مکانی آنها ابتدا همبستگی بین متغیرهای اقلیمی و ارتفاع با استفاده از نرم افزار SAS - SAS Institute, USA - تعیین شد و سپس با استفاده از مدل رگرسیونی حاصل و مدل رقومی ارتفاع، لایه هایی رستری دما در محیط ArcGIS ایجاد گردید - . - Ghaffari, et al, 2008 لایه های رستری مربوط به بارش ماهیانه نیز با استفاده از روش دروننیابی Spline، ایجاد شد - میرمحمدصادقی، ٌََِ - . اطلاعات مربوط به خاک از مطالعات خاکشناسی نیمه تفضیلی استان چهار محال و بختیاری استخراج گردید - مهندسین مشاور یکم، - .
شکل اراضی بر اساس نقشهSRTM DEM - با دقتًٍ متر - و با استفاده از معیارهای ارتفاع، شیب و جهت شیب ایجاد شد. در منطقه مورد مطالعه َ کلاس جهت شیب - North، South و - Indifferent با استفاده از توابع موجود در ArcGIS ایجاد گردید - ٌوٍِ - . جهت شمال شامل شیبهایی زوایای قطب نمایی بین ِ/ّْ-ً و ًَّ-ِ/ٍٍُ درجه و جهت جنوب شامل شیب های زوایای قطبنمایی ِتا ِدرجه بود و سایر زوایای قطب نمایی در کلاس نامتفاوت قرار گرفتند.
