بخشی از مقاله
چکیده
یکی از راهکارهای اساسی جهت نیل به اهداف جنگلداری و به حداقل رساندن بحران هـای زیسـت محیطـی، برنامـهریـزی استفاده از جنگل با در نظرگرفتن توان طبیعی آن برای کاربری مورد نظر است. ارزیابی توان اکولوژیک، تعیین توان و قابلیـت واحدهای اراضی براساس ویژگیهای اکولوژیک سرزمین مانند خاک، شیب، ارتفاع از سطح دریا، جهت دامنه، زمین شناسـی و
...، برای ایفای طرحهای مدیریتی مختلف جنگل مانند (تولید چوب، حفظ آب و خاک، حفظ تنوع زیستی و ...) مـی باشـد. در این پژوهش به ارزیابی توان جنگلداری منطقه حفاظت شده ارسـباران بـه روش AHP و بـا اسـتفاده از سیسـتم اطلاعـات جغرافیایی((GIS پرداخته شد. بدین ترتیب که ابتدا به مطالعه و شناخت ویژگی هـای اکولـوژیکی منطقـه از قبیـل ارتفـاع از سطح دریا، شیب، بافت خاک، اقلیم، ارزش گونه های گیاهی، عمق خاک و تراکم تاج پوشـش پرداختـه شـد و سـپس مـدل اختصاصی جنگلداری ارسباران تهیه گردید. در مرحله دوم این تحقیق، با استفاده از نظر کارشناسـان سلسـله مراتـب اهمیـت معیارها و زیر معیارهای دخیل در فرایند ارزیابی مشخص و با استفاده از نرم افـزار Expert Choice11 وزن هـر کـدام از فاکتورها مشخص گردید. سپس روش ترکیب خطی وزنی برای کاربری جنگلداری برای منطقه مذکوراجرا شد که نتایج حاکی از وجود هر 7 طبقه جنگلداری برای منطقه مورد تحقیق بوده است.
×
کلمات کلیدی: ارزیابی توان اکولوژیک جنگلداری، AHP، GIS
.1 مقدمه
برنامه ریزی کاربریها با دید اکولوژیک یا آمایش سرزمین راه حل منطقی گسستن چرخه فقر جامعه و بحـران محـیط زیست و ایجاد بستر لازم برای رسیدن به توسعه پایدار است [9] و تعیین کاربریهای مناسب برای اراضی بـه منظـور اسـتفاده بهینه از سرزمین و جلوگیری از تخریب در اثر افزایش جمعیت میتوانـد گـامی مـؤثر در اسـتراتژی توسـعه پایـدار باشـد .[8] بنابراین، با توجه به وضعیت منابع زیستی کشور لازم است هر گونه برنامه ریزی در خصوص فعالیتهای مختلف با نگـرش بـه استعداد و قابلیتهای سرزمین و اصول پایداری توسعه صورت پذیرد .[3] یکی از منابع ارزشمند کشور که به شـدت در معـرض تخریب قرار دارد، جنگلهای کشور است. از اینرو باید مدیریتی بر این جنگلها اعمال شود که مبتنی بر ارزیابی توان اکولوژیکی آن باشد .[5] روش ارزیابی چند معیاره، ابزاری جهت ساده سازی تصمیم گیریهای پیچیده است با این توصیف که در تحلیـل تصمیم چند معیاره به جای استفاده از یک معیار سنجش بهینگی از چندین معیار سنجش ممکن است اسـتفاده گـردد .[6] در این روش ابتدا مجموعه ای از معیارهای متناسب با هدف یا اهداف تصمیم توسـط کارشناسـان تعیـین، و پـس از وزن دهـی واولویت بندی به منظور انجام ارزیابی توان و مکانیابی مورداستفاده قرارمی گیرند .[12] روش ارزیابی چند معیاره به کارگیری
1
عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی وزیست محیطی را باآنالیزهای تناسب تسهیل می کنـد وتلفیـق آن بـا سـامانه اطلاعـات جغرافیایی، این قابلیت را افزایش داده است .[11] جنگل های ارسباران، به دلیل شـرایط و موقعیـت جغرافیـایی، دارای ارزش بسیار بالایی از جهات مختلف می باشد. وجود چنین جنگل های با ارزشی ضرورت مطالعه و تحقیق در باره آن را بـه روشـنی آشکار می سازد. تعیین توان اکولوژیک جنگل های این منطقه میتواند کمک موثری به اتخـاذ سیاسـت هـای مـدیریتی، در جهت استفاده در خور و پایدار، حفاظت و تحقق اهداف جنگلداری نماید. تحقیق حاضـر بـا هـدف ارزیـابی تـوان اکولـوژیکی جنگلهای منطقه حفاظت شده ارسباران، به عنوان یکی از ذخیرهگاههای زیستکره کشور انجام پذیرفته است. طی این مطالعه به ارزیابی توان جنگلداری این منطقه با روش AHP از سری روش های ارزیابی چند معیاره پرداخته می شود.
.2 منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه در کناره جنوبی رودخانه ارس و در شمال شرق استان آذربایجان شرقی در محدوده شهرستان کلیبر و در پهنه تاریخی و اسطور های ارسباران قرار دارد. این محدوده به وسعت حدود 80 هزار هکتار و در عرض 38 درجه و 40 دقیقه، لغایت 39 درجه و 9 دقیقه شمالی و طول 46 درجه و 37 دقیقه، لغایت 47 درجه و صفر دقیقه شرقی، تحت نام منطقه حفاظت شده ارسباران شناخته شده است. در مورد اهمیت منطقه مورد مطالعه همین بس که این منطقه از سوی سازمان جهانی یونسکو به عنوان ذخیره گاه زیست کره در فهرست مناطق با ارزش طبیعی جهان ثبت و در ردیف یکی از نه ذخیره گاه زیست کره کشور به شبکه جهانی ذخیره گاههای زیست کره پیوسته است .[2] مساحت دقیق منطقه حفاظت شده ارسباران 80654 /52 هکتار می باشد که حدود 66 درصد منطقه معادل 53633/20 هکتار را جنگل پوشانده است. شکل شماره 1 موقعیت منطقه حفاظت شده ارسباران را نشان می دهد.
شکل -1 موقعیت منطقه مورد مطالعه
2
.3 روش تحقیق
مدل اکولوژیکی کاربری جنگلداری ایران، شامل هفت طبقه می باشد که برای نشان دادن تـوان ودرجـه مرغوبیـت سرزمین برای کاربری جنگلداری در جنگلهای طبیعی است واز طبقه اول به هفتم از درجه تـوان و میـزان مرغوبیـت جنگـل، کاسته می شود. [3] در بررسی عوامل مؤثر در تعیین توان اکولوژیک مناطق جنگلی با استفاده از مدل جنگلداری ایـران بایـد اذعان داشت که این مدل کلی بوده و برای هر یک از مناطق مورد مطالعـه بایـد کـالیبره شـود. در ایـن پـژوهش نیـز مـدل جنگلداری ایران برای جنگلهای ارسباران اختصاصی شد. جدول شماره 1 مدل اختصاصی جنگلـداری ارسـباران را نشـان مـی دهد.
جدول -1 مدل اختصاصی جنگلداری ارسباران
شماره طبقه طبقه اول طبقه دوم طبقه سوم طبقه چهارم طبقه پنجم طبقه ششم طبقه هفتم
F1 F2 F3 F4 F5 F6 F7
ارتفاع از تا 1000 متر تا 1000 متر تا 1400 متر تا 1800 متر تا 2200 متر تا 2800 متر تا 2800متر
سطح دریا
درصد شیب تا % 12 تا % 12 تا % 30 تا % 65 تا % 65 تا % 65 0 تا %100
اقلیم معتدل معتدل نیمه خشک، نیمه خشک، نیمه خشک، نیمه خشک، نیمه خشک،
معتدل معتدل معتدل وسرد معتدل وسرد معتدل وسرد
ارزش جامعه بلوط جامعه بلوط جامعه بلوط جامعه سیاهتلو، جامعه بلوط، بلوط، سیاهتلو تمام طبقات
گونههای نسبتا خالص آمیخته با آمبخته با ارس، انار، بنه، سیاهتلو ،بید، ،افرا، ممرز گونه های گیاهی
گیاهی با تراکم ممرز، افرا، ممرز، افرا، گز با تراکم 25 سنجد، اسپره با ،گیلاس، شیر جنگلی
وتراکم بیش از 75 سرخدار با ارس با تراکم تا % 50 تراکم 5 تا % 25 خشت با تراکم
جامعههای % تراکم 50 تا % 75 زیر % 5
گیاهی پوشش بیش
جنگلی از 75 درصد
شدت خیلی کم خیلی کم متوسط متوسط زیاد زیاد خیلی زیاد
فرسایش
نفوذپذیری خیلی خوب خوب متوسط متوسط تا ضعیف تا متوسط ضعیف خیلی ضعیف
ضعیف
حاصلخیزی خیلی خوب خوب خوب تا متوسط متوسط تا فقیر فقیر فقیر خیلی فقیر
عمق خاک خیلی عمیق عمیق بیش عمیق بیش از نیمه عمیق نیمه عمیق بیش کم عمق کمتر از کم عمق کمتر از
بیش از 120 از 60 60 سانتیمتر بیش از 30 از 30 سانتیمتر 30 سانتیمتر 30 سانتیمتر
سانتیمتر سانتیمتر سانتیمتر
بافت خاک لومی لومی رسی، لوم، لومی شنی، شنی شنی، شنی لومی، شنی، شنی لومی، رگوسول و
رسی،رسی رسی سیلتی، رسی، شنی، لومی، لوم، لوم لوم، لوم سیلتی، لوم، لوم سیلتی، لیتوسول
سیلتی،رسی رسی سیلتی، رسی سیلتی، لومی لومی رسی، رسی لومی رسی، رسی
رسی، رسی شنی، رسی شنی، رسی
شنی سیلتی، رسی، سیلتی، رسی،
رگوسول رگوسول
3 ولیتوسول ولیتوسول
