بخشی از مقاله
چکیده
محیط زیست را مجموعهای از عوامل طبیعی کره ی زمین، همچون هوا، آب، اتمسفر، صخره، گیاهان و غیره، که انسان را احاطه میکنند خلاصه کرد. گیاهان بطور اعم و درختان بطور خاص نسبت به تغییرات اقلیمی و محیطی خود واکنش نشان میدهند. درختان میتوانند بمانند آرشیوی تغییرات محیطی محل رویش خود را حفظ نمایند. تغییر اقلیم و روند گرم شدن کره زمین در مطالعات مختلفی به اثبات رسیده است و اثرات ان بر روی بوم سازگان های جنگلی به ویژه در دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است . بر هم خوردن تعادل سیستم اقلیمی ناشی از افزایش گازهای گلخانه ای بر اهمیت بررسی اثر تغییر اقلیم بر روی پارامترهای هیدرولوژیکی همچون تبخیر و تعرق می افزاید.
یکی از چالش های مهم در جهان کنونی رقابت برای دسترسی برای منابع آب می باشد تغییر اقلیم از پدیده هایی است آینده جهان را با تهدید مواجه نموده است. تغییر اقلیم می تواند تأثیرات شگرفی بر منابع آب و اکولوژی آبهای شیرین داشته باشد. انتظار میرود تغییر اقلیم جهانی ناشی از افزایش غلظت های گازهای گلخانه ای بویژه دی اکسیدکربن، باعث تغییراتی در رژیم بارش، سرعت باد، تابش خورشیدی رسیده به سطح و دمای هوا شود.
تغییر اقلیم یکی از مهمترین چالشهایی است که بخشهای مختلف زندگی انسان در روی زمین را تحت تاثیر قرار داده است. تغییر در چرخه هیدرولوژیکی یکی از پیامدهای گرم شدن زمین میباشد که اثرات قابل توجهی بر منابع آب و خاک داشته و جریان رواناب، رسوب و فرسایش خاک در سطح حوضه را تغییر میدهد . اتخاذ تدابیر مناسب برای کاهش آسیبپذیری نیازمند ارزیابی اثر تغییر اقلیم و کارایی گزینههای سازگاری میباشد .
مقدمه
گرمایش جهانی و تغییر آب وهوا ناشی از فعالیت های بشر یکی از مشکلات عمده محیط زیستی است که در دو دهه اخیر توجه بسیاری از محافل علمی و سیاسی جهان را به خود جلب کرده است - . - 1 گرم شدن کره زمین در اثر فعالیت های بشر و وقوع تغییرات اقلیمی، یکی از مسائلی است که امروزه توجه بسیاری از کارشناسان و دانشمندان علوم مختلف را به خود جلب نموده است. این مساله تا جایی اهمیت پیدا کرده که حتی سیاستمداران دنیا نیز بگونه ای درگیر مسائل مرتبط با گرم شدن کره زمین شد ه اند.
تا جایی که سران هشت کشور صنعتی جهان در نشست سال 2007 ، تصمیم به کاهش تولید گازهای گلخانه ای خود به نصف میزان موجود گرفته اند - . - 3 تغییر اقلیم و روند گرم شدن کره زمین در مطالعات مختلفی به اثبات رسیده است و اثرات ان بر روی بوم سازگان های جنگلی به ویژه در دهه اخیر مورد توجه قرار گرفته است. پدیده گرمایش زمین و بتبع آن تغییرات اقلیم اثرات شدیدی روی اکوسیستم های کره زمین داشته و خواهدداشت.
بر طبق گزارش مجمع بین الدولی تغییر اقلیم الگوی گرمایش سالهاست آغاز شده و در آینده نیز ادامه خواهد داشت. بسیار با اهمیت است که بدانیم اکوسیستم ها در مقابل این تغییرات چگونه پاسخگو هستند و در آینده افزایش دما و تغییر اقلیم می تواند اثرات زیان باری بر روی منابع آبی داشته باشد. چرا که اثر تغییر اقلیم هم بر روی تقاضای آب - به خاطر افزایش دما - و هم بر روی عرضه آب موازنه در افزایشCO2 تبخیر تعرق و ریزش می باشد - . - 4 طبق آخرین گزارش هیئت بین الدول تغییر اقلیمIPCC1 در تطبیق و مقابله با تغییرات اقلیمی در بخش منابع آب به همراه کاهش بازتاب آنها می بایستی به عنوان بخشی از یک پاسخ جامع منطق های به آسیب پذیری ناشی از تغییر اقلیم مورد رسیدگی جدی قرار گیرد - . - 3
افزایش گازهای گلخانه ای مخصوصا گازCO2 در نتیجه مصرف سوختهای فسیلی، در چند دهه اخیر موجب شده که غلظت ای گاز ها از 280 ppmدرسال1750 به 379 ppmدر سال 2005افزایش یابد.گزارشIPCC حاکی از آن است که در صورت ادامه روند کنونی مصرف این سوخت,غلظت این گاز تا قبل از پایان قرن 21 می تواند به بیش از 600 ppm برسد و باعث پدیده تغییر اقلیم شود - . - 8 افزایش جمعیت دنیا ونیاز به انرژی سبب افزایش شدید مودی هموچون دی اکسیدکربن در جو شده است.
این تغییرات موجب دگرگونی شرایط آب وهوایی سبب ایجاد پدیده تغییر اقلیم به دلیل افزایش گاز های گلخانه ای در جو می باشد - . - 2 تغییر اقلیم و افزایش گرمایش جهانی باعث گسترش خشکسالی های و تداوم آنها شده و همچنین این تغییر باعث نایکنواختی توزیع بارش می شود و بر منابع آب تاثیر می گذارد .در خاورمیانه منابع آب کم شده و این منطقه با کمبود ذخیره آب در آینده مواجه خواهد بودو بیش از 4 میلیارد نفر از ساکنین کره زمین تحت تاثیر کم آبی قرار خواهند گرفت.
علیرغم رشد علمی و افزایش آگاهی ما نسبت به پیامدهای منطقه ای و جهانی تغییر اقلیم، توجه چندانی به اثرات این تغییرات در خاورمیانه و آسیای مرکزی نشده است تغییرات اقلیمی بر روی بهره وری ورویش جنگل تاثیر گذار است که این تغییر در رویش با تحت تاثیر قرار دادن دما، درجه حرارت و طول دوره رویشی صورتمی گیرد. علاوه بر آن باعث بروز خشکسالی، آتش سوزی و شیوع آفات و بیماری ها می شود - . - 5 بر اساس گزارشFAO2 در بیش از 80 درصد مدل های برآورد تغییر اقلیم، بارش موجود در منطقه بیش از 40 میلیمتر در سال کاهش خواهد داشت.
با کاهش بارش منطقه منابع آبی نیز با خطرروربرو خواهند شد 8 - ؛ . - 7 در مقاله ای تحت عنوان پالیوکلیماتیک و گاهشناسی ترسالیها و خشکسالیها با استفاده از گونه های چوبی مناطق خشک، با انطباق داده های آماری طی 32 سال گذشته مربوط به بارندگی دشت یزد با دوایر سالانه در گونه بوته ای علف مار، نشان دادند که بین قطر دوایر سالانه و بارندگی سالانه رابطه معنی داری وجود دارد - . - 6 در مقاله ای تحت عنوان اثرات تغییر اقلیم روی حلقه های رشد سالانه در گونه پیسه آو کاج اسکاتلندی در شمال شرقی سیبری، یک الگوی دراز مدت در افزایش دما و بارش را شناسایی کردند. در طی 20 سال گذشته همه ایستگاه های هواشناسی در منطقه مورد مطالعه افزایش دما، و طی 40 سال گذشته افزایش بارش را نشان دادند.
بر طبق این تحقیق، تغییر اقلیم می تواند قسمتی از افزایش تولید را در جنگل توجیه کند - . - 11 در مقاله ای روی حلقه های رویشی صنوبر و اثر متغیرهای اقلیمی روی آن کار کردند. مطالعات آنها نشان داد که حداکثر دما اثر بازدارندگی بر روی رشد صنوبر دارد و بارندگی ماه های اول بهار و اواخر زمستان اثر مثبتی بر روی رشد صنوبر دارد - . - 9 شکل - 1 موقیت منطقه خاورمیانه و وضعیت توپوگرافی تغییر اقلیم با تغییرات اقلیمی تفاوت علمی دارا می باشد .
تغییرات اقلیمی دوره ای است و نوسانات و انحرافات پارامتر های اقلیمی از میانگین را بیان می کند و در دوره های زمانی مختلف می تواند اتفاق بیفتد، ولی تغییر اقلیم نوسان کلی و گسترده در آب و هوای یک منطقه است که در حال حاضر روند گرم شدن دمای کره زمین را بخشی از تغییر اقلیم قلمداد می کنند. تغییر اقلیمی یکی از بزرگترین چالش های محیطی است که جهان امروز با آن روبروست افزایش دمای جهان است که الگوهای آب و هوایی را تغییر می دهد - . - 5 تغییر اقلیم و افزایش گرمایش جهانی باعث گسترش خشکسالی های و تداوم آنها شده و همچنین این تغییر باعث نایکنواختی توزیع بارش می شود و بر منابع آب تاثیر می گذارد.در خاورمیانه منابع آب کم شده و این منطقه با کمبود ذخیره آب در آینده مواجه خواهد بودو بیش از 4 میلیارد نفر از ساکنین کره زمین تحت تاثیر کم آبی قرار خواهند گرفت . - 12 -
مواد و روشها:
به منظور ارزیابی علمی و دقیق از تاثیر گذاری تغییر اقلیم برمنابع محیط زیستی ابتدا باید به بررسی وضعیت اقلیمی در کشور و اثر تغییرات اقلیمی بر منابع مختلف زیستی پرداخت.
چشم انداز وضعیت اقلیمی ایران
براساس نتایج شبیه سازی های انجام شده در زمینه تغییرات متغیرهای آب و هوایی تا سال 2040 میلادی 25 - سال آتی - نسبت به دوره 1976-2005 - دوره پایه مشاهداتی - ، توسط IPCC تغییرات اقلیمی در ایران پیامدهای زیر را به دنبال خواهد داشت:
- متوسط میزان بارش 9 درصد کاهش خواهد یافت.
- متوسط دمای کشور حدود یک درجه سانتیگراد افزایش خواهد یافت.
- تعداد بارش های سنگین و سیل آسا تا 40 درصد افزایش خواهد یافت.
- تعداد روزهای داغ - دمای بیش از 30 درجه سانتیگراد - در اکثر نقاط کشور افزایش می یابد .
- تعداد روزهای یخبندان در اکثر نقاط کشور کاهش خواهد یافت
- تعداد روزهای خشک در اکثر نقاط کشور افزایش می یابد.
- افزایش روزهای خشک موجب وقوع خشکسالی در اکثر نقاط کشور خواهد شد - . - 10
اثر تغییرات اقلیمی بر جنگل ها و مراتع کشور
هم اکنون مساحت جنگل های کشور حدود 2,14 میلیون هکتار است و حدود 6,7 درصد مساحت کشور از جنگل تشکیل شده است. این درحالی است که براساس معیارهای بین المللی هر کشوری با مساحتی کمتر از 25 درصد جنگل نسبت به مساحت کل آن، کشوری در موقعیت بحران زیست محیطی است. سطح مراتع کشور درحال حاضر 7,84 میلیون هکتار است و سهم مراتع از کل مساحت کشور 52 درصد است. تغییرات اقلیمی بر جنگل ها و مراتع کشور اثراتی به شرح زیر خواهد داشت:
- کاهش بارش اثرات قابل توجهی بر جنگل های شمالی
- با افزایش دما و شوری آب ، جنگل های ماندابی قرار خواهند گرفت.
- با کاهش پوشش های گیاهی مراتع براثر کاهش بارش و بارش های سیل آسا ، فرسایش خاک افزایش یافته و موجب تشدید فقر پوشش گیاهی مراتع خواهد شد.
اثر تغییرات اقلیمی بر منابع آب کشور
منابع آب کشور ازجمله بخش هایی است که به طور جدی از تغییرات اقلیمی متاثر خواهد شد و حوزه های وسیعی از آن شامل منابع آب های سطحی و زیرزمینی، سازه های آبی، شبکه های آب و فاضلاب، شبکه های آبرسانی شهری، ایستگاه های پمپاژ و سازه های مرتبط با بخش آب با پیامدهای قابل ملاحظه یی روبه رو خواهند بود. برخی از این پیامدها در ادامه آمده است:
- امنیت سازه های آبی کشور با افزایش تعداد بارش های سنگین و سیل آسا با ریسک بیشتری روبه رو خواهد بود.
- سرانه ذخایر آبی کشور تا حدود 1300 مترمکعب کاهش خواهد یافت.
- با افزایش یک درجه سانتیگراد دمای کشور، معادل 13 میلیارد مترمکعب منابع آبی کشور از طریق تبخیر از دسترس خارج می شود و این تهدید بزرگی برای منابع روباز آبی کشور است.
- رژیم کمی و کیفی منابع آب سطحی و ذخایر برف و یخچال تغییر خواهد کرد و این امر منجر به افزایش رواناب در زمستان و کاهش آن در بهار خواهد شد - . - 9
تاثیر تغییر اقلیم بر خاک ایران
در ایران متاسفانه روی تاثیر تغییر اقلیم بر خاک، خیلی مطالعه انجام نشده است. میزان کربنی که در خاک ذخیره میشود، حداقل سه برابر میزان کربنی است که در اتمسفر وجود دارد. خاک و اتمسفر از نظر جذب دی اکسید کربن در نهایت به یک مرحله تعادلی میرسند، ظرفیت خاک برای جذب این گاز گلخانهای را تقریبا نامحدود اعلام کرد. تعادل بین خاک و اتمسفر برای جذب دی اکسید کربن به قدری سریع اتفاق نمیافتد که خاک توانایی خود برای جذب این گاز را از دست بدهد. خاک به خصوص در مناطق خشکی مثل ایران، قدرت زیادی برای جذب کربن دارد.
اثر تغییرات اقلیمی بر تنوع زیستی کشور یکی از مهم ترین پیامدهای تغییرات اقلیمی کشور در حوزه تنوع زیستی است. ایران دارای 100 تالاب بزرگ و 3450 رودخانه دایمی و فصلی است که محل زیست طبیعی انواع گونه های جانوری و گیاهی است. تغییرات اقلیمی بر تنوع زیستی دارای آثاری به شرح زیر خواهد بود:
- کاهش بارش و افزایش دما در اکثر مناطق کشور ، اکثر تالاب های کشور را با کاهش قابل ملاحظه آب روبه رو کرده و زندگی حیوانات، پرندگان و گونه های گیاهی ساکن تالاب ها در مخاطره خواهد بود.
- زنجیره زاد و ولد حیوانات وحشی تغذیه کننده از مراتع کشور در معرض تهدید قرار خواهد گرفت.
- افزایش دما کاهش زاد و ولد گونه های جانوری و پرندگان را موجب و مهاجرت پرندگان از کشور را افزایش خواهد داد.
