بخشی از مقاله
چکیده
اکوسیستمها و ساختارهاي فیزیکی جوامع انسانی با شرایط اقلیمی بهنجار تنظیم شدهاند ودر زمان رخداد پدیدههاي اقلیمی حدي، بهندرت میتوانند خود را تجهیز و آماده کنند. در نتیجه تغییر در زمان وقوع رویدادهاي حدي اغلب میتواند آثار چشمگیري بر اکوسیستمها و جامعه نسبت به تغییر در شرایط متوسط جوي داشته باشد.در این بررسی رفتار وپیش بینی دورة بازگشت رویدادهاي اقلیمی حدي مانند خشکسالی وسیل و تجزیه وتحلیل شاخصهاي حدي که در شرایط دمایی و بارشهاي حدي رخ میدهند، دربسته نرمافزاري به نام شاخصهاي اقلیمی حدي ECIS مورد توجه قرار گرفت. درECIS روند و دورة بازگشت شاخصهاي حدي در دورة آماري استاندارد((1961-1990 و دهه آخر قرن بیستم (1990-2000)تعیین شد و براي ارزیابی کمی، مقدار بارش در خشکسالی با دوره بازگشت ده ساله در ایستگاههاي شاخص نواحی اقلیمی ایران محاسبه شد.نتایج تحقیق نشان میدهد که دورة بازگشت شاخصهاي حدي گرم و بارش دهساله و دورة بازگشت شاخصهاي حدي سردطولانیتر شده است و در نهایت فراوانی وقوع شاخصهاي حدي گرم وبارش بیشتر و شاخصهاي حدي سرد کمتر شده است.
واژه هاي کلیدي:دوره بازگشت- رویداد حدي- اکوسیستم- شاخص هاي حدي
سرآغاز
رویدادهاي اقلیمی حدي، پدیدههایی هستند که از نظر شدت و فراوانی کمیاب هستندواز آنجاییکه اکوسیستمها و ساختارهاي فیزیکی جوامع انسانی با شرایط اقلیمی بهنجار تنظیم شدهاند،در زمان رخداد این پدیدهها، بندرت میتوانند خود را تجهیز و آماده کنند، در نتیجه تغییر در زمان وقوع رویدادهاي حدي اغلب میتواند آثارچشمگیري بر اکوسیستمها و جامعه نسبت به تغییر در شرایط متوسط جوي داشته باشد(.(MSC ,2004
در سالهاي اخیر توجه به تغییـرات اقلیمـی بـه علـت پیامـدهاي اقتصادي،اجتماعی و خسارات مالی مربوط به رویدادهاي حدي جوي، اهمیت زیادي پیدا کرده است. در اکثر مطالعات توجه به تغییـر اقلـیم فقط در صدد آشکارسازي نوسان در متوسط طولانی مدت نشانههـاي اقلیمی است، اما مطالعه تغییر پذیري و تغییر رفتار رویـدادهاي حـدي اقلیمـی نیـز مهـم اسـت(.( Abaurrea and Cebrian, 2001 ایـن مسئله از زمانیکه برخـی مـدلهـاي اقلیمـی (Karl, et al, 2000)
نشان دادند که تغییرات اقلیمی در قرن 21 سبب افزایش در فراوانی
نویسنده مسئول :تلفن : 09125038164
رویدادهاي حدي میشود، بیشتر مورد توجه و دقت قرار گرفت. نتایج بسیاري از تحقیقات مبین ایناستکه اقلیم قرن 21 بسیار متفاوتتر از اقلیم قرن 20 خواهد بود و این مسئله نقش فعالیتهاي انسانی1 در تغییر اقلیم را متذکر میشود.
از اثرات تغییر اقلیم، افزایش فرکانس رویدادهاي حدي است. رویدادهاي حدي اقلیمی در شرایط دمایی و بارشهاي حدي رخ میدهد. بنابراین تجزیه و تحلیل دما وبارش هاي حدي ضروري به نظر می رسد. یکی از عوامل مشخص کنندة تغییرات اقلیمی، بروز تغییرات در پدیده هاي اقلیمی حدي از جمله تشدید چرخههیدرولوژي ، تغییر در فرکانس خشکسالیها، سیلها و گسترش تغییر دامنه تحت پوشش سیل و خشکسالی در مناطق جدید است .
آنچه مسلم است تغییرات در فرکانس و شدت رویدادهاي حدي آثارشدیدتري بر فعالیتهاي انسانی و محیط زیست آن نسبت به تغییرات در متوسط اقلیمی در کوتاه مدت خواهد داشت، براي مثال سیلهاي اخیر 2003)و(2004 در کشورهاي ایتالیا، سوئیس، فرانسه، انگلستان، تلفات انسانی و زیانهاي اقتصادي فراوانی به بار آورده است و امواج
E-mail :ftaghavi@ut.ac.ir
12
گرمایی شدیدي که در قسمتهاي شرقی مدیترانه در تابستانهاي سالهاي فوق رخ داده است، خطرهاي زیادي براي سلامتی افراد به علت حدهاي دمایی کوتاه مدت بهوجود آمده است
.(Goodes,2004)
گرمایش پیشآمده، روند افزایشی دارد و به نظر میرسد که همراه با تغییرات در وضعیت هاي حدي جوي و رویدادهاي اقلیمیباشد(.(Houghton,et al, 2001تاکنون به طور کلی اطلاعات کمیاز ماهیت این تغییرات بهدست آمده است. مطالعات دیگري که به بررسی تأثیر گرمایش پیشبینی شده بر رخداد حدهاي دمایی میپردازد نیز در چند سال اخیر مورد توجه زیادي قرار گرفته است اگرچه تغییرات در رویدادهاي دما و بارشهاي حدي بهطور جداگانه و انفرادي در کشورهاي مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است
(Yan, et al, 2002, Moberg, et al, 2000; Klein Tank
,et al ,2002;Haylock and Nicholls,2000;Frich, et al,
2002;Brunetti, et al,2000).
در سالهاي اخیر تلاش زیادي به منظور درك و یافتن تغییرات در سامانه اقلیم وآثاري که در نتیجه واداشتفعالیتهاي انسانی در اقلیم زمین بهوجود آمده، صورت گرفته است. این آثار بر پویایی سامانههاي اقتصادي، سیاسی و محیطی تأثیر بسزایی داشته است(تقوي،.(1384
روندتغییراتکوچک در شرایط متوسط میتواند منجر به تغییرات بزرگ در فراوانی رویدادهاي حدي شود. تغییرات در تغییرپذیري و فراوانیرویدادهايحدي میتواند آثار و آسیبهاي شدیدتري را نسبت بهتغییراتدر متوسط ویژگیهاي اقلیمی داشته باشد 1995)،(IPCC
رویدادهايحدي زیادي در مقیاس منطقهاي رخمیدهد (درمقیاس 10
کیلومتر، یا کمتر) و بهطور مناسبی بهوسیله مدلهاي اقلیمی جاري توجیه و تفسیر نمیشود، اما تا به حال هیچ تصویر واضحی از وقوع و گسترش چنین رویدادهاي اقلیمی حدي در آینده وجود ندارد
(Von Storch,1993)درعرضهاي میانه بهاحتمال زیاد رویدادهاي-
اقلیمیحدي که میتواند آثار مهمی براکوسیستم جنگلها بگذارد، افزایش مییابد. آنها باسیکلونهاي جنب حاره، طوفانهاي باران و تگرگ محلی، زمستانهاي غیرمعمول، خشکی تابستانه گسترده و مکرر طوفانهاي تندري، برف و بوران، سیلها و دیگر رویدادهاي اقلیمی همراه هستند. در طی تغییرپذیري اقلیمی شدیدتر رویدادهاي جوي مهم دیگر (مانند دورههاي گرم ناگهانی زمستانه، یا رویدادهاي مربوط به تأخیر زود هنگام یخبندان) میتواند آشکار شود( Puhe and
.(Ulrich, 2001
مجله محیط شناسی شمارة43
دقیقا مشخص نیست که تغییر اقلیم چه تأثیري بر دامنه تغییرات درجه حرارت خواهد گذاشت، حتی اگر هیچ تغییري در این زمینه صورت نگیرد باز متوسط درجهحرارت، به دلیل افزایش فراوانی درجه حرارتهاي بالاتر از آستانه هاي ویژه، افزایش خواهد یافت.تغییرات فراوانی وتوزیع بارندگی کمتر قابل پیشگویی است، ولی ترکیب درجه حرارت هاي بالا و خشکی یا سیل احتمالأ باعث می شود که تغییر اقلیم جهانی دربرخی مناطق بیشترین مخاطره را به دنبال داشته باشد.
با وجود اینکه تغییرات درازمدت در متوسط درجه حرارت و نزولات، الگوي تجمعی نسبتأ آهستهاي را دنبالخواهد کرد، آثار کوتاهمدت ممکن است تغییرات ناگهانی در فرکانس و دامنه رویدادهاي اقلیمی غیر عادي مانند خشکسالی، سیل و طوفان ایجاد کند(کوچکی وهمکاران،
.(1377
علاوه بر این پیامدهایی چون خشکسالیها، سیلهاي شدید و ناگهانی،امواج ناگهانی هواي سردوگرم ازجمله آثار و شواهد ناهنجاريهاي اقلیمی است که اقلیم مناطق دنیا را به جهتی سوق می دهد که قابل تشخیص نیست (کوچکی ، .(1375
بررسیها درایران نشان میدهد که فراوانی وقوع سیل در کشور از روندي فزاینده برخوردار است بهگونه ایی که از 39 مورد در سال 1350
به 276 مورد در سال 1377 فزونی یافته است و خسارات ناشی از سیل در طی 5 دهه گذشته در کشور 250 درصد رشد داشته است و روزانه بهطور متوسط در حدود 3 میلیارد ریال خسارت از سیل به کشور تحمیل میشود.
براي نمونه در استان گلستان وجود سیلهاي غیر قابل تصور در طی سالهاي اخیر مبین تغییرات شگرف در شرایط بروز سیل در منطقه میباشد
70 درصد خسارات بلایاي طبیعی در ایران ناشی از سیلابهاست به-
طوريکه رشد سالانه حوادث سیل در طی دوره هاي 1330 تا 1370
حدود 4 درصدو رشد سالیانه خسارات مالی 6 درصد بوده است .
در یک دوره 23 ساله 1353)تا(1375 کشور با 967 سیل روبهرو بوده که از آن میان 117 سیل مهیب، با خسارات و تلفات فراوان همراه بوده که بیش از 916 میلیارد تومان خسارت به کشور وارد آمده است
(پور احمد، .(1378 از طرف دیگر وقوع خشکسالیهاي شدید در بسیاري از استانهاي کشور در سالهاي اخیر روند افزایشی داشته است به-
طوريکه در سه سال اخیر وقوع خشکسالی در مقایسه با گذشته خسارات بیشتري را به تأسیسات زیر بنایی روستایی وارد آورده و این به علت عدم انطباق این فعالیتها با اقلیم منطقه بوده است.
