بخشی از مقاله
چکیده
شیوههای مدیریت و رهبری تابعی از ارزشهای حاکم بر بافت سازنده یک جامعه یا تمدن میباشد. از همین رو چگونگی ماهیت عناصر تشکیل دهنده در جامعه، خود شیوه خاصی از مدیریت را اقتضا میکند. با عنایت به لزوم حاکمیت ارزشهای الهی در سازمانهای اسلامی، لازم است تا شیوه خاص مدیریت اسلامی نیز در آنها اجرا گردد تا به موفقیتهای منحصر به فرد خود، که همان تعالی انسانی میباشد، دست یابند.
در راستای نیل به این هدف و یافتن الگویی برای مطالعات مدیریت اسلامی، با انجام مطالعات کتابخانه ای و منابع در دسترس با شیوه کیفی و کمی به روش تحلیل محتوی و استفاده از پرسش نامه و نظر خبرگان، به پیشنهاد مدلی جامع برای شناسایی و الویت بندی شاخص های مدیریت بر منابع انسانی از دیدگاه اسلام پرداخته شده است. این تحقیق پس از بیان نظریات و دیدگاههای مختلف اسلامی اعم از قرآن،نهج البلاغه،آیات و روایات ائمه معصومین از شاخص های مدیریت بر منابع انسانی و جمع بندی و الویت بندی آنها، در پاسخ به سئوال چیستی شاخص ها، به ارائه یک مدل مفهومی می پردازد.
مقدمه
امروزه منابع انسانی با ارزش ترین عامل تولید و مهمترین سرمایه هر سازمان و ایجاد کننده قابلیت های انسانی هر سازمانی است. مدیریت منابع انسانی شامل تمام تصمیم گیری های مدیریتی و اقداماتی است که روی ماهیت ارتباط بین سازمان و کارمندان آن یا منابع انسانی تأثیر می گذارد.
بدین لحاظ مدیریت منابع انسانی از جایگاه و اهمیت خاصی در سازمان برخوردار است زیرا از یک طرف باید خواسته ها و انتظارات مدیران رده بالا را به کارکنان ابلاغ کنند و از طرف دیگر نیازها ودرخواست های کارکنان را به مدیران رده بالای سازمان اطلاع دهند. به هر حال طبیعت و ماهیت این مدیریت مستلزم همکاری بسیار نزدیک آن با سایر مدیران و سرپرستان و کلیه کسانی است که مسئولیت نظارت و کنترل و ایجاد هماهنگی تعدادی از نیروهای انسانی را به عهده دارند.
امروزه برای اصلاح عملکرد سازمان ها، سنجش، اساس کلیه اقدامات اصلاحی است. بدین لحاظ تعیین شاخص ها و الویت بندی آنها به سازمان ها اجازه میدهد تا آگاهانه بتوانند در مورد ثبات و بقاء فرآیندها، شناسایی فرصت ها، برای اصلاحات و تصمیم گیری در خصوص میزان تطابق اصلاحات براساس معیار از قبل تعیین شده قضاوت نماید ، تعیین شاخص ها این امکان را به مدیر میدهد که علاوه بر سنجش میزان تطابق عملکرد با مدیریت منابع انسانی، اهداف ، نقاط قوت و ضعف سازمان را بهتر بشناسد و گام های مؤثری را در راه اصلاح و بهبود سازمان بردارد.
طبعا دین مبین اسلام که از مباحث عمده آن تنظیم روابط انسانهاست ، بهترین مطالب و مسائل را در زمینه مدیریت بیان داشته است و از این رو می توان با بهره بردن از دین کامل اسلام نسبت به شناسایی و استخراج شاخصه های که در منابع انسانی ذکر شده است و الویت بندی آنها جهت استفاده در مدیریت ازآن بهره برد.
اهمیت و ضرورت این تحقیق از این منظر است که گرچه علوم مدیریت روز به روز درحال پیشرفت و تجربه آموزی است لیکن دین مبین اسلام چون کاملترین دین معرفی شده و بیش از 1400 سال است که علوم مختلف را از منظر دینی و اسلامی در بالاترین سطوح معرفی نموده و می نماید لذا با استفاده و بهره برداری از معارف دینی و اسلامی می توان به سرعت به اهداف مورد نظر و نقطه غایی در امور مختلف از جمله مدیریت دست یافت.لذا ضرورت دارد شاخص های مورد نظر اسلام از کتب دینی بالاخص قرآن کریم و سخنان مولای متقیان در نهج البلاغه و سخنان دیگر معصومین بعنوان احادیث و روایات استخراج و با الویت بندی آن در رفتار با منابع انسانی بکار گرفته شود.فرایند تحقیقی جدیدی که در این مقاله محقق خواهد شد الویت بندی شاخصهای معرفی شده در اسلام با نظر خبرگان اسلامی خواهد بود.
روش تحقیق:
با توجه به اینکه ادبیات نظری در این خصوص ضعیف بوده و عملا پژوهشی بصورت کامل قابل توجه و اتکا در این زمینه یافت نشد.فلذا برای دستیابی به لایه ها و ابعاد موضوع از شیوه تحلیل محتوای کیفی استفاده شده و سپس در ادامه با روش کمی به تحلیل مولفه ها، شاخص ها و ابعاد مدیریت منابع انسانی پرداخته شده است. روش شناسی تحقیق حاضرازنوع ترکیبی است.
از کلیه منابع در دسترس پژوهشگر در حوزه مدیریت در اسلام موجود در کتابخانه چاپی و الکترونیک - سایتها و پایگاههای اطلاعات علمی معتبر - از گذشته تا کنون استفاده شد. ابزار جمع آوری اطلاعات و داده ها فیش ها و فرم ها و جداول محقق ساخته ای بودند که جهت ثبت مقولات و عناصر و مولفه های مدیریت منابع انسانی از آنها استفاده شده است.
در این پژوهش ابتدا متون مرتبط باهدف اصلی پژوهش انتخاب شدند درمرحله اول، متون مورد مطالعه قرار گرفت و پاراگراف ها و جملات مرتبط با سولات تحقیق انتخاب گردیدند در مرحله دوم کد مفاهیم مرتبط با موضوع هر پاراگراف استخراج شد در مرحله سوم کدمفاهیم استخراج شده در دسته های هم مفهوم قرارگرفتند در مرحله چهارم برای دسته های هم مفهوم ، نام و عنوان مناسب که بیانگر تم اصلی پژوهش است تبیین شد.
مرحله دوم این تحقیق از رویکرد کمی بهره می برد، بعد از تعیین مولفه و شاخص های اصلی تحقیق خود در بخش اول به روش تحلیل محتوا، پرسشنامه ای براساس مقیاس 5بخشی لیکرت =1 - اصلا مهم نیست، =2 اندکی مهم ،=3به طور متوسط مهم ،=4مهم =5کاملا مهم - طراحی شد.با توزیع آزمایشی پرسشنامه و دریافت نظرات اساتید راهنما و مشاوران آگاه و خبرگان در زمینه مدیریت اسلامی به جهت کسب روایی پرسش ها، مولفه ها مورد جرح و تعدیل قرار گرفت و بعد از اصلاحات مورد نیاز و نهایی شدن، در نهایت پرسشنامه ای با 7 بعد و30 سوال تنظیم گردیدو در میان اعضای نمونه آماری توزیع گردید.
در این تحقیق، ابتدا پرسشنامه ها به پاسخ دهندگان داده شد. سپس سعی شد بصورت حضوری و ایجاد ارتباط شخصی با پاسخ دهندگان و حضور در محل کار آنها، پاسخ دهندگان را ترغیب به تکمیل پرسشنامه نموده و سوالات احتمالی آنها در مورد تکمیل پرسشنامه را، پاسخگو باشم. از طرفی دیگر با ارتباط با چندی از اعضای نمونه آماری ، که در میان دیگر اعضای پاسخ دهنده از اعتبار رسمی- اجرایی و یا علمی بالایی برخوردار بودند، ارتباطات با دیگر اعضای پاسخ دهنده بهبود یافت. درنهایت می توان گفت که در این تحقیق، از روش های مطالعات کتابخانه ای و میدانی و ابزارهایی همچون مصاحبه و پرسشنامه برای جمع آوری داده ها استفاده شده است.
روایی و پایایی
در این تحقیق برای بررسی روایی مولفه ها، شاخص ها و ابعاد مدیریت منابع انسانی با در نظر گرفتن هدف تحقیق و مشورت با استاد راهنما و اساتید مشاور با استفاده از مبانی نظری و مطالعه متون در دسترس ، ابتدا مقوله ها تعریف شدند و سپس مقوله ها کدگذاری کرده در اختیار صاحب نظران قرار داده شد پس از اخذ نظرات آنها تجدید نظرهایی به عمل آمد و چارچوب نهایی مولفه ها تدوین شد، برای افزایش اعتبار، فیش برداری مناسب و بادقت انجام گرفت و تهیه چک لیست و ارائه تعاریف عملیاتی مفاهیم هم به صورت دقیق انجام شد و صحت کار مورد تایید قرار گرفت.
جهت پایایی به بازبینی مجدد و بازبینی مقوله بندی داده ها - تا بتوان به دستاوردهای تحقیق اعتماد کرد - در دو مرحله پرداخته شد.برای حفظ پایایی ،بازبینی مطالب در دو مرحله ،یکی پس از اینکه بین 50-10درصد مقوله بندی ها تکمیل شد و دیگری در پایان کار صورت گرفت.به منظور اطمینان از پایایی ضریب توافق آن محاسبه که به میزان %83 تعیین گردید و برای اطمینان از پایایی تحلیل محتوا، سیاهه در اختیار 2نفراز همکاران که در حوزه تحلیل محتوا سابقه فعالیت پژوهشی داشتند قرار داده شد که به صورت موازی و همگام با محقق متون و پارگرافهای مذکور را برای استخراج مولفه ها تحلیل محتوا نمودند ضریب توافق بین اندازه گیری های مستقل توسط ایشان حدود %86 بدست آمد.
الف - شاخص نسبت روایی محتوایی: - CVR -
این شاخص توسط - لاوشه - طراحی شده است.جهت محاسبه این شاخص از نظرات کارشناسان متخصص در زمینه محتوای آزمون مورد نظر استفاده می شود و با توضیح اهداف آزمون برای آن ها و ارائه تعاریف عملیاتی مربوط به محتوای سؤالات به آن ها، از آن ها خواسته می شود تا هریک از سؤالات را بر اساس طیف سه بخشی لیکرت »گویه ضروری است«، »گویه مفید است ولی ضروری نیست« و »گویه ضرورتی ندارد« طبقه بندی کنند. سپس بر اساس فرمول زیر، نسبت روایی محتوایی محاسبه شد و بالای ./90 بدست آمد.
ب - شاخص روایی محتوایی: - CVI - 2
جهت بررسی شاخص روایی محتوا از روش والتز و باسل - Waltz & Bausell - استفاده شد . بدین صورت که متخصصان »مربوط بودن«، »واضح بودن« و »ساده بودن« هر گویه را بر اساس یک طیف لیکرتی 4 قسمتی مشخص می کنند.
حداقل مقدار قابل قبول برای شاخص CVI برابر با 0/79 است و اگر شاخص CVI گویه ای کمتر از 0/79 باشد آن گویه بایستی حذف شود. که در این تحقیق بیش از 0/81 بود.
پایایی
در این تحقیق به منظور تعیین پایایی آزمون از روش آلفای کرونباخ استفاده گردیده است. این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازهگیری که خصیصههای مختلف را اندازهگیری میکند به کار میرود.
