مقاله تبیین تهدیدات متوجه پالایشگاه ها و بررسی پیامدهای ناشی ازآسیب پذیری های آن

بخشی از مقاله

تبيين تهديدات متوجه پالايشگاه ها و بررسي پيامدهاي ناشي ازآسيب پذيري هاي آن
چکيده :
يکي از مباحث پرکاربرد و حياتي کشور در سه دهه ي اخير، مقوله دفاع از سرمايه هاي مادي و غيرمادي کشور در برابر تهديدات احتمالي است ؛ و مطمئنا اولين و مهمترين گام ، شناخت درست اين تهديدات است . از آنجا که پالايشگاه ها نقش عمده اي را در توليد و تأمين فرآورده هاي نفتي کشور، آن هم در شرايط حساس تحريم کنوني ايفا مي کنند و بر اساس نظريه تجربه شده انهدام مراکز ثقل جان واردن ، در حلقه دوم تهاجم قرار مي گيرند، شناخت و بررسي دقيق تهديدات متوجه آنها، همچنين آسيب هاي ناشي از آن بيش از پيش احساس مي شود. چرا که شناخت و بررسي تهديدات متوجه پالايشگاه ها، اين امکان را به مسئولان حوزه پالايش و پخش مي دهد تا با برنامه ريزي مناسب و با رصد نقاط ضعف سامانه هاي موجود در پالايشگاه ، مقدمات کاهش آسيب پذيري، افزايش بازدارندگي و استمرار توليد در اين زير ساختهاي کليدي را به بهترين نحو پياده و سبب ارتقاء پايداري ملي در شرايط سخت تحريم کنوني شوند؛ در اين مقاله پس از ارائه تعريف تهديد و تقسيم بندي کلي تهديدات ، به بررسي تهديدات پالايشگاه ها و آسيب پذيري هاي ناشي از آن پرداخته مي شود.
کليدواژه : تهديدات ، آسيب پذيري، دفاع غيرعامل ، پالايشگاه ، پالايشگاه نفت .

١- مقدمه :
فرآيند شکل گيري همه جنگ ها با بروز اختلافات سياسي در مورد رفتارهاي نامطلوب آغاز مي شود. در صورتيکه کشور طرف اختلاف ، از امکانات نظامي و توانايي مالي کافي برخوردار باشد، احتمال مي رود که با گسترش دامنه اختلافات سياسي، شرايط شکل گيري يک جنگ ، تامين گردد. در اين تهديدات ، کشور مهاجم در نظر دارد که با اعمال فشارهاي نظامي، طرف مقابل را ناچار به تغيير رفتار فعلي و اجراي خواسته هاي مورد نظر خود بنمايد.
با توجه به شرايط موجود و با وجود سياستهاي امپرياليستي و استعماري دولت آمريکا، حضور نظامي در بخش گسترده اي از محيط امنيتي- راهبردي جمهوري اسلامي ايران ، قراردادن نام ايران در ليست دولت هاي به اصطلاح سرکش و محور شرارت در جهان ، اعلام دو منطقه خليج فارس و درياي خزر به عنوان منافع حياتي آمريکا و همچنين پيشينه درگيريهاي سياسي، اين کشور داراي بيشترين استعداد براي جنگ با جمهوري اسلامي ايران مي باشد و با توجه به سياست ورزي دولتمردان خود، در جنگ با ايران يکي از دو گزينه جنگ نرم يا سخت (شامل تهاجم هوايي، زميني و دريايي ) را پيش رو دارد، شواهد نشان مي دهد که هرگاه نومحافظه کاران جمهوري خواه بر سر قدرت بوده اند احتمال اقدامات سخت نظير آنچه اخيرا در افغانستان و عراق رخ داد بيشتر بوده و هرگاه دموکرات ها بر مسند قدرت نشسته اند تهديدات و اقدامات براندازي نرم (نظير اقداماتي که در اکراين يا جمهوري آذربايجان به وقوع پيوست ) بيشتر در دستور کارشان قرار گرفته است [١٣]. باتوجه به آنچه گفته شد و همچنين حضور نظامي آمريکا در مرزهاي شرقي و غربي کشورمان ، وجود پايگاه هاي متعدد آمريکا در کشورهاي آسياي مرکزي و در نهايت حضور بلند مدت نظامي اين کشور در خليج فارس ، حلقه محاصره نظامي را بر ما کامل کرده است . در کنار اين شواهد، احتمال حمله آمريکا به ايران تا حدي زياد است ، که نمي توان آن را ناديده گرفت .[١]
٢- تعريف تهديد:
تهديد يک خطر بالقوه است که هنوز محقق نشده و صرفا در حد يک ايده مي باشد. به عبارت ديگر تهديد، مفهومي به کلي انتزاعي است ، به طوري که تعيين زمان و چگونگي مورد تهديد واقع شدن بسادگي امکان پذير نمي باشد[٢]
٢-١- انواع تهديد:
تهديدات را مي توان به انواع مختلفي دسته بندي کرد؛ يکي از رايج ترين تقسيمات ، آنها را به دو دسته طبيعي و غير طبيعي (انسان ساخت ) تقسيم مي کند.
٢-١-١- تهديدات طبيعي:
به آن دسته از خطرات بالقوه اي گفته مي شود که منشأ آنها فرآيندهاي طبيعي زمين (زلزله ، آتشفشان ، ريزش داخلي، فرسايش و حرکات توده اي زمين )، جو (باد، طوفان ، انواع رگبار، سرمازدگي و خشکسالي ) و يا بيولوژي (طغيان انواع حيوانات ، گياهان ، ميکروارگانيسم ها و غيره ) باشند. گاهي انسان باعث تشديد سوانح و بحران ها مي شود. [٣]
فهرستي از اين تهديدات به قرار زير است :
زلزله ، سيل ، آتشفشان ، رانش زمين (زمين لغزش )، بهمن ، خشکسالي و طوفان هاي سهمگين (هاريکن ، تورنادو، کاترينا و گردباد).[١٦]

شکل شماره ١: انواع تهديدات طبيعي ؛ منبع :[١٦]
٢-١-٢- تهديدات غيرطبيعي(انسان ساخت )
در حوزه تهديدات غير طبيعي، منابع تهديدات در دو دسته کلي خارجي و داخلي هستند که بر يکديگر اثر ميگذارند، مثلا تهديد خارجي، تهديدات داخلي را تحريک ، تشويق و تشديد ميکند. لذا اين دو تهديد کاملا از هم جدا نبوده و گاهي اوقات توأما ميباشند.
بر اساس تقسيم بندي هاي موجود، انواع و بسترهاي تهديدات خارجي در شکل هاي سياسي، حقوقي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و نهايتا نظامي شامل : اشغال کامل نظامي، جنگ محدود و اقدام پيشگيرانه ، تجاوزات مرزي، بمباران مراکز و تأسيسات مهم ، خرابکاري و جاسوسي توسط کشورهاي متخاصم ، سازمان ها و مجامع بين المللي به اجرا در مي آيند.
الف : تهديدات خارجي
تهديدات خارجي به دو صورت تهديدات شناسايي و تهديدات تسليحاتي تقسيم بندي ميشوند. بديهي است هر دشمن خارجي براي تهديد ابتدا بايد اهداف مورد نظر خود را شناسايي و سپس بر اساس مشخصات هدف مورد نظر و توانمندي تسليحاتي خود سناريوي حمله و سلاح معيار را انتخاب کند.
ب : تهديدات داخلي
از آنجا که دشمن همواره ساده ترين و کم هزينه ترين راه تهديد و آسيب رساني به هدف را مد نظر قرار مي دهد، در نظر داشتن عوامل و تهديدات داخلي يقينا بايستي سرلوحه کار طراحي و انتخاب تأسيسات و تجهيزات و اجراي پروژه ها باشد. موضوع خطاهاي عملکرد سيستم و اپراتورهاي تعميرات و نگهداري از سيستم ها نيز موضوعي قابل تأمل و مهم است .
معمولا مبادي تهديدات داخلي بطور عمده عبارتند از :
- خرابکاري؛ که به دو صورت عمدي ناشي از نقوذ عناصر ناراضي و يا وابسته و غير عمدي ناشي از سهل انگاري تقسم مي شود.
- اعتصاب
- آشوب
- تهديدات صنعتي؛ که شامل انفجار، حريق ، نشت مواد آلوده و خطرناک و ... است .[ ١٦]
- تروريسم ، که خود به تروريسم راديولوژيکي، تروريسم بيولوژيکي، تروريسم فيزيکي و تروريسم شيميايي دسته بندي مي شود.[٣]
٣- ويژگي هاي تهديد:
در خصوص ويژگي هاي تهديد، همانطور که ذکر شد بايستي اذعان داشت که تهديدات في نفسه نوعي خطر هستند که عملي نشده و از جنبه هاي استنباطي و نظري برخوردارند. ضمن اينکه مغاير با عملي شدن آن در هر لحظه نيست .
تهديدات اموري نسبي بوده و از وابستگي به زمان ، مکان و ظرفيت هاي مختلف برخوردار هستند. به ويژه تهديدات طبيعي و يا غير طبيعي ناشي از امور و افعال غير عمدي انسان ها و جوامع از لحاظ پيش بيني، حجم و اندازه چندان قابل اتکا نيستند. اما تهديدات ناشي از عملکرد يک بيگانه و دشمن در قالب تهاجم و تجاوز را مي توان از نوع دشمن (خارجي، داخلي و ...) و فعاليت ها و امکانات بالقوه و بالفعل وي در ابعاد مختلف بررسي و ارزيابي نمود. علاوه بر آن عواملي چون انگيزه هاي دشمن ، قابليت هاي او، نوع تسليحات و ... در شناسايي و ارزيابي نوع و شدت تهديدات موثر خواهند بود. ضمن اينکه نوع ساختار و محتواي عنصر و يا اهداف مورد تهديد در ابعاد، ميزان ارزش ، اهميت و اندازه آسيب پذيري در صورت عملي شدن تهديد عليه آن ، در ارزيابي، شناخت و ماهيت موثر خواهد بود. در نتيجه در راستاي ماهيت تهديد بايستي اذعان کرد، هر نشانه ، رويداد يا اتفاقي که پتانسيل اعمال تخريب يا از بين رفتن کامل دارايي ها و يا موجب جلوگيري يا اختلال در عملکرد آن را داشته باشد تهديد محسوب مي گردد.[٤]
٤- انواع تهديدات متوجه پالايشگاه ها :
انواع تهديدات متصور از ناحيه دشمن طبق دسته بندي تهديدات با محوريت پالايشگاه ها و اکثر مراکز حياتي به چهار دسته تقسيم بندي مي شود:١- تهديدات سخت (که خود به دو نوع نظامي و امنيتي تقسيم مي شود) ٢- تهديدات نيمه سخت ، ٣- تهديدات نرم (که خود به دو نوع امنيتي و غير امنيتي تقسيم مي شود)
٤- تهديدات ويژه خاص آن مرکز.[٥]
از ميان تقسيم بندي فوق در اين مقاله ، باتوجه به جنگ هاي اخير و پيشرفت روز افزون علم و تکنولوژي، عمده تهديدات عليه پالايشگاه (تهديدات مبنا) را تهديدات سخت از نوع نظامي، تهديدات ذاتي درون پالايشگاه و تهديدات
سايبري (تهديدات ويژه ) انتخاب نموده ايم :
٤-١ – تهديدات سخت (نظامي):
تأسيسات و مراکز صنعتي و اقتصادي، هرقدر که اثرات مهمي بر زندگي مردم يک کشور داشته باشند هدف جدي تري در زمان وقوع بحران خواهند بود، زيرا انهدام آنها سبب نارضايتي و نگراني توده هاي بيشتري از مردم گشته و بدين سبب رويگرداني از نظام موجود را تشديد خواهد کرد. بنابراين بسيار محتمل است که در جنگ آينده نيز مانند جنگهاي قرن بيستم و جنگ تحميلي هشت ساله باز هم اهداف اقتصادي و از ميان آنها اهداف بزرگ و زيربنايي مانند پالايشگاه هاي کشور مورد اصابت بمب قرار گيرد.
آنچه مسلم است پالايشگاه ها به دلايل زير:
راهبردي بودن محصولات آن ؛
عدم برخورداري از دفاع نظامي؛
بزرگ بودن منطقه صنعتي؛
اشتهار به تهيه سوخت عمومي استان هاي کشور.
هدف بالنسبه مهمي را براي نيروهاي متخاصم تشکيل مي دهد.
با توجه به اينکه تهديد غالب و اصلي اين مقاله احتمال بروز جنگ با يک کشور متجاوز در نظر گرفته شده ، روش هاي
تهاجم اين نوع تهديد در زير مورد بررسي قرار مي گيرد:
٤-١-١- روش هاي تهاجم
روشهاي تهاجم بر عليه مراکز ثقل کشور ، از جمله پالايشگاه ها ، به شکل زير دسته بندي مي شوند:
- هواپايه (هوائي)
- دريا پايه (دريائي)
- زمين پايه (زميني)
بطور کلي راهبرد اصلي جنگهاي امريکا، تهاجم هواپايه مي باشد. در اين بخش با توجه به شواهد، مستندات ، امکانات و پيشينه اقدامات نظامي امريکا، اولويت و احتمال وقوع تهاجم در قالب هر يک از موارد فوق ، مطالعه شده است ، که بطور اختصار بيان مي شود:[ ١٦]
٤-١-١- ١- حمله هوائي:
محتمل ترين نوع تهديد از ناحيه آسمان برآورد مي شود. زيرا امريکا ظرفيت و توانائي بالقوه زيادي را در صحنه نبرد و تهاجم هوائي داراست . وقتي سخن از تهديد هوائي مي شود، بطور طبيعي تمام سلاح و مهماتي را شامل مي گردد که توسط موشک يا هواپيما به سمت اهداف شليک مي گردد، نقطه شروع تهاجم هوائي از پايگاه هاي هوائي و ناوهاي هواپيمابر مي باشد. در هر صورت بخش عمده اي از تهديدات هوائي توسط هواپيماها و پرنده هاي حامل تسليحات هوا به زمين شامل : موشک ، راکت ، بمب و .... انجام مي پذيرد. شکل شماره (٢ ) استقرار هواپيماهاي آمريکا بر روي يکي از دو ناو مستقر در خليج فارس را نشان مي دهد:

شکل شماره ٢: استقرار هواپيماهاي آمريکا در خليج فارس
٤-١-١- ٢- حمله دريائي:
دشمن داراي ناوها و شناورهاي سنگيني در حريم دريايي اقيانوس هند، خليج فارس ، درياي عمان و درياي سرخ مي باشد و با توجه به شرايط و عمق خليج فارس اين شناورها متکي به مسيرهاي مشخص و محدودي هستند، که از سواحل ايران فاصله دارند. در هر صورت در بعد شناوري با توجه به فاصله نسبتا کوتاه عمده پالايشگاه هاي کشور تا خليج فارس ، يکي از موثرترين شکل هاي تهديد دريايي، پرتاب موشک و هر نوع پرتابه از جمله اژدر، توپ و راکت از روي انواع ناو و ناوچه هاي مستقر در خليج فارس خواهد بود. نقطه و سکوي پرتاب موشکهاي سطح به سطح نيز مي تواند از سمت زير دريائي هاي حامل موشکهاي مذکور به سمت هدف باشد.
٤-١-١- ٣- حمله زميني:
احتمال تهديد از مسير زميني در مراحل نخست تهاجم دشمن به کشور کم و مشروط مي باشد، در اين مورد تهديد محتمل از سوي نيروهاي وابسته و خرابکار و سپس نيروهاي نفوذي دشمن شکل مي گيرد.
در ميان تهديدات متصور عليه پالايشگاه ها، تهاجم هواپايه در اولويت نخست و تهاجم دريائي در اولويت دوم و زمين پايه در اولويت سوم قرار دارند.
٤-١-٢- شناخت سلاح هاي معيار بکارگيري شده عليه پالايشگاه ها:
دشمن در حمله به پالايشگاه ها بسته به شرايط و مقتضيات زماني و مکاني از انواع سلاح ها بهره خواهد جست ، که در
زير به مهمترين آنها اشاره مي شود:
. بمبها و موشک هاي انفجاري با قدرت تخريب متوسط بر عليه مخازن و تأسيسات ؛
. موشکهاي کروز بالستيک ، هدايت شونده و با دقت بالا؛
. بکارگيري بمبهاي EMP، گرافيتي و گرانيتي؛
. توپخانه دريايي .
٤-٢ – تهديدات ذاتي و خاص متوجه پالايشگاه ها
همانطور که ذکر شد، عمده تهديدات محتمل و متصور براي يک پالايشگاه را مي توان به سه دسته تهديدات سخت (نظامي) ، خطرات ذاتي درون يک پالايشگاه و حملات سايبري تقسيم بندي نمود. درمورد دسته اول به تفصيل در بخش هاي قبل صحبت شد و اکنون پس از معرفي شرح کلي فرايندهاي عملياتي يک پالايشگاه نفت ، به بيان تهديدات ذاتي يک پالايشگاه و تهديدات سايبري پرداخته مي شود:
٤-٢-١- شرح کلي فرآيندهاي عملياتي يک پالايشگاه نفت
پالايش نفت ، مجموعه عملياتي است که توسط آنها بسياري از مواد گوناگون از جمله گاز مايع ، بنزين ، نفت سفيد، حلالها،نفت گاز (گازوئيل )، نفت کوره ، گريس ، قير و غيره از نفت خام بدست مي آيد.
عمليات اساسي پالايش نفت در پالايشگاه هاي نفت را مي توان به سه دسته کلي تقسيم کرد: الف - جدا کردن مواد با استفاده از روش تقطير جزء به جزء(عمليات تفکيک ) ب - تبديل اجزاء نامرغوب و کم مصرف به اجزاء مرغوب
ج - تصفيه فراوردهاي نفتي (حذف ناخالصي ها و تصفيه با حلال )
در واقع مواد اوليه حاصل از پالايش نفت را که جهت تهيه ديگر فراوردهاي شيميايي بکار مي رود، مواد اوليه مجتمع هاي پتروشيمي مي نامند. در ايران در حال حاضر ٩ پالايشگاه تصفيه نفت خام وجود دارد. ظرفيت کل ٩ پالايشگاه کشور در حدود ١.٥ ميليون بشکه در روز است ، که بالاترين ظرفيت با ٣٥٠٠٠٠ بشکه در روز متعلق به پالايشگاه آبادان و کمترين ظرفيت با ٢٠٠٠٠ بشکه در روز مربوط به پالايشگاه لاوان مي باشد .[ ٦]
٤-٢-٣- تهديدات ذاتي موجود در پالايشگاه ها :
خطراتي که بطور بالقوه در هر پالايشگاه در کمين است و اتخاذ تدابير لازم از ديدگاه دفاع غيرعامل بر اين خطرات ضروري است ، بر دو گونه مي باشند:
الف -آتش سوزي و انفجار در پالايشگاه :
خطر آتش سوزي و انفجار، در هر پالايشگاه هميشگي است و پيوسته به کارکنان گوشزد مي شود. آتش سوزي ممکن است بدليل حوادث ايجاد شده در واحدهاي مختلف سايت و يا در اثر حمله دشمن و اصابت سلاح در سايت باشد.
بنابراين در يک پالايشگاه بدليل داشتن پتانسيل بالاي آتش سوزي، همواره مراعات اصول ايمني در واحد ها و سيستم هاي فرآيندي و پيروي کارکنان از مقررات مربوطه در شرايط حادثه از اهميت ويژه اي برخوردار است . همانطور که اشاره شد با توجه به اينکه هم وروديها و هم محصولات پالايشگاه به شدت اشتعال زا مي باشند، بنابراين خود بعنوان يک تهديد در شرايط بحران عمل مي کنند. بنابراين اصابت سلاح به يک مخزن در پالايشگاه مي تواند باعث آتش سوزي و انفجار مخازن ديگر و سرايت آتش به ساير نقاط سايت در مدت زمان کوتاه و در نهايت انهدام سايت گردد .
ب - خطر مسموميت با گازهاي سمي موجود در فضاي پالايشگاه
خطر مسموميت با گازهاي سمي که مهمترين آنها سولفيد هيدروژن است ، در واحدهاي پالايشگاه ، کارکنان و محيط زيست را تهديد مي کند. از اين رو غلظت گاز سولفيد هيدروژن در واحدهايي که احتمال نشت آن مي رود، با استفاده از دستگاههاي گازياب و هشداردهنده ، پيوسته اندازه گيري مي شود. البته ماسک هاي تنفسي براي مواقع اضطراري، همواره در اختيار کارکنان قرار دارد.
از فرآوردهاي جانبي پالايشگاه گوگرد مي باشد.گوگرد ماده زردرنگي است که دماي ذوب آن ١١٥.٢ درجه ساتيگراد و داراي نقطه جوش ٤٤٤.٦ درجه ساتيگراد مي باشد. اين ماده در دماي ٢٥٠ درجه ساتيگراد رنگ سياه مايل به قهوه اي دارد که رنگ قهوه اي مذاب آن در دهانه آتشفشانها به خوبي مشاهده مي شود.گوگرد در واقع از گاز سولفيد هيدروژن تهيه مي شود.
لازم بذکر است اگر چه از گوگرد در ساخت لاستيک و کودهاي شيميايي و همچنين در تهيه اسيد سولفوريک استفاده مي شود، اما اين ماده بدليل قابليت اشتعال آن که در فضاي باز در سايت ذخيره مي شود مي تواند عامل آتش سوزي و انفجار در تجهيرات نزديک اين ماده بوده و همچنين آلودگي محيط زيست را به دنبال آورد.[ ٧]