بخشی از مقاله
ارزیابی ویژگیهای ژئوتوریسمی لندفرمهای نواحی بیابانی با تأکید بر دشت لوت
چکیده
ژئوتوریسم1شاخه‌ایی از اکوتوریسم است که با تکیه بر پدیده‌های ژئومورفو لوژی و زمین‌شناسی سطح زمین به موضوع توریسم می‌پردازد.دشت لوت بعنوان یکی از منحصر بفردترین چشم‌اندازهای بیابانی جهان دارای توانمندیها و جاذبههای ژئوتوریستی و اکوتوریستی زیادی می‌باشد.لندفرم‌هایی مانند کلوتها و هرمهای عظیم ماسه‌ایی که در نوع خود در دنیا بی‌نظیر هستند از قابلیت بسیار بالایی برای جذب جهانگردان مختلف از جمله جهانگردان ماجراجو،جهانگردان علمی، آموزشی و سایر جهانگردان برخودار می‌باشند.براساس با سرمایه‌گذاریهای لازم در بخش ژئوتوریسم و ایجاد دهکده توریسمی در مناطق اطراف دشت لوت بویژه منطقه شهداد که نزدیکترین محل سکونت به مرکز استان کرمان و حاشیه دشت لوت است امکان دسترسی به دشتهای وسیع و تلماسه‌های عظیم فراهم شده و توسعه صنعت توریسم در این منطقه را می‌توان شاهد بود.شایان ذکر است که علاوه بر جاذبههای ژئوتوریستی دشت لوت در مناطق اطراف دشت لوت بویژه شهداد و بم جاذبههای تاریخی و باستان‌شناسی زیادی هم وجود دارد که می‌تواند بر جاذبههای توریستی منطقه بیفزاید.بنابراین آشنایی مدیران و برنامه‌ریزان بخش اکوتوریسم و ژئوتوریسم کشور با توانمندیها و جاذبههای ژئومورفو لوژیکی دشت لوت می‌تواند موجب رشد این صنعت در منطقه شده و انگیزه لازم را برای برنامه‌ریزان فراهم نماید تا توجه بیشتری را به توسعه زیرساختهای صنعت توریست در این منطقه داشته باشند.
کلمات کلیدی
اکوتوریسم،ژئوتوریسم،ژئومورفو لوژی،دشت لوت،کلوت
مـقدمه:
مـناطق خشک و کویری حدود 1/3 سطح خشکیهای جهان را تشکیل میدهند و قسمت اعظم کشور ایران(حدود 2/3)نیز در قلمرو مناطق خشک و بیابانی قـرار دارد.وجـود چـنین وسعتی از نواحی خشک در سطح جهان و ایران لزوم توجه به پتانسیل‌های مـناطق فوق در زمینه صنعت اکوتوریسم و ژتوریسم را ضروری می‌سازد.دشت لوت دارای جاذبه‌ها و توانمندیهای زیادی می‌باشد که یکی از مهمترین جاذبههای طـبیعی دشـت لوتـ را می‌توانیم پدیده‌های ژئومورفو لوژی و زمین‌شناسی آن بدانیم که در دنیا کم‌نظیر و یا بی‌نظیر مـی‌باشند.
شـناخت دقیق و اصولی تواناییهای دشت لوت و راههای بهره‌برداری از آن از ضروریات اساسی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه و حتی ایران مـی‌باشد. یـکی از سـاده‌ترین راه استفاده از این‌گونه اراضی،به خصوص دشت لوت استفاده از توانمندیهای اکوتوریستی و ژئوتوریستی آن است.شـناخت جـاذبه‌های اکـوتوریستی و ژئوتوریستی این منطقه هنوز بطور کامل صورت نگرفته و لازم است مطالعات دقیق‌تری در خصوص ویژگیهای ایـن جـاذبه‌ها و هـمچنین ایجاد زیرساختهای مناسب جهت توسعه این صنعت نوپا صورت گیرد.در بعضی منابع به جـاذبه‌های شـناخته شده دشت لوت مانند کلوتها و هرمهای عظیم ماسه‌ایی اشاره شده است اما این مـنابع عـلاوه بـر اینکه دید کاملی از پدیده‌ها موجود به ما نمی‌دهند از منظر ژئوتوریست نیز به پدیده‌ها نـپرداخته‌اند.هـدف از این مقاله آشنایی مدیران و برنامه‌ریزان صنعت جهانگردی کشور با جاذبههای ژئوتوریستی دشت لوت بـه مـنظر تـوجه بیشتر آنها به توان بالقوه این جاذبه‌ها در توسعه صنعت توریسم کشور است.
موقعیت جغرافیایی دشـت لوت:
دشـت لوت به عنوان یکی از گرمترین و خشک‌ترین بیابانهای ایران و بلکه جهان، چاله‌ایی ساختمانی و نـامتقارن اسـت.ایـن دشت دارای وسعتی حدود 00008 هزار کیلومتر مربع (جهانبگلو،6731) است که تقریبا به صورت گودی بیضی شـکل وسـیعی اسـت که با امتداد شمالی-جنوبی می‌باشد.این دشت در مختصات 3،16 تا 24،65 طول شـرقی و 81،33 تـا 3،82 عرض شمالی واقع شده است.از طرف مغرب کوههای کرمان(0004 متر)با روند شمال غرب-جنوب غـرب،دشـت لوت را احاطه کرده است و مشرق آن را هم کوههای کم‌ارتفاع سیستان و بلوچستان که تا افـغانستان و پاکـستان ادامه دارند دربر گرفته است،حد شـمالی آن بـه ارتـفاعات جنوب بجنورد و محور رودشور-نای بند مـحدود مـی‌گردد.در سمت جنوب هم به وسیله سدی کوهستانی که بلندترین قسمت آن کوه بزمان(آتـشفشانی بـه ارتفاع 0943 متر) می‌باشد،محدود مـی‌گردد(مـحمودی،0531(
شکل 1-نقشه دشت لوت و مناطق اطـراف
شکل 2-تصویر عمومی دشت لوت
جاذبههای ژئومورفو لوژیکی دشـت لوتـ:
شرایط لازم برای خلق لندفرم‌ها و پدیده‌های ژئومـورفیک در منطقه دشت لوت وجـود دارد.از یـک طرف اقلیم گرم و خشک سـبب گـردیده که رطوبت و پوشش بیومها از این سطح رخت بربندد و از طرف دیگر مواد منفصل جـهت حـمل به فراوانی وجود دارد،این شـرایط و وجـود بـادهای محلی غالب سـبب گـردیده پدیده‌های ژئومورفیک جالبی در سـطح ایـن دشت تکوین یابد که قادرند افراد زیادی را جهت تحقیق و پژوهش و یا دیدن و بازدید بـه سـوی خود جلب کنند.
در اینجا پدیده‌های ژئومـورفوژی دشـت لوت که مـعرف شـگفتی‌های طـبیعی دشت لوت است به طـور اجمالی بیان می‌شود.
1-وجود تلماسه‌های عظیم در شرق لوت که وسعت آن بیش از 0001 کیلومتر مربع می‌باشد(طالقانی،1831)تـپه‌های مـاسه‌ایی از خانواده تپه‌های عرضی بوده و اساسا از رشـته‌های نـامتقارن تـشکیل شـده اسـت و تقریبا اکثر اشـکال تـراکمی ماسه مانند برخان(تپه‌های ماسه‌ایی هلالی شکل)،ریپل مارک‌ها،تپه‌های طولی و عرضی و هرمهای ماسه‌ایی به هـم پیـوسته در آن دیـده می‌شود،در برخی منابع محل مرتفعترین هرمهای مـاسه‌ایی دنـیا بـا ارتـفاع 574 مـتر در ریـگ لوت ذکر شده است.این هرم‌ها معمولا 3 تا 4 و حتی 5 تیغ واگرا دارند(محمودی،8631)اغلب هرمهای مجاور به وسیله همین تیغه‌ها به هم اتصال پیدا کرده‌اند.
به عـقیده محمودی(8631)ساختمان اصلی ریگ لوت از اتصال یا روی هم قرارگیری بر خانها در زمان‌های گذشته شکل گرفته و بادهای کنونی فقط در ساختمان سطحی توده‌های قدیمی تغییراتی به وجود می‌آورند.همچنین جهت عمومی دامنه‌ها،نـشان‌دهنده تـاثیر وسیع بادهای جنوبی یا جنوب شرقی است.نکته جالب توجه این که،توده‌های ماسه‌ایی در مجموع خاکستری رنگ است و رنگ آن مربوط به (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل 3-تصویری از هـرم‌های مـاسه‌ای ریگ لوت اختلاط سهم مواد آتشفشانی می‌باشد.
2-در غرب لوت،کلوتها(کلوتها یا یاردانگ‌ها)قرار دارند که به عنوان یکی از چشم‌اندازهای طبیعی برجسته دشت لوت و از مـناظر بـدیع و حیرت‌آور و عجایب طبیعت است.کـلوتها در وسـعتی در حدود 021 کیلومتر طول و 08 کیلومتر عرض قرار دارند(مستوفی،1531)کلوتها در مناطق خشک جاییکه اد دارای فعالیت عمودی بیشتری باشد به وجود می‌آید.در صورتیکه چنین اشکالی در مناطق مـرطوب کـه لندفرمهای سطح زمین تـوسط آبـ زیرزمینی کنترل می‌شوند،دیده نمی‌شود.کلوتها شامل تپه‌های مورب و یا رشته‌های کم‌وبیش موازی می‌باشند که به وسیله دالانهای متعددی از یکدیگر جدا شده‌اند.عمق این دالانها در حدود 01 متر در غرب و گاهی تـا 08 مـتر در شرق می‌رسد و عرض هریک چندین ده متر یا چندین صد متر می‌رسد. که به دالانهای مرگ مشهور هستند و کمتر کسی توانسته به داخل این دالانها نفوذ کند.
پست‌ترین نقطه دشت لوت و ایـران داخـلی با ارتـفاع مطلق 65 متر نیز در داخل یکی از این دالانها قرار دارد(محمودی،8631)مطالعات بر روی تصاویر ماهواره‌ایی، عکس‌های هوایی و نقشه‌های تـوپوگرافی نشان می‌دهد که کلوتها در شمال دارای پشته‌های کوتاه و دالانهای عریض و دارای پوشـش گـیاهی و سـپس به پشته‌های بلند و دالانهای با عرض‌های مختلف بدون پوشش گیاهی تغییر یافته و نهایتا به تپه‌های ماسه‌ای خـطی در جـنوب ختم می‌گردد(علوی پناه،1831)کلوتها عامل خوبی جهت شناخت باد غالب منطقه مـی‌باشد.کـلوتها دارای دامـنه با شیب زیاد در مقابل باد و دامنه با شیب کم‌پشت به باد می‌باشد.بنابراین با شـناخت فرم پشته‌ها و کشیدگی آنها در لوت مشخصا بادهای شمال غرب و جنوب شرقی غالب می‌باشد.
شـکل 4-تصویری از کلوتها
بطور کلی مناطق محدودی در دنیا وجود دارد که دارای کلوتهای بزرگ و وسیع می‌باشد و کلوتهای دشت لوت نیز از نظر شکل ناهمواری و شرایط پیدایش در دنیا یکی از جالب‌ترین و شگفت‌انگیزترین‌ها هستند.
3-مرکز لوت که شامل دشـت‌های شنی و کویری است،باعث ایجاد اشکالی مانند پلیگونهای رسی و نمکی شده است.دسترسی به مرکز لوت از شرق به غرب و یا بالعکس مشکل است ولی از دو معبر باریک در شمال و جنوب می‌توان به مرکز لوت راه یـافت و بـا استفاده از باریکه خاک مساعد بین توده‌های ماسه‌ای و چاله‌های نمک، سراسر لوت را از جنوب به شمال طی نمود(مستوفی،1531(
به طور کلی مناظر طبیعی زمین‌ساختی از مهمترین جاذبههای دشت لوت می‌باشد.جهانگرد سوئدی سـون هـدین در اوایل قرن جاری در پی سفر بسیار دشوار به کویرهای ایران،چنان از جاذبههای کم‌نظیر بیابانهای سرزمین ما سخن گفته که هر خواننده را برای دیدار از این مکانهای شگفت‌انگیز فرامی‌خواند.
جاذبه‌ها و توانمندیهای مـوجود در دشـت لوت:
