بخشی از مقاله
چکیده
بیابان لوت به سبب وجود ویژگی های طبیعی، توپوگرافی و تحت تاثیر شرایط اقلیمی خاص و برخوردار از شرایط ویژه به خصوص بکری و ناشناخته بودن بخشهای فراوانی از این منطقه، یکی از منحصر به فردترین بیابانهای جهان و به گونهای قطب گرمائی کره زمین محسوب می گردد. شرایطی که این منطقه را به عنوان یک مقصد خاص جهت توسعه اکوتوریسم و بهرهبرداری مناسب از منابع طبیعی رها شده کشور معرفی می کند. مناطق بیابانی و کویری یکی از بخش های ارزشمند طبیعت محسوب میگردند که متاسفانه در کشور ما مهجور مانده اند و ضمن آنکه بهره مناسبی از آنها نبردهایم، به عنوان یک چالش، همواره مشکلات فراوانی را حاصل وجود آنها متصور بوده ایم و این در حالی است که در بسیاری کشورها که در کمربند بیابانی دنیا واقع شده اند به این مناطق نگاه ویژه ای از جهت منابع عظیم تامین انرژی، توسعه صنعت گردشگری و ایجاد فضاها و کارکردهای علمی و آموزشی به اینگونه مناطق وجود دارد." بنابراین شناسایی قابلیتهای این مناطق به ویژه بیابانلوت حائز اهمیت و ضروری است .
روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی، تحلیلی است و دادهها و اطلاعات پژوهش به دو روش اسنادی و میدانی تهیه شده است. بعضی از شگفتیهای جالب و دیدینی این منطقه عبارتاند از: میزان نزولات جوی در مدخل حوزه بسیار کم و بحدود 50 میلی متروکمتر ، در قسمت های شدیداً کویری حتی کمتر است. تیپهای گیاهی از انواع گونه های خشکی پسند، شور پسند، گچ دوست و صخره دوست می باشد. بخش وسیعی از بیابان لوت که شنزارها - زمین ها ی رسی - نمکزار و خاکهای شور است عاری از پوشش گیاهی می باشد. پوشش سطحی زمین حدود %85 توسط سنگریزه های سیاه اراضی وسیع بین آبراهه ها اراضی لخت قرار گرفته اند. رود شور، تنها رود دایمی است که در اعماق کویر لوت جریان دارد و در طول سال پرآب است. از نظر ژئومورفولوژی شامل: کلوت، مرتفع ترین هرمهای ماسه ای دنیا، پهنه های وسیع ماسه و ریگ، ناهمواری های ماسه ای بزرگترین نبکا های جهان،دشت هایی با خاک های ریگی نظیر هامادا یا سنگفرش بیابان و ...دیده میشود.
کلمات کلیدی: اکوتوریسم، دشتلوت، گردشگری.
مقدمه
امتیازات موقعیتی و جغرافیایی طبیعی که طبیعت به ما ارزانی داشته، توان بالقوه عظیمی را در خود نهفته دارد که بهرهبرداری عقلائی از آن میتواند به عنوان یکی از مهمترین بخشهای اقتصادی -کاربردی انسانی در کنار دیگر بخشها به شمار آید و سیمای فضایی را در شکل مطلوبی آمایش دهد - میکائیلی، 1379، ص. - 22 گردشگری یک واقعیت مهم اجتماعی است که از دیدگاههای تعادل فرهنگی و تعادلهای توسعهای - عدالت اجتماعی - به آن نگریسته میشود - ضرغام، 1376 ، ص - 390 عدالت اجتماعی به معنی وجود فرصتهای برابر اجتماعی برای کسب آموزش و مهارت، دسترسی به سرمایههای مالی و فیزیکی از طریق بازارهای مناسب و فقدان ساختارهای انحصاری اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است - قدیری معصوم و همکاران، 1389، ص - 14 و گردشگری صنعتی است که به طور بالقوه دارای پایداری است - خیاطی،1382، ص - 42 و بخش مهمی از این صنعت، اکوتوریسم یا بوم گردی است که سازمان جهانی گردشگری، طبیعت گردی را اینگونه تعریف نموده است:" مسافرت به مناطق طبیعی که همراه با احساس مسئولیت باشد و سبب بهبود سطح زندگی مردم بومی و حفظ محیط زیست شود" . - Herengaard,1994,p:25 -
تنوع اقلیمی حاکم بر سرزمین ایران باعث شکلگیری زیستبومها و چشماندازهای شگرفی شده و طیف گستردهای از جوامع گیاهی و جانوری را مستقر کرده است همچنین در طول دروه زمین ساختی یا تکامل زمین در محدوده کشور ما، دو پدیده زمین ساختی اتفاق افتاده است که جغرافیای طبیعی ایران را به شدت تحت تأثیر قرار داده است یکی از این دو پدیده،خشک شدن دریاها و باقی ماندن دو دریا در شمال و جنوب کشور است - دریای خزر در شمال، خلیج فارس و دریای عمان درجنوب - و دیگری، چین خوردگی و کوهستانی شدن قسمت اعظم آن میباشد.
در مناطق مرکزی کشور نواحی خشک، کویری و بیابانی وجود دارد که در مساحت و قطعات کوچک و بزرگ وجود دارند؛ از جمله کویرها - نمکزارها - یا ماسههای بادی که به صورت رشته تپههای طولی شکل به هم پیوسته که طول آنها تا 200 کیلومتر و ارتفاع آنها »ماسه بادی انباشته شده« تا 475 متر هم میرسد، مانند ماسهها یا رشتههای ماسهای واقع در شرق لوت که به »ریگ یلان« معروف است و انواع تپههای ماسهای به اشکال مختلف - هلالی شکل، شمشیری شکل و غیره - وکویرهای قشری که دارای املاح کلرور سدیم هستند، کویرهای چربه که دارای املاح کلرور کلسیم و کویرهای متورم یا پف کرده که دارای املاح سولفات سدیم هستند و شوره زارها که دارای املاح نیترات پتاسیماند.یکی از ارزشمندترین بخشهای طبیعت متنوع ایران، بیابان لوت است. چالهای که گودترین نقاط داخل فلات ایران را در بر میگیرد و میزبان شگفتیها و پدیدههای منحصر به فردی در سطح کشور و جهان میباشد. تاکنون توجه جدی برای شناخت جاذبهها و توانهای اکوتوریسم در محدوده بیابانلوت به شکل جدی و منسجم صورت نگرفته است. بنابراین انجام پژوهش حاضر در جهت استفاده و بهره برداری از ظرفیتهای لوت است.
مواد و روش
کلیه مباحث مطرح شده در این مقاله بر اساس مطالعات کتابخانه ای، نتایج حاصل از تحقیقات سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور - بیابان - و بررسی در سایتهای گوناگون می باشد.
تعریف لوت
معین - - 1382 کلمه لوت به معنی بی آب و علف است. واژه لوت به معنی بدترین شکل کویری است، به طوری که منطقه به صورت مرده و خاموش و کاملاً عقیم درآید و وارد شدن در آن به معنی مرگ و نابودی باشد. در مواردی به کفه های سفید و غبارآلود نمک هم لوت می گویند.
موقعیت دشت لوت
مستوفی - - 1351 کویر لوت، با 80 هزار کیلومترمربع مساحت، حدود 13 درصد از پهنای وسیعی از خاک کشور را دربرگرفته است که در جنوب شرقی ایران واقع شده است که در بخش شمالی آن کوهستان و در بخش میانی آن دشتی زیبا قرار دارد و مشرفبودن دو رشته کوه بلند به این نواحی بیابانی، تپههای ماسهای فراوانی را به وجود آورده که از شمال خاوری به جنوب امتداد یافته و بلندی آنها گاهی به 400متر نیز میرسد. دشت لوت محدوده ای بین استان های خراسان جنوبی ، سیستان و بلوچستان و کرمان، بین دو گسل نهبندان در شرق و نای بند در غرب قرار دارد. از شمال به کوه شاه، ارتفاعات جنوبی خوسف - در جنوب بیرجند - و کوه نای بند و از مغرب به کوههای کرمان و از جنوب به جاده بم زاهدان و از مشرق به کوههای سیستان و بلوچستان محدود است.احمدی - 1386 - دشت لوت از لحاظ شکل ناهمواری و پراکندگی عوارض جغرافیایی می توان به سه قسمت ذیل تقسیم کرد:
1.لوت شمالی: از عناصر ریگ، شن و ماسه تشکیل شده است و حد جنوبی آن را بریدگیهای نا منظم مشرف به چاله -رود شور بیرجند- تشکیل میدهد. ناهمواریهای ماسهای به شکل سفرههای ماسهای در آن وجود دارد. توده های ماسه ای در این منطقه به صورت پراکنده و به مقدار کم وجود دارد که ارتفاع آن اغلب بین 20 تا 40 سانتیمتر است. سطح وسیعی از لوت شمالی را تک کوهها و تپه های پراکنده رسوبی و آتشفشانی پوشانیده است.
2. لوت مرکزی: شگفت انگیزترین و وسیعترین قسمت دشت لوت است. در قسمتهای شرقی لوت مرکزی تپهها و تودههای عظیم و بهم پیوسته ماسهای قرار گرفته و سطح قابل توجهی از لوت را به عرض متوسط 52 کیلومتر وطول متوسط 162 کیلومتر در لوت پوشانده است. لوت مرکزی مشخص ترین واحد جفرافیایی است که در آن نمونه های کامل انواع مختلف عوارض بیابانی دیده می شود.
