بخشی از مقاله
چکیده:
بر پایه مطالعات مقدماتی و تفضیلی زمین شناسی و زمین ساختی، ارتفاعات چاه یوسف در جنوب استان خراسان رضوی بررسی شد. عناصر زمین ساختی شامل گسلها، شکستگیها و چین خوردگیهای این گستره شناسایی و سازوکار هر یک و ارتباط آنها با رژیم زمین ساختی ایجاد کننده بررسی شد و نقشه شکستگیهای منطقه بر اساس دادههای حاصل از پردازش تصاویر ماهوارهای و برداشتهای صحرایی به تصویر در آمد. در مجموع گسلهای منطقه در سه راستای اصلی جهت یابی شدند:
- 1 گسلش معکوس در راستایN90-120˚ ، راستای اعمال فشارش NNE-SSW میباشد.
- 2 گسل های راستالغز راست گرد با راستای N140-160˚ که تنش فشاری در راستایNE-SW و کشش در راستای NW-SE اعمال شده است.
- 3 گسلهای نرمال با راستای N10-30˚ ، راستای اعمال کشش NW-SE میباشد.
بر مبنای داده های بدست آمده و با روشهای نوین تحلیل لغزش گسل، جهت گیری محورهای اصلی تنش σ1 - ، σ2 و - σ3 و نرخ اختلاف تنشهای اصلیR با استفاده از برنامه رایانهای به روش برگشتی در گستره مورد مطالعه تحلیل شد. نتایج حاصل دو رژیم زمین ساختی متفاوت را در شکل گیری ساختارهای منطقه مشخص میکند:
- 1 رژیم زمین ساختی فشارشی؛ راستای اعمال تنشNNE-SSW که چینها و گسلهای معکوس را ایجاد کرده است.
- 2رژیم زمین ساختی برشی؛ راستای اعمال تنش فشاری NE-SW و تنش کششی در راستای NW-SE، که گسلهای راستالغز، نرمال،رگهها و درزهای کششی را به وجود آورده است.
مطالعه ساختارهای شکننده در شمال بلوک لوت اشاره به مطابقت منطقه با برخورد صفحات عربستان- اوراسیا دارد. بر این اساس جهت حداکثر تنش وارد بر منطقه NNE-SSW است که ناشی از حرکت صفحه عربستان به سمت صفحه ایران میباشد.
مقدمه:
کوه چاه یوسف در محدوده نقشه زمین شناسی نوده در خاور ایران و جنوب استان خراسان رضوی، در حد فاصل طولهای جغرافیایی́59˚07 ́59˚16 و عرضهای جغرافیایی́34˚14́34˚23 جای دارد - شکل . - 1 گسلهای موجود در منطقه بیشتر واحدهای سنگی دوران اول به خصوص دونین تا پرمین - سازند ها ی سیب زار، بهرام، شیشتو، سردر و جمال - را تحت تأثیر قرار دادهاند. با بررسی گسلهای اصلی موجود در محدوده نقشه نوده مشخص میشود که ساختارهای اصلی تکتونیکی شامل گسلهای راستالغز و معکوس هستند که با حرکت خود ریخت ساختاری منطقه را شکل میدهند. یکی از گسلهای عمده در منطقه، گسل راستالغز چاه یوسف با مؤلفه راست لغز است .
این گسل دارای راستای N150˚ بوده و از رده گسلهای جنبا و کواترنری محسوب میگردد که در مسیر حرکت خود سبب بریدگی در واحدهای سنگی و کج شدگی در مسیر آبراههها شده است - قائمی، . - 1389این منطقه با توجه به تقسیم بندی زمین ساختی ایران، در ایالت ساختاری بلوک لوت قرار میگیرد - نوگل سادات، . - 1372 بلوک لوت خرده قاره ای در شرق ایران است که توسط takin - 1972 - به عنوان خرده قاره احاطه شده از نوع دریای سرخ در نظر گرفته میشود که توسط حوزه اقیانوسی در طول دوره مزوزوئیک احاطه شده است. رخنمون افیولت ملانژ ها در غرب، شمال و شرق در اطراف این خرده قاره کوچک بقایای حوزه اقیانوسی در کرتاسه هستند. تا زمان ژوراسیک، بلوک لوت متعلق به حوزه ایران مرکزی بوده است.
شکل .1 الف. نقشه زمین شناسی محدوده مورد مطالعه - با اقتباس و تغییر از نقشه یکصد هزار نوده. قائمی . - 1389 ب. تصویر ماهوارهای SRTM گسلهای فعال ایران و موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه را نشان میدهد
تغییرشکل فعال در ایران ناشی از همگرایی عربی- اوراسیا میباشد. بازسازی تغییرشکل های ایجاد شده در بیشتر قسمتهای زون برخوردی عربی–اوراسیا سن تقریبا 3 تا 7 میلیون سال را برای آنها مشخص می کند
گسلهای فعال N-S احاطه کننده دشت لوت در شمال عرض N 34˚ از بین میروند، به طوری که ساختارهای غالب در شمال این عرض گسلهای W-E چپ گرد هستند
گسلهای درونه و دشت بیاض با حرکت چپ گرد در راستای W-E که به ترتیب در شمال و جنوب منطقه مورد مطالعه در این پژوهش میباشند با چرخش ساعت گرد حول یک محور قائم همساز با برش راست گرد N-S بین بخشهای ایران مرکزی و افغانستان هستند
بر پایه مطالعات آقا نباتی، بررسی تکتونیک این منطقه به لحاظ شرایط زیر در بلوک لوت حایز اهمیت است: « در سالهای گذشته بلوک لوت جایگاه رخداد زمینلر زههای مخرب و گسلش های مهمی بوده است. «بررسیهای ساختاری نشان میدهد که این بلوک از نئوژن به بعد، همچنان پذیرای تنشهایی در راستای NE-SW بوده است
با توجه به شواهد زمین ساختی موجود در منطقه از جمله تشکیل ساختارها با سازوکارهای متنوع - کششی و فشارشی - و جهت گیریهای متفاوت پهنه نسبت به جهت کلی تنش اصلی امکان تشکیل میدانهای جزئی و متفاوت تنش در فرایند شکل گیری آن وجود داشته است.
این شواهد فرض وجود فازهای مختلف تنش را در منطقه تحکیم میبخشد. بر این پایه با تفکیک فازها و باز سازی فرایند شکل گیری، میتوان مشخص کرد که در طی این مسیر پیشرونده زمانی، مؤلفههای تنش چه تغییراتی را پذیرفتهاند و چه تعداد فاز تنش بر منطقه اثر کرده تا سیستم زمین ساختی کنونی پدیدار شود . از سوی دیگر قطعاً بازسازی جهت گیری تنش جدید و دیرینه علاوه بر کمک به تحلیل مکانیزمهای محلی، در شناسایی و تحلیل زمین ساخت ناحیهای در مقیاس صفحهای نیز بسیار موثر بوده و در این راستا میتوان از نتایج به دست آمده، در تفسیرهای کلی بهره گرفت
روش مطالعه:
در این پژوهش نقشههای زمین شناسی و تصاویر ماهوارهای لندست سنجنده TM محدوده مورد مطالعه جمع آوری گردید و به منظور تفکیک گسلهای منطقه بر روی تصاویر ماهواره ای منطقه مورد مطالعه، با استفاده از نرم افزارهای سنجش از دور ابتدا تصاویر با یک آرایه فیلتر میانگین 5×5 هموار و پردازش گردید. در ادامه آشکارسازی بیشتر گسلها از فیلترهای بالا گذر - Hi-pass - استفاده شد ونیز خطواره های خروجی با مشاهدات صحرایی، نقشههای توپوگرافی و زمین شناسی انطباق داده شده و عوارض غیر ساختاری خطی مانند آبراههها، جادهها و غیره حذف گردیده است . مطالعه صورت گرفته در مجموع به ارائه نقشه ساختاری کاملتری از محدوده مورد مطالعه منجر گردید
- 1.1 مشاهدات صحرایی دادههای برداشت شده در 12 ایستگاه دسته بندی شدهاند. 104 داده لغزش گسلی از لایههای قائم و نیمه قائم در سازند های سیب زار، بهرام، شیشتو، سردر و جمال جمع آوری شد. در هر یک از این 12 ایستگاه، کلیه اطلاعات موجود و برداشتهای انجام شده، ابتدا به صورت کلی در یک استریوپلات پیاده شده است. شکل 2 نشان میدهد که عمده گسل ها در سه راستایNW-SE، E-W وNE-SW بیشترین فراوانی را دارند.
در بیشتر ایستگاهها دسته داده ها به صورت نا همگن دیده میشوند. این دستهها معمولاً متعلق به دو یا چند وضعیت دیرینه تنشی هستند که میتوانند مربوط به رژیم کششی، فشارشی و یا راستالغز باشند.
