مقاله تفحصی در آثار نامیمون سد سازی بر روی محیط زیست مطالعه موردی : سد داریان

بخشی از مقاله

چکیده

آب سرچشمه حیات است و بدون آب زندگی وجود نخواهد داشت.اهمیت نقش آب در زندگی نه تنها انسانها بلکه تمام موجودات ساکن بر روی این کره خاکی به وضوح قابل مشاهده است.از تلاشهای بشر اولیه و کندن چاه برای دسترسی به آب تا به امروز و ساخت سد با اهدافی همچنون ذخیره آب،تولید برق و... همه گواه اهمیت این موضوع هستند.امروزه با گسترش علم و تکنولوژی و تبدیل شدن سدسازی به یکی از فعالیتهای مهندسی،درخور این مسئله نگاهها به این مقوله مهم،فراگیر و همه جانبهتر شده است.مطالعات زیست محیطی قبل از احداث سد به منظور کنترل آثار منفی سدسازی بر روی محیط زیست در جهت دستیابی به توسعه پایدار از اهمیت ویژهای برخوردار است.در نقطه مقابل عدم توجه این موضوع سبب وارد آمدن خساراتی جبران ناپذیر چه در کوتاهمدت و چه در بلندمدت بر محیط زیست منطقه مورد نظر خواهد شد.از اینرو در این مقاله در ابتدا به بررسی تاریخچه کوتاهی از سدسازی در ایران،انواع سد از نظر تکنیک ساخت و همچنین از نظر کاربردی،معرفی سد داریان،آشنایی با تعاریف موارد مورد بحث،و سپس در انتها به تفحص در آثار مثبت و منفی سدسازی بر روی محیط زیست با نیم نگاهی به سد داریان پرداخته میشود. به منظور دستیابی به اهداف ذکر شده از مطالعات منابع کتابخانهای و اینترنتی استفاده شده است.

واژههای کلیدی: آب،سد،مطالعات زیست محیطی،سدسازی، سد داریان

-1 مقدمه

نیاز انسان به آب برای ادامه حیات باعث شد که بشر اولیه از منابع آب برای ادامه زندگی و برآورد نیازهای خود استفاده کند. در طی زمان، بشر از مواد پیرامون خود برای ادامه زندگی و بهتر زیستن بهره برده و کمکم به ویژگیهای آن دست یافته و بدین ترتیب با پیدا کردن و پدید آوردن و سازندگی، به طبیعت اطراف خود چیره شده است. مهندسی و فن به خصوص در مورد آب در ایران همواره با علم و هنر و مذهب رابطهای ناگسستنی داشته است. پیدایش و توسعه کشاورزی در جهان باستان، وابستگی و پیوند مستقیم با آبیاری و روشهای آن داشته است. در مناطقی که ارتفاع سالانه بارندگی زیاد نبود، مسأله تأمین آب و آبیاری اهمیت ویژهای مییافت. از این رو در تمدنهای گذشته یکی از اقدامات حکومتها برای آبادانی، پدیدآوردن و ساختن سیستمهای آبیاری و ذخیره آب بوده است به خصوص در مناطقی که سطح آب رودخانه پایینتر از زمینهای مجاور آنها داشت، نیاز مبرم به آب برای کشاورزی موجب گردید که روشهای مختلفی برای دستیابی به آب و رساندن آن به زمین-های کشاورزی ابداع گردد.

در ایران باستان به علت پیشرفت فن پلسازی، این عمل به وسیله ساخت پلهای چندمنظورهای که بتوانند سطح آب رودخانه را تا ارتفاع مورد لزوم بالا بیاورند - پلبند - انجام میگرفت. بسیاری از این پلبندها در زمانهای مختلف قبل و بعد از اسلام ساخته شده است. برای مثال میتوان به یکی از قدیمیترین آنها که در هزاره اول قبل از میلاد در شهر بابل و بر روی رودخانه فرات ساخته شده است، اشاره نمود و یکی دیگر از این پلها که به به عقیده برخی اوج صنعت پل-سازی در ایران بهشمار میرود، پل خواجو بر روی زایندهرود است. البته نمیتوان گفت که ایرانیان اولین قومی بودند که به منظور جمعآوری، ذخیره و بهرهبرداری بهینه از آب رودخانه به ساخت سدها روی آوردند، اما آنچه که بیشتر تاریخ نویسان نیز به آن معترفند این است که دانش و فن سدسازی در ایران باستان به کمال رسیده و در دورانهای گذشته سدسازی و حفر کانالهای آبیاری در این سرزمین بیش از هر نقطه دیگری رواج داشته است و آثار برجا مانده از زمانهای گذشته، دستاورد اندیشه و دسترنج افرادی است که امروزه اثری از نامشان نیست ولی آثار اندیشه و کارهای آنان در جایجای سرزمین یافت میشود.

در دوران هخامنشیان میتوان به بند ناصری - این بند بعدها در دوران آل بویه بازسازی شده است - در 48 کیلومتری شمال غربی تخت جمشید - بر روی رود کر - ، در نزدیکی شهر کوار در جنوب شیراز و بر روی رودخانه مند سدی معروف به بند بهمن با یکصد متر طول و بیست متر ارتفاع ساخته شده است، اشاره نمود. در زمان ساسانیان نیز بند میزان یا سد شادروان با 250 متر طول، 10 الی 12 متر عرض و ساخته شده در امتداد یک پی سنگی مناسب و همچنین پلبند شوشتر که دارای 40 دهانه و 500 متر طول است، عرض اندام میکنند. در دورههای اولیه اسلامی مانند آلبویه - دیلمیان - - عمر سدها در حدود 1000 سال - ،غزنویان - عمر سدها در حدود 900 سال - ،ایلخانیان - عمر سدها در حدود 700 سال - و صفویه - عمر سدها حدود 300 تا 400 سال - سدسازی ادامه داشته و ردپای سدها در تاریخ ماندگار شده است.[1] با گسترش علم مهندسی و همچنین پیشرفت تکنولوژی ساخت سدها متفاوتتر از گذشته ادامه و امروزه برای تفکیک انواع سد، میتوان آنها را به دو دسته تقسیم نمود که در دسته اول انواع سد از نظر تکنیک ساخت و در دسته دوم انواع سد از نظر کاربردی قرار خواهد گرفت.که به ترتیب زیرمجموعههای این دو دسته عبارتند از:[2]

.1  انواع سد از نظر تکنیک ساخت
·    سد بتنی دو قوسی

·    سد وزنی

·    سد خاکی

·    سد سنگریزهای - RCC - یا سد بتن غلطکی

·    سد لاستیکی - بادی یا آبی -

·    سد زیرزمینی - از نوع بتنی،تزریق سیمان و ژل سیلیکات یا سایر مواد افزودنی در زمین -

·    سد با سایر مصالح - سد یخی، لازم به ذکر است تحقیقات در این زمینه در حال پیگیری میباشد - .2 انواع سد از نظر کاربردی

·    سد اصلی

·    سد مخزنی

·    سد تنطیمی

·    سد انحرافی

·    سد سرریزی - فیوز پلاگ - 1

·    سد رسوب گیر

-2 معرفی سد داریان

سد داریان از نوع سد خاکی با هسته رسی بر روی رودخانه سیروان در استان کرمانشاه واقع شده است. موقعیت ساختگاه در حدود 7/5 کیلومتر پایینتر از محل تلاقی دو شاخه اصلی تشکیل دهنده رود سیروان - گردلان و ژاوه - میباشد. موقعیت جغرافیایی ساختگاه برابر 46 درجه و 18 دقیقه 27,07 ثانیه طول شرقی و 35 درجه و 9 دقیقه و 8,53 ثانیه عرض شمالی میباشد. ساختگاه در فاصله حدود 25 کیلومتری شمالغرب پاوه واقع شده است. دسترسی به محدوده ساختگاه از طریق شهرهای پاوه،نودشه و نوسود امکان پذیر است اما راحتترین دسترسی به ساختگاه از طریق جاده آسفالت های است که شهرهای پاوه و نودشه را به هم متصل میسازد. این جاده از کنار ساختگاه سد عبور میکند. موقعیت ساختگاه سد داریان در تصویر شماره - 1 - نشان داده شده است.[3]