بخشی از مقاله
مقدمه
حوضه رسوبی زاگرس در مطالعات زمینشناسی ایران و خاورمیانه از جایگاه مهم و ویژهای برخوردار است. وجود منابع عظیم نفت و گاز، باعث گردیده است تا زاگرس، پیوسته در کانون توجهات همگان و بالاخص پژوهشگران و زمینشناسان صنعت نفت قرار داشته باشد. سازند داریان سنگ مخزن مهمی در گروه خامی به حساب میآید (افشار حرب، .(1380 گروه خامی از پایین به بالا شامل سازندهای سورمه، هیث، فهلیان، گدوان و داریان است (جیمز و وایند، .(1965 سازند داریان در بخش پسین گروه خامی جای دارد و به عنوان سنگ آهک اربیتولیندار در ایران شناخته شده و معادل با سازند شعیبا در کشورهای عربی است (مطیعی، .(1372
این سازند برای نخستین بار در برش نمونه در کوه گدایون در شمال-شرق شیراز معرفی شد (James and Wynd, 1965) و سن آن براساس میکروفسیلها، آپتین- آلبین در نظر گرفته شده است. با توجه به میکروفسیل-های شاخص موجود در برش مورد مطالعه نظیرOrbitolina texana ، سن
سازند داریان ، آپتین پسین- آلبین پیشین میباشد که با سن ارائه شده در مقطع نمونه این سازند و همچنین با سن ارائه شده توسط مطیعی((1372 و آقا نباتی((1385 نیز مطابقت دارد.
موقعیت جغرافیایی
برش مورد مطالعه در زون زاگرس چینخورده در جنوبشرقی خرامه (شرق شیراز) و در کوه خانهکت با مختصات جغرافیایی بین طولهای 35' 24" 53 شرقی و عرضهای 29 24' 1/8" شمالی واقع شده است و از طریق جاده شیراز به خرامه قابل دسترسی است. (شکل (1
مرز پایینی سازند داریان، با سازند گدوان تدریجی و مرز بالایی با سازند کژدمی فرسایش یافته و با اکسید آهن همراه است. هدف از این مطالعه، بررسی ریزرخسارهها و تعیین محیط رسوبی سازند داریان در برش چینهشناسی کوه خانهکت است.
9
مجله زمین شناسی کاربردی پیشرفته ×تابستان 91، شماره 4، جلد 1
شکل . 1 جایگاه زمینشناسی و موقعیت جغرافیایی برش مورد مطالعه (نقشهی 000،1:100 شیراز ، سازمان زمینشناسی کشور)
روشهای مطالعه - 2 - 1 میکروفاسیس: O2 روزنداران پلاژیک بایوکلاستیک وکستون
ضخامتسازند داریان در مقطع مورد مطالعه، حدوداً 250 متر می باشد که در 3 مرحله کتابخانهای، صحرایی و آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار گرفته است. مرحلهی اول شامل تحقیقات کتابخانهای، اینترنتی، مطالعه و بررسی کارهای قبلی بر روی سازند داریان، تهیه مقالات و گزارشهای منتشرشده، نقشهها و عکسهای مربوطه به سازند مورد نظر میباشد. در بررسیهای صحرایی، ویژگیهای سنگشناسی و تغییرات بافتی رخسارههای سنگی مورد بررسی قرار گرفته و سپس به منظور شناسایی رخسارهها و تفسیر محیط رسوبی ، تعداد 79 مقطع میکروسکوپی تهیه و مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتند. در مطالعات آزمایشگاهی (میکروسکوپی)، درصد و فراوانی عناصر تشکیل دهنده تعیین گردید.در این مطالعه، نامگذاری و طبقهبندی سنگهای کربناته به روش دانهام (Dunham, 1962) و توصیف میکروفاسیسها و ارائهی محیط رسوبی بر پایهی نظرات ویلسون (Wilson, 1975) و فلوگل 2004) (Flugel, انجام شده است (شکل .(2
تجزیه و تحلیل رخسارهها و تعیین زیرمحیطها
در این مطالعه، تعداد 8 ریزرخساره مربوط به 3 محیط دریای باز ، سـد و لاگون شناسایی شده است. این ریزرخسارهها از دریا به سمت خشکی عبارتند از
:
O2 : Planktonic Foraminifera Bioclastic Wackestone×
نهشتههای این ریزرخساره شامل دانههای اسکلتی مانند اسپیکول اسفنج (آهکی) و گاستروپودا میباشد. قطعات روزنداران پلاژیک به همراه تکستولاریا نیز در این ریزرخساره دیده میشوند. زمینه میکرایتی است و بافت وکستون میباشد. فقدان بایوکلاستهای همزیستدار حاکی از رسوبگذاری در زیر منطقه نورخیز است(رومر و همکاران، .(2002 همچنین حضور اسپیکول اسفنج (آهکی) در زمینهی میکرایتی حاکی از انرژی پایین این محیط میباشد (شکل-1-3 ، .(O2
- 3 - 1 میکروفاسیس :O3 بایوکلاستیک اربیتولینا وکستون
O3: Bioclastic Orbitolina Wackestone×
این ریزرخساره شامل خردههای اسکلتی از قبیل اسپیکول اسفنج (آهکی)، خارخارداران و خردههای جلبک به مقدار کم میباشد. از فرامینیفرهای بنتیک، اربیتولینا در این ریزرخساره وجود دارند. دارای زمینهی میکرایتی است و بافت رسوبی وکستون میباشد. نوع بافت و اندازه دانههای اسکلتی نشانگر آن است که این ریزرخساره در بخش کمعمق دریای باز ته نشست شده است. اجزاء اصلی این رخساره مسافت کوتاهی را پیمودهاند.فسیلهای موجود در این ریز-رخسارهها از جمله اربیتولینها همراه با خردههای جلبک و خارپوست نشان دهندهی شرایط دریای باز و کمعمق میباشد. و در برخی نمونهها پلسیپودهای نازک لایه و اسپیکول اسفنج در زمینهی میکرایتی دیده میشود که حاکی از
- 1 رخساره دریای باز (
O1 : Pelagic Wackestone
انرژی پایین این محیط است Adabi et al., 2010; Husinec and Sokac.)
- 1 - 1 میکروفاسیس :O1
اجزاء تشکیل دهندهی این ریزرخساره، خـردههـای رادیولرهـا و قطعـات موجودات پلاژیک هستند که به صورت شناور در زمینهی میکرایتی وجود دارنـد و ذرات آهنی نیز به صورت پراکنده دیده مـیشـوند. انـدازه کوچـک و شـناوری بایوکلاستها از یک طرف و فراوانی میکرایت از طرف دیگـر ، دلیـل بـر افـزایش عمق و کاهش انرژی محیط رسوبی میباشد (شکل.(O1 -1-3
(2006; Bachmann and Hirsch, 2006; Flugel,2004 (شکل 1-3، .(O3
10
مجله زمین شناسی کاربردی پیشرفته ×تابستان 91، شماره 4، جلد 1
شکل. 2 ستون چینهشناسی سازند داریان در کوه خانهکت در برش مورد مطالعه
- 2 رخساره سدی ( (Barrier facies
- 1 -2 میکروفاسیس :B1 گرینستون با بایوکلاستیکهای پوششدار
B1: Bioclastic Coated Rounded Grainstone×
اجزاء این ریزرخساره شامل خردههای اسکلتی مثل خارخارداران است که به مقدار کم وجود دارند و از فرامهای بنتیک میلیولیدها دیده میشوند.از دیگر اجزاء ، خردههای غیراسکلتی مثل پلوئیدها و اینتراکلاست های گردشده و جورشده و همچنین کورتوئیدها میباشد که در زمینهی روشن اسپارایتی قرار گرفتهاند. بافت سنگ گرینستون می باشد.حضور دانههای با جورشدگی و گردشدگی و نیز قطعات پوششدار بیانگر تشکیل رخساره در یک تپه زیرآبی (shoal) با انرژی بالا است ( ) (Cluff, 1984 شکل1-3، .(B1
- 3 رخساره لاگون (Lagoon facies)
-1 -3 میکروفاسیس: L1 بایوکلاستیک اربیتولینا پلوئیدال پکستون / گرینستون
L1: Bioclastic Orbitolina Pelloidal Packstone/Grainstone×
این ریزرخساره دربردارندهی خردههای اسکلتی همانند خارخارداران میباشد. از فرامینیفرهای بنتیک، اربیتولینها و میلیولیدها، و از دانههای غیراسکلتی، پلوئیدها به میزان زیاد در این ریزرخساره وجود دارد. زمینه اسپارایت و بافت ریزرخساره پکستون تا گرینستون است. وجود فرامینیفرهایی با صدف ضخیملایه و کوچک نظیر میلیولیدهها نشان دهندهی شرایط دریایی کم-عمق، انرژی و شدت نور بالا و مواد غذایی کافی هستند ( Sinclair et al., .(1998 همچنین وجود فرامینیفرهای بنتیک مثل میلیولیدها همراه با اربیتولینها دلالت بر نهشته شدن این رخساره در محیط لاگون نیمه محصور دارد( شکل 2-3،.( L1
- 2 - 3 میکروفاسیس: L2 بایوکلاستیک پلوئیدال پکستون
L2:Bioclastic Pelloidal Packstone ×
اجزاء این ریزرخساره شامل خردههای اسکلتی مانند براکیوپود میباشد. از فرامینیفرهای بنتیک، میلیولیدها هستند که به نسبت کمتری در این ریزرخساره دیده میشوند. پلوئیدها به مقدار فراوان در زمینهی اسپارایتی قرار گرفتهاند. بافت ریزرخساره پکستون میباشد. وجود پلوئیدال بیانگر شرایط
11
مجله زمین شناسی کاربردی پیشرفته
دریایی کمعمق و با انرژی بالا و وجود شولها در محیطهای بسته میباشند ) (Sinclair et al., 1998) شکل 2-3، .( L2
- 3 - 3 میکروفاسیس: L3 بایوکلاستیک اربیتولینا وکستون / پکستون
L3: Bioclastic Orbitolina Wackestone/Packstone×
اجزاء اصلی این ریزرخساره شامل خردههای اسکلتی از قبیل خارخارداران، گاستروپود و جلبک سبز داسیکلاداسه میباشد. از فرامینیفرهای بنتیک، اربیتولین به مقدار زیاد حضور دارند و تکستولاریا نیز دیده میشود. زمینه میکرایتی تا میکرواسپارایتی است و بافت رسوبی از وکستون تا پکستون متغیر میباشد. جلبکهای سبز داسیکلاداسه که در منطقهی بین جزر و مدی تا عمق 15 متر حضور دارند مشخص کنندهی محیط کمعمق با هیدرودینامیسم کم و شوری متوسط مثل خلیجها و لاگونها میباشند ( De .(Castro, 1997 فرامینیفرهای بزرگ، پهن با دیواره صدف نازک مثل اربیتولینها و دیکتیوکونوس در یک محیط با انرژی پایین، شدت نور کمتر و مواد غذایی کمتر حضور دارند. ) (Sinclair et al., 1998) شکل 2-3، .( L3
4 - 3 -میکروفاسیس :L4 بایوکلاستیک وکستون
L4 : Bioclastic Wackestone
این ریزرخساره شامل خردههای اسکلتی از قبیل اسپیکول اسفنج (آهکی) و جلبک سبز داسیکلاداسه میباشد که در زمینهی میکرایتی قرار گرفتهاند. مقادیر فراوان گل آهکی (میکرایت) و نقصان سیمان در این ریزرخساره ، نمایانگر تهنشینی در محیطهای کمانرژی است و توسعهی جلبک-های سبز دلالت بر شرایط کمعمق و نفوذ نور در رمپ داخلی میباشد ( شکل 2-3،.( L4
×تابستان 91، شماره 4، جلد 1
مدل محیط رسوبی سازند داریان در برش چینهشناسی کوه خانهکت
رمپهای کربناته در تمام ادوار زمینشناسی گسترش داشتهاند اما زمانی که ارگانیسمهای سازندهی ریف حضور نداشته باشند و یا قادر به رشد نباشند، رمپها توسعه مییابند .(Burchette and Wright, 1992) با توجه به مطالعات میکروسکوپی صورت گرفته و نبود موجودات چهارچوب ساز و ریف ساز، عدم وجود رسوبات توربیدایتی و شیب کم حوضهی محیط رسوبی سازند داریان در برش چینهشناسی کوه خانهکت یک پلتفرم کربناته کمعمق از نوع رمپ معرفی میشود که رسوبات این پلتفرم در چندین زیر محیط رسوبی برجای گذاشته شدهاند. تجمعات فسیلی در سنگهای آهکی میتواند بصورت راهنمایی در تفسیر وضعیت رسوبگذاری استفاده شود. موقعیت نسبی یک رخساره روی رمپ کربناته ممکن است توسط حضور، اندازه و شکل یک جنس موجود پیشبینی شود ( .(Sinclair et al., 1998 ولی تأثیراتی نظیر حضور شرایط غیر معمول مثل (نور کم و عمق کم) و انتقال بایوکلاستها به قسمتهای پایین را نباید از نظر دور داشت. با توجه به این مطالب میتوان موقعیت نسبی رخسارههای مشخص شدهی سازند داریان را در منطقهی مورد مطالعه بررسی نمود.
