بخشی از مقاله
چکیده
»نصرت بیگم امین« یکی از بانوانی است که در قرن اخیر قدم درعرصه علوم اسلامی نهاده و آثاری ارزشمند از جمله »مخزن العرفان در تفسیر قرآن« را از خود به جا گذاشته که در آن به تفسیر عرفانی آیات از جمله تمثیلات قرآن پرداخته؛ این نوشته به دنبال بیان دیدگاههای ایشان در زمینه تمثیلات قرآن بود، اهمیت بحث این است که در تمثیلات، معنای ظاهری مراد نیست و از آنجائی که قرآن کتاب آسمانی است پی بردن به معنای باطنی تمثیلات قرآن در دست یابی به نکات کلیدی معارف قرآن بسیار راهگشا است؛ این پژوهش با بهرهمندی از روش تحلیلی و با پردازش توصیفی به بررسی نظرات بانو امین در برخی تمثیلات قرآن پرداخت و از تفاسیر عرفانی دیگر به عنوان شاهد یا تأکید نظر ایشان استفاد شد، دستآورد پژوهش این شد که در تمثیلات قرآن که مربوط به صفات خدا، ایمان، مقایسه مؤمن و کافر یا اعمال و سرنوشت کفار در قیامت است بانو امین در کتاب تفسیری خود معنی باطنی آیات را بی توجهی به امور مادی دنیوی و توجه به معرفت الهی، شهود قلبی و مجاهده با نفس برای دستیابی به رضایت الهی و بهرهمندی از معنویات و تلذذ روحی دانسته است.
مقدمه
یکی از کتب تفسیری معاصر کتاب 15 جلدی »مخزن العرفان در تفسیر قرآن« اثر »بانو نصرت بیگم امین« است همان طور که از نام کتاب پیداست، این تفسیر، تفسیری عرفانی به زبان فارسی است که علی الرغم بارز بودن درجات عرفانی مفسر در سراسر کتاب، بانو امین، آن را تنها اقتباسی از انوار ولایت و ترجمه تحت اللفظی آیات میداند. هدف این نوشته بررسی تمثیلات قرآن در این تفسیر عرفانی است پرداختن به این مطلب از این جهت اهمیت دارد که معارف و قوانین اسلام در قرآن گاهی به اشاره، بلکه به صورت رمز بیان شده و یکی از موارد اشاره در قرآن بیان مطلب به صورت تمثیل است که هر چند وجود آن در قرآن انکار نشدنی است اما مفسران در کمیت و کیفیت تمثیلات قرآنی متفاوت هستند بانو امین ضمن پذیرش اصل وجود تمثیل در قرآن، شرائط و محدودیتهائی برای آن قائل است.
به عنوان مثال ایشان در مقدمه تفسیرشان میفرمایند اخبار و احادیث معصومان - ع - مبنی بر انیس بودن قرآن در قبر و تکلم و شفاعت قرآن در قیامت ضرب المثل نیست و حمل بر غیر ظاهر نمیگردد پیشینه بحث تمثیلات قرآن به قرون اولیه اسلام بر میگردد در ابتدا مفسران در برخورد با آیاتی که به صورت تمثیل بیان شدهاند دیدگاه خود را در رابطه با تمثیل در قرآن بیان میکردند از جمله در ترجمه بدیع القرآن، 179 و تفسیر القرآن الکریم، ج232 :2 و حجه التفاسیر و بلاغ الإکسیر، تعلیقه1، ج96 :7 و المعجزه الکبری القرآن، 274 و ...
دانشمندان علوم قرآنی نیز در لابلای کتب خود فصلی را به این بحث اختصاص میدادند مانند التفسیر و المفسرون - للذهبی - ، ج447 :1 و أسرار البلاغه فی علم البیان، ص 73 و پژوهشی در جریانشناسی تفسیر عرفانی، ص 212 و اعجاز در قرآن کریم ، ص 99 و ... برخی نیز مستقلاً به بحث پیرامون تمثیل در قرآن پرداختهاند از جمله کتاب » تشبیهات و تمثیلات قرآن« نوشته جهانبخش ثواقب که در دو بخش تمثیلات و تشبیهات تنظیم شده است، همچنین کتاب »تمثیلات تفسیر نور« نوشته محسن قرائتی که در آن تمثیلات قرآنی که در تفسیر نور تبیین شده آمده است.
کتاب دیگر در این رابطه »تمثیلات قرآنی و جلوههای تربیتی آن« نوشته »حمید محمد قاسمی« است که مزیت آن بر کتابهای دیگر این است که در کتابهای قبلی به جنبه ادبی تمثیلات توجه شده ولی در این کتاب به بررسی تمثیلات قرآن از جنبه تربیتی پرداخته شده است. پیرامون تمثیلات قرآن در تفاسیر عرفانی، در حدی که جستجو شد مطلب مستقلی نوشته نشده از آنجائی که تفسیر مخزن العرفان تفسیری عرفانی است این نوشته میتواند مقدمهای برای عنایت نویسندگان پیرامون تمثیلات قرآن از جنبه عرفانی باشد.
گامهائی که در این نوشته برای رسیدن به هدف برداشته شده پاسخگوئی به سؤالات زیر است:
دیدگاه بانو امین در تمثیلات مربوط به صفات خداوند چیست؟
دیدگاه ایشان در تمثیلات مربوط به ایمان انسان چیست؟
