بخشی از مقاله
چکیده
هندسه و کینماتیک ساختاري میادین نفتی گسترش یافته در پیش بوم زاگرس بویژه حوضهي خلیج فارس بدلیل عدم دسترسی مناسب کمتر شناسایی شده است لذا استفاده از داده هاي لرزهاي ابزاري سودمند جهت شناسایی آنها میباشد. در این مطالعه با استفاده از داده هاي لرزهاي سه بعدي یک ساختمان گنبدي شکل با روند شمال خاوري همراه با یک ساختمان گل مانند منفی در بخش مرکزي آن در خاور خلیج فارس معرفی شده است .
در محدودهي این ساختار گسلهاي نرمال در منطقه به شکل گسلهاي راستالغز تجدید فعالیت یافتهاند که حاکی از این است که آرایش گسل هاي امتداد لغز جدید متاثر از گسلهاي نرمال ابتدایی است. ساختمان مورد مطالعه در نتیجهي حرکات قائم نمک هرمز شکل گرفته است . حرکت رو به بالاي نمک با احتمال زیاد در زمان پالئوزوئیک پیشین و بر اثر یک خم کششی موجود در امتداد یک گسل پی سنگی آغاز شده است که فعالیت دوبارهي آن در زمان کرتاسهي پسین سبب تغییر شکل راستالغز ساختمان اولیهي گنبد نمکی شده است.
-1مقدمه
خلیج فارس جایگاه هیدروکربوري با اهمیتی است که اکتشاف و تولید هیدروکربور در آن از دیرباز تا حال حاضر ادامه دارد. علاوه بر حضور سنگهاي منشا و سنگهاي مخزن فراوان و همچنین سنگ پوشهاي موثر در به تله افتادن هیدروکربن، تلههاي ساختمانی عامل مهمی در تجمع نفت در منطقهي خلیج فارس محسوب میشوند.
در این میان هندسه و کینماتیک ساختارهایی که تشکیل میشود بویژه تاثیر وجود افق-هاي تبخیري و همچنین تاثیر گسلهاي پی سنگی که از زمانی پیش از تشکیل توالیهاي رسوبی فعالیت داشتهاند از اهمیت قابل ملاحظه اي برخوردار است. تلههاي مرتبط با نمک بخش مهمی از تلههاي نفتی ناحیهي خلیج فارس را تشکیل میدهند.
این تلهها به طور معمول در لایههاي بالایی که بر اثر حرکت نمک خمش یافتهاند شکل میگیرند. نمک هرمز به عنوان عامل تشکیل گنبدهاي نمکی در خلیج فارس در نظر گرفته میشود. به طور کلی عواملی نظیر پدیدههاي تکتونیکی، ذخیرهي مناسبی از نمک و همچنین ضخامت لایههاي روباره فعالیت نمک را تحت کنترل دارند. نقش تکتونیک کششی به عنوان عاملی در شروع دیاپیریسم نمکی پذیرفته شده است و حوضه هاي کششی که در امتداد گسل هاي راستالغز شکل گرفتهاند در بسیاري از موارد شرایط لازم براي حرکت رو به بالاي نمک در منطقه زاگرس و خلیج فارس را فراهم آوردهاند
این باور وجود دارد که بخش مهمی از تلههاي گنبد نمکی در خلیج فارس در نتیجه گسلش پی سنگی که در سري نمکی هرمز نفوذ کرده است شکل گرفتهاند
مطالعات زمین شناسی و ژئوفیزیکی منجر به کشف تعداد زیادي تلههاي نفتی مرتبط با حرکات نمک در منطقهي خلیج فارس شده است و تلفیق دادههاي لرزهاي و چاه امکان به نقشه درآوردن دقیق این ساختمانهاي نمکی را فراهم کرده است. در این مطالعه شواهد جدیدي که از طریق تفسیر لرزهاي سه بعدي فراهم شده است، نقش گسلش پی سنگی را در تکامل تلههاي نفتی مرتبط با نمک در خاور خلیج فارس به اثبات میرساند.
-2 جایگاه زمین شناسی
خلیج فارس معرف حوضهي پیش بومی کمربند چینخورده-راندهي زاگرس میباشد - شکل. - 1 کوهستان زاگرس به عنوان بخشی از کمربند کوهزایی آلپ-هیمالایا ، با روند شمال باختر- جنوب خاور از کوههاي تاروس در شمال شرق ترکیه تا تنگهي هرمز در ایران امتداد دارد
خلیج فارس به عنوان بخشی از ورقهي قارهاي عربستان - شکل - 1 متشکل از پی سنگ به سن پرهکامبرین است که بوسیلهي رسوبات قارهاي و دریایی جوانتر پوشیده شده است. قدیمیترین بخش از ورقهي عربستان در پروتروزوئیک میانی تا پسین همزمان با اضافه شدن مجموعهاي از کمانهاي جزیرهاي و خرده قارههاي کوچک به حاشیهي شمال خاوري کراتون آفریقا و شکلگیري قارهي بزرگ گندوانا تشکیل شده است .
در نتیجهي این برخوردها مجموعهاي از ساختارهاي شمالی-جنوبی بوجود آمده اند که با یک حادثهي کافت شدگی در زمان پروتروزوئیک پسین- کامبرین پیشین همراه شدهاند. حاصل این فرآیند تشکیل حوضههاي شمالی- جنوبی در شمال ورقهي عربستان بوده که توزیع نهشته شدن سازند نمکی هرمز را کنترل میکرده است
تکامل تکتونیکی حوضهي خلیج فارس از همین زمان آغاز شده است . در پی این حادثه، دومین کافت زایی در زمان پرمین پسین- تریاس پیشین در حاشیهي شمالی گندوانا منجر به بازشدگی اقیانوس نئوتتیس شده است
تکامل ساختاري خلیج فارس با فرارانش افیولیتها بر روي حاشیهي شمال خاوري ورقهي عربستان در زمان کرتاسهي پسین ادامه یافته است
شکل .1 تصویر ماهوارهاي لندست که جایگاه تکتونیکی خلیج فارس را نشان میدهد
فرورانش اقیانوس نئوتتیس در زمان کرتاسه آغاز شده و در زمان نئوژن با بسته شدن نئوتتیس، فاز کوهزایی زاگرس به وقوع پیوست
مجموعهي هرمز در جنوب و جنوب باختر ایران متشکل از نمک، انیدریت، دولومیت، شیل و سنگهاي آتشفشانی و دگرگون شده است . - Ala, 1974 - لایهي نمکی هرمز سطح جدایش - Detachment - عمدهاي را در منطقه تشکیل میدهد و الگوي تغییرشکل رسوبات بالایی به ضخامت 10 تا 15 کیلومتر را از نهشته-هاي قبل از هرمز متفاوت کرده است
به نظر میرسد که نمک هرمز در نتیجه فعالیت گسلهاي پی سنگی حرکت کرده و گنبدهاي نمکی بسیاري را بوجود آورده است
این گسلشهاي پی سنگی در بخشهاي مرکزي خلیج فارس و جنوب ورقهي عربستان رسوبات مزوزوئیک پیشین را متاثر ساخته است .تکتونیک نمک در منطقهي زاگرس و خلیج فارس به احتمال از زمان پالئوزوئیک پیشین آغاز شده است و تشکیل اولین دیاپیرها حداقل در زمان پرمین رخ داده است که تا حال حاضر نیز ادامه پیدا کرده است
-3 مواد و روشها
به دلیل موقعیت دور از ساحل منطقهي مورد مطالعه، دادههاي زیر سطحی تنها دادهاي است که تجزیه و تحلیل ساختمانی منطقه را ممکن میسازد. مکعب لرزهاي سه بعدي به مساحت تقریبی 380 کیلومتر مربع و اطلاعات تعدادي چاه در این مطالعه مورد استفاده قرار گرفت. نقشهي موقعیت مکعب لرزهاي سه بعدي در شکل - 2 - نمایش داده شده است. با استفاده از لاگهاي صوتی و دانسیته و همچنین دادههاي سرعت سنجی چاه، لرزه نگاشتهاي مصنوعی ساخته شده است.
به دلیل فقدان چاههاي عمیق در منطقه، اطلاعات چاههاي حفر شده در مناطق مجاور براي تفسیر افقهاي عمیق مورد استفاده قرار گرفته اند. داده-هاي لرزهاي و چاه تطابق خوبی نشان داد و جهت تفسیر مرز بالایی چهار افق عمیق اکتشافی استفاده شد. تفسیر لرزهاي با استفاده از نرم افزار تفسیر لرزهاي و در همهي مراحل بصورت دستی - - manual انجام شده است. افقهاي لرزهاي بر روي خطوط لرزهاي طولی و عرضی تفسیر شدهاند ولی گسلها تنها بر روي خطوط لرزهاي عرضی در جهت عمود بر روند غالب ساختاري تفسیر شدهاند.
شکل .2 نقشهي نشان دهندهي موقعیت مکعب لرزهاي سه بعدي و چاههاي حفاري شده در منطقه
