بخشی از مقاله
مقدمه
الگوی بهینه کشت برنامهای است که با هدف مدیریت بهینهی ترکیب مکانی گیاهی تدوین میشود. این برنامه با توجه به فرصتها و تهدیدهای اکوفیزیولوژیکی، عوامل تولید، مسائل اقتصادی، عوامل فرهنگی و اجتماعی، تکنولوژیهای نوین و ... طراحی میشود. طراحی و اجرای الگوی بهینه کشت سالهاست که در بسیاری از کشورهای جهان بهکار گرفته شده و به کمک آن بسیاری از مشکلات تولید محصولات زراعی، باغی و مرتعی نیز مرتفع شده است.
برای نیل به هدف باید کشت محصولات زراعی، باغی و یا بهرهبرداری از مراتع و جنگلها متناسب با پتانسیلهای منطقهای و عوامل تولید باشد. با توجه به محدودیتهای اقلیمی موجود در کشور، بیلان منفی آب دشتها و نیاز به پایداری تولید محصولات، ما را ملزم میکند که درجهت بهبود وضعیت سفرههای زیر زمینی آب و افزایش راندمان مصرف آب حرکت کنیم. از پایه های اصلی اجرای طرح های تدوین الگوی کشت تعیین تناسب اراضی برای کشت انواع محصولات زراعی باغی می باشد.
در فرآیند تعیین تناسب اراضی، شناسائی انواع خاک ها و ارائه نقشه پراکنش آن ها و تعیین پتانسیل استفاده ای که هر کدام برای تولید بهینه محصولات زراعی باغی انجام می گردد. در راستای مدیریت اراضی و تصمیم سازی آمایشی، انتصاب بهترین استفاده به واحدهای نقشه خاک با توجه به توانائی ها و خصوصیات ذاتی که دارند و شرایط اقلیمی که بر آن ها حاکم است یکی از زیر بنائی ترین مطالعاتی است که انجام می گیرد.
همچنین کاربرد نادرست و عدم مدیریت صحیح اراضی، محدودیت در منابع آب شیرین و خاک مناسب برای کشاورزی را در کشور ما به میزان چشمگیری افزایش می دهد. یکی از راه کارهای مؤثر برای محقق کردن این عمل در کشاورزی اجرای مطالعات ارزیابی تناسب اراضی به منظور انتخاب نوع کشت، متناسب با توان زمین مورد نظر می باشد. ارزیابی اراضی عکس العمل زمین را در قبال بهره وری خاصی که از آن میشود تعیین می کند به کمک ارزیابی میتوان اراضی رابطه بین زمین ونوع بهره وری از آن را مشخص کرد .سپس بر اساس این رابطه به نوع استفاده مناسب از آن زمین پی برد.
ارزیابی تناسب اراضی می تواند به صورت کیفی، کمی و اقتصادی صورت گیرد. ارزیابی کیفی به نوعی از ارزیابی اطلاق می شود که درجه ی تناسب اراضی به صورت کیفی تعیین می شود و برای تعیین تناسب اراضی نیازی به محاسبه ی دقیق میزان در آمدها و مقایسه ی آنها با یکدیگر نیست. ارزیابی کمی تناسب اراضی مبتنی بر مراحلی است که در آن میزان تولید برآورد می شود درسال های اخیر مجموعه ی از روشهایی براساس چهارچوب فوق ارائه شده است.
اخیرا مدل های مکانیزه بسیاری که گاهی خارج از این چهارچوب هستند از طرف دانشمندان مختلف برای اجرای فرآیند تناسب اراضی ارائه شده است که می توان؛ روش های آماری، سیستم های مجرب، درخت های تصمیم گیری، روش های فازی، مدل های شبکه عصبی مصنوعی، مدل های ترکیبی و مدل های پویای شبیه ساز - که قادر هستند پارامترهای دینامیکی وابسته به زمان را وارد مدل نمایند، مدل و مدل را نام برد. از جمله مدل های مکانیزه ای که مبانی فائو را با روش های اتوماتیک اجرا می نمایند می توان را نام برد.
بهترین روش مدلی است که به تواند بهترین و دقیق ترین ارتباط را بین خصوصیات محیطی - اقلیمی، اراضی و اکوسیستم حاکم - و مقدار عملکرد محصولات مختلف تحت مدیریت های فنی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی را با ساختاری ثابت در زمان و مکان ایجاد نماید. چون هدف اصلی این مطالعه ایجاد مدلی فراگیر و قابل اجرا در تمامی استان های کشور بوده است، چهارچوب فائو به عنوان زیربنا انتخاب گردیده است.
اهداف
تعیین کلاس تناسب اراضی - واحدهای نقشه خاک تهیه شده برای منطقه پایلوت - برای کشت محصولات مختلف زراعی و باغی بر اساس طبقه بندی تناسب کیفی اراضی با روش فائو. -2 ارزیابی چگونگی کارائی نرم افزار نوشته شده برای اجرای مدل تناسب اراضی فائو.
مواد و روشها
در راستای اجرای طرح تدوین الگوی کشت استان اصفهان، دشت مهیار در جنوب اصفهان و شمال شهرضا به عنوان پایلوت انتخاب تا مدل ها و چهارچوب ساختاری طرح پیاده سازی و آزمون گردد. در قالب اجرای طرح تدوین الگوی کشت پروژه های اقلیم، منابع آب، منابع خاک، تناسب اراضی - مدل فائو - ، تکنولوژی تولید و بهره وری، قیمت و هزینه، کاداستر، نظام بهره برداری و نیروی کار، عرضه و تقاضا و احداث و نگهداری پایگاه داده ها اجرا و تکمیل می گردد. تعداد 75 واحد نقشه خاک با کدهای ملی در نقشه مزبور مکاندار شده و جدول اطلاعات کمی وابسته آماده می شود.
با توجه به شرایط خشک و کویری منطقه مهیار، کلاس های تناسب اراضی برای تعداد 67 گروه رقمی از محصولات زراعی و باغی مناسب این مناطق تعیین شده است. محصولات انتخاب شده ترکیبی از کیاهان زراعی، صنعتی، جالیزی، داروئی، درخت و درختچه های مثمر می باشد. در اجرای پروژه تناسب اراضی روش فائو که توسط سایس و همکاران ارائه شده است در قالب مراحل زیر استفاده گردید.
فراهم آوری و تعدیل جداول نیازمندی های اراضی و اقلیمی گونه هایی که جداول آن ها در منابع وجود دارد و ایجاد جداول نیازمندی های اراضی و اقلیمی گونه هایی که جداول آن ها در منابع وجود ندارد. ایجاد و نگارش نرم افزار برای اجرای مکانیزه تناسب اراضی. اجرای مدل تناسب آماده شده و ارائه نقشه های تناسب هر گیاه در هر واحد نقشه در منطقه مورد مطالعه با نرم افزار GIS ی مرتبط شده با نرم افزار آماده شده.
نتایج و بحث
نقشه خاک منطقه مورد مطالعه دارای 75 پلیگون و کد ملی بوده لذا جدول اطلاعات وابسته متشکل از 75 رکورد اطلاعات کمی برای 44 ایتم خاک و اراضی می باشد. جداول نیازمندی های 30 مورد از 66 گروه رقمی انتخاب شده در منابع موجود نبود لذا با استفاده از اطلاعات کسب شده از منابع جداول نیازمندی ها وفنولوژیک لازم برای اجرای محاسبه شاخص های اقلیمی و اراضی برای کلیه محصولات استخراج و به تأیید کارشناسان تحقیقاتی و اجرایی استان رسید.
محاسبه درجات و کلاس تناسب برای محصول مورد نظر
با وارد نمودن نقشه خاک به سیستم GIS مرتبط شده و وارد نمودن اطلاعات واحدهای نقشه خاک و جداول نیازمندیهای اقلیمی و اراضی به سیستم نرم افزاری نگارش شده، محاسبات تعیین کلاس های تناسب اراضی66 گروه رقمی برای 75 واحد نقشه اجرا و نتایج آن ها به صورت جدول و نقشه رقومی تولید و ارائه گردید. نمونه ای از محاسبات یک گیاه برای یک واحد نقشه ارائه شده است. نمونه ای از محاسبات کلاس های تناسب اراضی برای یک گیاه در کلیه واحد های خاک منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد. یک نمونه ای از نقشه کلاس های تناسب اراضی برای یک گیاه در کلیه واحد های خاک منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد.
