بخشی از مقاله
چکیده
با استناد به آخرین گزارشات رسمی وزارت نیرو در سال 1395، میزان منابع آب تجدیدپذیر کشور مستند به متوسط 15 ساله منتهی به سال 1391-92 به 88,7 میلیارد مترمکعب رسیده که با استناد به آخرین گزارشات رسمی وزارت نیرو در سال 1395 مطابق با آماربرداری سراسری سال 1387-88 مصرف آب در ایران 94,5 میلیارد مترمکعب در سال است.
با کنارهم قرار دادن تکالیف کاهش 11 میلیارد مترمکعبی مصرف آب کشور در ماده 35 قانون برنامه ششم توسعه و میزان آب موردنیاز تکالیف حصول به خودکفایی با اهداف کمی مدنظر در ماده 31 قانون برنامه ششم توسعه برای تولید سیزده محصول به اصطلاح اساسی کشور، از تناقض در تکالیف ابلاغی بین دو ماده در یک برنامه خواهیم رسید.
حاصل از اهداف اجرایی این برنامه ایران میبایست نسبت با سال 1393، 3500 هزار تن افزایش تولید در گندم، 912 هزارتن افزایش تولید نیشکر، 866 هزار تن افزایش تولید چغندرقند، 4429 هزار تن افزایش تولید دانههای روغنی، 839 هزارتن افزایش تولید در حبوبات، 405 هزارتن در تولید زیتون، 5 هزار تن در گوشت قرمز، 1429 هزار تن در طیور، 3622 هزار تن در تولید شیرخام و 210 هزار تن در تخم مرغ افزایش تولید را داشته باشد. در حال حاضر برای تولید این محصولات در کشور 56 میلیارد مترمکعب از منابع آب کشور مصرف میگردد که برای رسیدن به اهداف کمی همین محصولات در انتهای برنامه ششم توسعه نیاز به 80 میلیارد مترمکعب آب 43 - درصد افزایش مصرف - در انتهای برنامه ششم توسعه تنها برای تولید این محصولات در بخش کشاورزی وجود دارد.
با کنار هم قرار دادن این مصرف آب با آب موردنیاز برای تولید سایر محصولات کشاورزی 29,5 - میلیارد مترمکعب آب خالص در بخش تولید سایر محصولات زراعی و باغی در حال حاضر مصرف میگردد - با فرض عدم افزایش تولید در آنها، کشور ایران برای رسیدن به اهداف برنامه ششم توسعه در سال 1400، نیاز به افزون بر 109 مترمکعب آب خالص در بخش کشاورزی خواهد داشت که با جمع مصرف حدود 10 میلیاردمترمکعبی بخش شرب و صنعت به این میزان، ایران برای اهداف برنامه ششم 119 میلیارد مترمکعب مصرف آب خواهد داشت در حالی که کل آب تجدیدپذیر کشور 88,7 میلیارد مترمکعب است.
مقدمه
امروزه اکثر محققان و دانش پژوهان منابع آب به این نتیجه رسیده اند که کاستیهای موجود در این زمینه به دلیل کمبود منابع آب فیزیکی نیست بلکه این کاستیها به دلیل مدیریت ضعیف منابع آب می باشد از جمله راهکارهای مدیریتی جدید منابع آب آب مجازی است منشا آب مجازی آب آبی و آب سبز است. آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی آب آبی را تشکیل میدهند. یکی ازموثرترین پارامترهای تاثیر گذار آب مجازی آبی تبخیر و تعرق است و با توجه به شرایط آب و هوایی مختلف ایران محتوی آب مجازی آبی متفاوت خواهد بود.
محصولات زراعی گندم، جو ، برنج ، سیب زمینی و گوجه فرنگی به عنوان محصولات مهم در رژیم غذایی کشور و استراتژیک در واردات و صادرات کشور محسوب میشوند. هر گونه سیاست و تصمیمگیری در خصوص تغییر در میزان تولید این محصولات میتواند به شکل کاملاً مستقیم بر میزان برداشت از منابع آب تجیدپذیر کشور تاثیرگذار باشند. از این حیث تکالیف مندرج در برنامههای توسعه پنج ساله کشور باید تعیین تکالیف خودکفایی محصولات کشاورزی در کشور از همسویی این سیاستها با شرایط آبی کشور مراقبت نمایند.
اتخاذ سیاستها و خطمشیها در مدیریت منابع آب ایران مستلزم توجه به حوزههای مدیریتی مختلفی است که هر کدام از این حوزهها خود دارای پیچیدگی و گستردگی است و عزم راسخ و توان بالایی را برای ارائه برنامه های منسجم علمی میطلبد. به منظور رسیدن به هدف نهایی که همان توسعهی پایدار است و لازم از تمامی ظرفیتهای و راهکارهای موجود در جهت کاهش بهرهبرداری از منابع ابی استفاده شود. امروزه دیگر مدیریت آب نه یک مقولهی ملی در چارچوب مرزهای کشور بلکه یک تلاش بین المللی به جهت استفادهی بهینه از منابع محدود آب است. کشاورزی جهان در مسیری با منابع محدود قرار گرفته است و باید در عین سرانه آب و زمین کمتر تولید را افزایش داد.
پیشبینی میشود تا سال 2050 جمعیت جهان به بیش از 9,2 میلیارد نفر میرسد که این جمعیت نیازمند غذا هستند. به همین منظور کشور ایران نیز قادر نخواهد بود بدون لحاظ روابط تجاری خود با سیار کشورها صرفآً با اتکا بر منابع آبی داخلی خود به تامین مایحتاج غذایی مردم کشور خود اقدام نماید و باید در برنامهریزیهای بلندمدت خود از افزایش فشار مضاعف بر منابع آب تجدیدپذیر کشور اجتناب نماید.
مواد و روشها
در ماده 31 قانون برنامه ششم توسعه به دولت تکلیف گردیده، به 95 درصد خودکفایی در محصولات اساسی زراعی، دامی و آبزی در پایان برنامه ششم توسعه دست پیدا کند، در حالی که در ماده 35 همین قانون، بر ضرورت کاهش 11 میلیارد مترمکعبی حجم برداشت از منابع آب زیرزمینی تاکید گردیده است. وجود این دو ماده در برنامه ششم توسعه به همراه بندهای تکلیفی ذیل آنها باعث گردیده قانون برنامه ششم توسعه از حیث توجه به موضوع بحران کنونی منابع آب در ایران، با چالش جدی مواجه باشد.
با استناد به آخرین گزارشات رسمی وزارت نیرو در سال 1395، میزان منابع آب تجدیدپذیر کشور مستند به متوسط 15 ساله منتهی به سال 1391-92 به 88,7 میلیارد مترمکعب رسیده که توزیع آن بین منابع تجدیدپذیر سطحی و زیرزمنی در جدول-1 آمده است.
جدول -1 وضعیت منابع آب تجدیدپذیر کشور - مرجع: دفتر برنامهریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو -
با استناد به آخرین گزارشات رسمی وزارت نیرو در سال 1395 مطابق با آماربرداری سراسری سال 1387-88 مصرف آب در ایران به رقم 94,5 میلیارد مترمکعب در سال است توزیع آن بین محلهای مختلف مصرف در جدول-2 مشاهده میگردد.
جدول -2 توزیع مصرف آب در ایران - مرجع: آماربرداری سراسری سال - 1387-88
بر پایه اطلاعات مندرج در گزارشهای تولید محصولات زراعی و باغی در سال زراعی 1393-94 سطح زیرکشت و میزان تولیدات دیم و آبی کشور مطابق با جدول-3 بوده است.
جدول -3 سطح زیرکشت و میزان تولیدات آبی و دیم کشور در سال 1394
تعداد کل محصولات زراعی مندرج در آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی 31 محصول و محصولات باغی آن 77 محصول میباشد. در این مطالعه محصولات کشاورزی که سرجمع سطح زیرکشت آنها در سال زراعی 1394 بالغ بر 90 درصد سطح زیرکشت آبی کشور را شامل شد، مورد مطالعه قرار گرفتند. بر این اساس 19 محصول زراعی و 13 محصول باغی را شامل میشود. در ذیل ماده 31 و در جدول شماره-6 برنامه ششم توسعه اهداف کمی راهبرد امنیت غذلیی، سلامت و غنی سازی محصولات کشاورزی در بخش زراعت و در جدول شماره 7 در بخش باغبانی، دام، طیور و آبزیان در طی برنامه ششم توسعه به تفکیک سنوات درج گردیده است
بنابراین برنامه ششم توسعه مشخصاً برای تولید 22 محصول زراعی، بافی و فرآوردهای اهداف کمی تعیین کرده است. به دلیل عدم تاثیرگذاری مستقیم حاصل از اجرای سیاستهای حوزه صید و صیادی و آبزیپروری بر مصرف منابع آب تجدیدپذیر، در محاسبات این مقاله هدفگذاری این دو ردیف لحاظ نگردیده است. به منظور حذف منابع آب موجود از خوراک دام و طیور در محسابات، تولید جو، ذرت علوفهای و محصولات علوفهای در محسابات مربوط تولید گوشت قرمز و طیور درنظر گرفته شده و محاسبه مجدد آن خودداری گردیده است.
