بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تعیین رابطه هیجانات مربوط به یادگیری با اعتماد به حل مسئله در دانش آموزان پایه ششم ابتدائی بود. جامعه آماری پژوهش حاضر دانش آموزان پسر پایه ششم ابتدایی شهر تهران بودند. روش نمونه گیری در این پژوهش از نوع تصادفی خوشه ای چند مرحله ای بود که بر این اساس 340 نفر به عنوان نمونه انتخاب شد. به منظور گردآوری اطلاعات از پرسش نامه های هیجانات تحصیلی پکران و همکاران - 2005 - و حل مسئله هپنر - 1988 - استفاده شد. برای تحلیل داده های پژوهش علاوه بر آمار توصیفی، روش آماری تحلیل رگرسیون چندگانه به روش همزمان - ورود - به کار برده شد. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که امیدواری مربوط به یادگیری - P<0/05 - ، شرمندگی مربوط به یادگیری - P<0/01 - و خستگی از یادگیری - P<0/01 - می تواند حل مسئله در دانش آموزان را پیش بینی کند.
مقدمه
به طور کلی حل مسأله به فرایند شناختی- رفتاری ابتکاری فرد اطلاق می شود که به وسیله آن فرد می خواهد راهبردهای موثر و سازگارانه مقابله ای برای مشکلات روزمره را تعیین، کشف یا ابداع کند. به عبارت دیگر حل مسئله یک راهبرد مقابله ای مهمی است که توانایی و پیشرفت شخصی و اجتماعی را افزایش و تنیدگی و نشانه شناسی روانی را کاهش می دهد - دزور یلا و همکاران، - 1996؛ همه افراد به طور مداوم با مسائل و مشکلات مختلف و تصمیم گیری در مورد چگونگی آنها روبرو هستند.
بیشتر اوقات فرایند حل مسأله روزمره به قدری خودکار انجام می گیرد که افراد از چگونگی انجام دقیق آنها مطلع نمی شوند؛ با وجود این باید به این نکته توجه کرد که بدون توانایی شناسایی مشکلات و رسیدن به راه حل های قابل اجرا، زندگی روزمره مردم از هم می پاشد. حل مسأله دربر گیرنده حوزه های عاطفی - شناختی و رفتاری است. افرادی که از توانایی حل مسأله بیشتری برخوردارند بیشتر می توانند با استرس و مشکلات زندگی مقابله کنند و آنهایی که حل مسأله را یاد می گیرند به طور موثری با استرس مقابله می کنند.
داشتن قدرت حل مسأله بیشتر با مشکلات روان شناختی و اجتماعی کمتر همراه است - بعدی، 1380؛ نقل از بنی سی و همکاران، . - 1389 حل مسأله، مهارتی مقابله ای و عملی است که موجب افزایش اعتماد به نفس می شود و با سازگاری شخصی ارتباط دارد - بل و دزوریلا، . - 2009 از جمله عوامل موثر بر حل مسأله هیجان ها و عواطف می باشد - پیرخائفی و همکاران، . - 1391 هیجان ها و عواطف بخش مهم و اساسی زندگی انسان را تشکیل می دهند، به گونه ای که تصویر زندگی بدون آن پنداری دشوار است.
ویژگی ها و تغییرات عواطف، چگونگی ارتباط گیری عاطفی، درک و تفسیر عواطف دیگران نقشی مهم در رشد و سازمان شخصیت، تحول اخلاقی، روابط اجتماعی، شکل گیری هویت و مفهوم خود دارد - لطف آبادی، 1376؛ نقل از کوله مرز و همکاران، . - 1393 در این میان، هیجان ها و احساس ها از جمله ابعاد شخصیتی دانش آموزان به شمار می رود که در سراسر فرایند یادگیری حضور دارند و بر یادگیری دانش آموزان تأثیر گذارند. پکران - 2006 - هیجان های ویژه یادگیری، آموزش و پشرفت تحصیلی را شناسایی و با عنوان هیجان های تحصیلی معرفی کرد.
هیجان های تحصیلی به طور مستقیم به فعالیت های تحصیلی یا نتایج تحصیلی، گره خورده اند. بنابراین هیجان های وابسته به فعالیت های مرتبط با تحصیل نیز هیجان های تحصیلی تلقی می شوند - نیکدل و همکاران، . - 1391 اکنون نگاه ها بیشتر به هیجان های مثبت تحصیلی - مانند؛ لذت از یادگیری، امیدواری به یادگیری و افتخار به یادگیری - معطوف شده است - برینک، 2005؛ نقل از کدیور و همکاران، - 1388؛ پکران - 2005 - هیجان ها را مجموعه ای مرتبط از فرایندهای روان شناختی - فرایندهای عاطفی، شناختی، انگیزش و روان شناختی - قلمداد می کنند.
پکران و همکاران، هیجان های تحصیلی پکران را در دو زیر مقیاس هیجان های مربوط به کلاس و هیجان های تحصیلی مربوط به یادگیری در نظر گرفته اند - کدیور و همکاران، - 1388 و تحت عناوین امیدواری به یادگیری و کلاس درس، ناامیدی از یادگیری و کلاس درس، خستگی از یادگیری و کلاس درس، افتخار به یادگیری و کلاس درس، شرم از یادگیری و کلاس درس، خشم از یادگیری و کلاس درس و غمگینی از یادگیری و کلاس درس و در رابطه با آموزش و محیط یادگیری تعریف و توصیف می کنند؛ و به پیش بینی این هیجان ها در فرایند یادگیری و آموزش می پردازند - کاووسیان و همکاران، . - 1391 پکران و همکاران - 2002 - بیان می کنند آنچه که به هیجان های یادگیری مربوط است و اهمیت دارد، پیش آیندهایی همچون موقعیت های موفقیت و شکست است و انگیزش نیز با هیجان مربوط است.
- کوشکی و همکاران، . - 1393 پری و همکاران - 2005 - در مطالعات گوناگون نشان می دهند که متغیرهای مربوط به مدرسه، مانند جو کلاس درس، رابطه معلم- دانش آموز، نوع مدیریت کلاس توسط معلم، رفتار سازمانی و جنسیت با هیجان های تحصیلی دانش آموزان رابطه دارد نقل از کوشکی و همکاران - 1393 - در نتایج خود نشان داده اند که ارتباط مستقیم و تنگاتنگ هیجان های تحصیلی با بهزیستی دانش آموز، کیفیت یادگیری و حل مسئله و پیشرفت تحصیلی دارد.
از آنجایی که از زیر مقیاس های هر دو نوع هیجان های تحصیلی - مربوط به کلاس و مربوط به یادگیری - امیدواری، خشم، اضطراب، شرم، ناامیدی و خستگی می باشد؛ نتایج پژوهش های اکبری و همکاران - 1390 - نشان داد که آموزش مهارت های حل مسئله می تواند در اضطراب فراگیران موثر باشد؛ نداشتن مهارت های مناسب حل مسئله با شماری از مشکلات هیجانی و رفتاری در بزرگسالی مانند افسردگی و اضطراب - کلیبوئر و همکاران، - 2015 خصومت - کسیدی و همکاران، - 1996 و اضطراب - هافمن، - 2010 رابطه دارد.
آموزش حل مسئله به اندازه دیگر روش های درمانگری شناختی در کاهش نشانه های افسردگی موثر بوده است - بل و همکاران، . - 2009 در یک بررسی فراتحلیلی، کارآمدی حل مسئله در کاهش مشکلات جسمانی و روانی بیشتر از عدم مداخله در زمینه حل مسئله گزارش شده است - گارند و همکاران، - 2014؛ بلرز و همکاران - 2002 - در نتایج پژوهش خود عنوان نموده اند که جهت گیری منفی به مسئله با نگرانی و اضطراب و نگرانی همبستگی مثبتی دارد.
پری و همکاران - 2005 - نیز در پژوهش خود عنوان داشته اند که هیجان های تحصیلی با متغیرهایی مانند انگیزش تحصیلی، خودگردانی و راهبردهای شناختی و فراشناختی و حل مسئله رابطه دارد. هیجان های تحصیلی در موقعیت های گوناگون تحصیل ظاهر می شوند و نقش مهم و قابل توجهی در فرایند تحصیل ایفا می کنند و به عنوان متغیر میانجی، نقش تسهیل کننده یا مانع ساز دارند - پکران، 2006؛ نقل از کدیور و همکاران، . - 1388 شوگیورا و همکاران - 2015 - در نتایج پژوهش خود عنوان داشتند که هیجانات و اضطراب تعمیم یافته با حل مسئله رابطه معناداری دارد.
پسالاکوئا و همکاران - 2013 - نیز به وجود رابطه بین اضطراب و افسردگی با حل مسئله اشاره کرده اند. تا آنجا که برای پژوهشگر میسر بوده و بررسی نموده است، این دو متغیر به این شکل با متغیر اعتماد به حل مسئله مورد مطالعه قرار نگرفته است، این خلاء در کشور ایران احساس می شود؛ در نتیجه پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این سوال است که آیا بین هیجان های تحصیلی مربوط به کلاس و هیجان های تحصیلی مربوط به یادگیری با اعتماد به حل مسئله رابطه وجود دارد؟ و اگر پاسخ مثبت است این رابطه چگونه و به چه ترتیبی می باشد.
روش پژوهش
طرح این پژوهش در حیطه تحقیقات توصیفی جای می گیرد. بدین ترتیب که هیچ کدام از متغیرهای تحقیق مورد دستکاری واقع نمی شوند و فقط به اندازه گیری و بررسی آنها پرداخته می شود. از آنجایی که در تحقیق حاضر فقط به شناسایی ارتباط بین هیجانات تحصیلی مربوط به کلاس با اعتماد به حل مسئله تاکید می شود، دستکاری متغیرهای پژوهش صورت نگرفته و بر اساس مفروضات طرح های توصیفی می توان از روش اجرایی همبستگی استفاده نمود.
جامعه آماری مطالعه حاضر کلیه دانش آموزان پسر پایه ششم ابتدائی منطقه چهار شهر تهران می باشد که در سال تحصیلی 94 - 95 مشغول به تحصیل می باشند. مطابق آمار آموزش و پرورش منطقه، حجم این جامعه برابر با 3000 نفر می باشد. در مطالعه حاضر برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای استفاده شد. روش نمونه گیری بدین ترتیب بود که مدارس مورد پژوهش از میان مدارس ابتدائی پسرانه منطقه چهارم به شیوه خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند، در مرحله بعد با مراجعه به مدارس انتخابی و کلاس های درسی که به عنوان خوشه در نظر گرفته شدند، و اقدام به توزیع پرسشنامه ها شد. 340 نفر از دانش آموزان پسر ابتدائی پایه ششم مورد مطالعه قرار گرفتند.
پرسشنامه هیجان های تحصیلی
پرسش نامه هیجان های تحصیلی توسط پکران و همکاران - 2005 - ساخته شده است؛ این پرسش نامه شامل 232 سوال است که در آن 24 مقیاس در سه بخش هیجان های مرتبط با کلاس، هیجان های مرتبط با یادگیری و هیجان های مرتبط با آزمون سازماندهی شده است. هر یک از مقیاس های پرسش نامه شامل سوال هایی هستند که مولفه های عاطفی، شناختی، انگیزشی و روان شناختی هیجان مربوط به خود را سنجش می کنند. در این پرسش نامه مقیاس پنج تایی لیکرتی - کاملا مخالفم1= تا کاملا موافقم - 5 = استفاده شده است.
مقیاس های این پرسش نامه هم هیجان های مرتبط با فعالیت و هم هیجان های مرتبط با پیامد را مورد سنجش قرار می دهند. مقیاس های هر کدام به تفکیک شامل: هیجان های مرتبط با کلاس: این بخش شامل 80 سوال است که هشت نوع هیجان مرتبط با کلاس را اندازه گیری می کند که شامل لذت، 10 سوال؛ امیدواری، 8 سوال؛ غرور، 9 سوال؛ خشم، 9 سوال؛ اضطراب، 12 سوال؛ شرم، 11 سوال؛ ناامیدی، 10 سوال؛ خستگی، 11 سوال. مقیاس های هیجان مرتبط با یادگیری، که این بخش شامل 75 سوال است که هشت نوع هیجان مرتبط با یادگیری را مورد سنجش قرار می دهد.
این مقیاس ها عبارتند از: لذت، 10 سوال؛ امیدواری، 6 سوال؛ غرور، 6 سوال؛ خشم، 9؛ اضطراب، 11 سوال؛ شرم، 11 سوال؛ ناامیدی، 10 سوال؛ خستگی، 11 سوال. پکران روایی محتوایی پرسش نامه را با استفاده از نظر متخصصان روان شناسی تعلیم و تربیت به دست آورده است. با بهره گیری از روش آلفای کرانباخ ضریب همبستگی 0/75 تا 0/93 نشان دهنده هماهنگی درونی ابزار است - پکران و همکاران، 1992؛ نقل از کدیور و همکاران، . - 1388 روایی سازه پرسش نامه از طریق تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تأییدی در پژوهش های گوئتز و همکاران - 2003 - تأیید شده است.
کدیور و همکاران - 1388 - در نتایج پژوهش خود برای برآورد پایایی پرسش نامه هیجانات تحصیلی ضرایب آلفای کرونباخ محاسبه کردند . نتایج نشان می دهد این پرسش نامه، همسانی درونی بالایی دارد و با توجه به این که نمره کل ندارد و مجموعه ای از زیر مقیاس های گوناگون است؛ آلفای کرونباخ برای هر زیر مقیاس به طور جداگانه گزارش شده است؛ بنابراین با توجه به یافته های پژوهش مذکور می توان نتیجه گرفت پرسش نامه هیجان های پیشرفت تحصیلی در نمونه ایرانی، پایایی و همسانی درونی قابل قبول و بالایی دارد.
پژوهش کدیور و همکاران - 1388 - همسو با پژوهش های متعددی که برای تأیید تحلیل عاملی این ابزار در سایر کشورها انجام گرفته است، روش تحلیل عامل تأییدی برای بررسی روایی سازه زیر مقیاس های گوناگون پرسش نامه در نمونه ایرانی به کار رفته است که نتایج با ساختار عاملی معین شده، هماهنگ است و روایی سازه مطلوب و قابل اعتمادی را عرضه می کند و بنابراین برازندگی مدل عاملی پکران و همکاران - 2004 - را تایید می کند - کدیور و همکاران، . - 1388 قابل ذکر است در پژوهش حاضر از زیر مقیاس های هیجانات مربوط به کلاس و هیجانات مربوط به یادگیری پرسش نامه هیجان های تحصیلی پکران استفاده شد.
پرسشنامه حل مسئله
پرسش نامه حل مسئله توسط هپنر و همکاران - 1982 - برای درک پاسخ دهنده از رفتارهای حل مسئله شان تهیه شده است. برای سنجش این ابزار شامل 35 ماده است که به صورت لیکرت 6 درجه ای از کاملا موافقم با نمره 1 تا کاملا مخالفم با نمره 6 است؛ دامنه نمره درک از توانایی حل مسأله 32 -192 است و نمره پایین تر نشان دهنده درک بالاتر از توانایی است. این ابزار شامل 3 عامل اعتماد در حل مسأله با 11 گویه 5 - ، 10، 11، 12، 19، 23، 24، 27، 33، 34، - 35، عامل شیوه اجتناب- گرایش به مسأله با 16 گویه 1 - ، 2، 4، 6، 7، 8، 13، 15، 16، 17، 18، 20، 21، 28، 30، - 31 و عامل کنترل شخصیلی با 5 گویه 3 - ، 14، 25، 26، - 32 است؛ این پرسشنامه دارای سه سوال اضافی می باشد که نمره گذاری نمی شود 9 - ، 22، . - 29 لازم به ذکر است که عبارات 1، 2، 3، 4، 6، 13، 14، 15، 17، 21، 25، 26، 30، 32 و 34 به صورت معکوس نمره گذاری می گردد. دامنه نمرات 3 عامل اعتماد در حل مسأله، شیوه اجتناب- گرایش به مسأله و کنترل شخصی ترتیب 11-66؛ 16- 96 و 5-30 می باشد. در تمامی گویه ها و عوامل ذکر شده نمره پایین تر نشان دهنده ارزیابی مثبت از توانایی حل مسئله است.
