بخشی از مقاله
چکیده:
کارآفرینی اجتماعی رویکرد جدیدی جهت ایجاد تغییرات اجتماعی در جامعه از طریق بسیج ظرفیت ها، ایدهها و پتانسیلهای اجتماعی است. این رویکرد دارای مأموریتی اجتماعی و انساندوستانه بوده، میتواند در جهت حل بسیاری از آسیبها و معضلات اجتماعی و بطور کلی توسعه ی رفاه اجتماعی راهگشا باشد. اگر چه در متون نظری کارآفرینی اجتماعی پدیدهای جدید محسوب میگردد اما با بررسی متون فرهنگی، اعتقادی و تاریخی میتوان به موارد متعددی از این پدیده در اعصار مختلف مواجه گردید.
در جامعهی ما اگر چه مصداقهای متعددی برای کارآفرینی اجتماعی یافت می شود اما تا جایگاه مطلوب فاصلهی بسیاری وجود دارد. این فاصله زمانی نمود بیشتری دارد که به این مسئله دقت کنیم که پتانسیل نهادینه شدن کارآفرینی اجتماعی بر اساس سابقه ی فرهنگی، تمدنی و مذهبی در کشور ما بسیار زیاد است. با عنایت به آغاز مقدمات تدوین برنامه ششم توسعه، لزوم توجه به این مقوله در سیاستگذاریها دارای اهمیت بسیار زیادی است
از آنجائیکه کارآفرینان اجتماعی با محدودیتهای زیادی مواجه هستند، لزوم تدوین سیاستهای حمایتی تنظیمی، بسیار ضروری به نظر میرسد. بر این اساس در پژوهش حاضر سعی شده است، ضمن مرور ادبیات این مبحث، مولفههای کارآفرینی اجتماعی با توجه به تجربه سایر کشورها تشریح گشته، روند نهادینهسازی آن در جامعه از طریق ارائه راهکارها و راهبردهای اجرایی مورد بررسی قرار گیرد.
مقدمه:
از مهمترین ویژگی های جهان امروز، تغییرات گسترده، افزایش پیچیدگیها و رقابتها میباشد. سازمانهای امروزی در محیطی پیچیده و در عین حال پویا فعالیت میکنند - . - Worthington & Britton, 2006, p.3 امروزه چندین شاخهی کارآفرینی شناسایی شده که یکی از این شاخهها، کارآفرینی اجتماعی است. کارآفرینی اجتماعی، یافتن جدیدترین و بهترین راه ممکن برای ایجاد و تقویت "ارزش اجتماعی" می باشد
تعداد سازمانهایی که به دنبال تأمین نیازهای اولیهی انسانها و افزایش رضایتبخشی در جامعه هستند، به سرعت در حال افزایش بوده و کارآفرینی اجتماعی نقش اساسی در این زمینه دارد - Seelos & Mair, 2005, p.4., Urbano et al, 2010, . - p.10 از این دیدگاه، کارآفرینی اجتماعی نوعی مدیریت بحرانهای اجتماعی است - . - Alvord, 2004, p.4 از این دست بحرانها در کشورهای مختلف از جمله ایران دیده میشود. به طور مثال وضعیت کودکان کار و خیابانی و آمارهای موجود نشان میدهد که در ایران به طور رسمی بیش از 700 هزار کودک کار می کنند
در سالهای اخیر، کارآفرینی اجتماعی به عنوان منبع مهمی از ثروت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی شناسایی شده است - - Urbano et al., 2010, p.54 و پژوهشها و سیاستگذاریها با توجه به این ایده که کارآفر ینان اجتماعی برای توسعهی اقتصادی و اجتماعی مهم هستند، انجام شده و میشوند - . - Yunus & weber, 2007 جنبهی مشترک موسسههای اجتماعی که امروزه به آن توجه ویژهای میشود، تأکید بر برآوردن نیازهای اجتماعی و ظهور ارزشهای اجتماعی از طریق نوآوریهای اجتماعی است که به تبع آن موجب تغییرات اجتماعی میشوند
در این باره، برخی از محققان معتقدند که فعالیتهای کارآفرینانهی اجتماعی بر رشد جوامع و اقتصاد، کاهش فقر و بهبود توسعهی اقتصادی در مقیاس بزرگ تأثیر میگذارند - . - Zahra, et al, 2009 پیشینهی تحقیق نشان میدهد که کارآفرینان اجتماعی در حل مشکلات اجتماعی موجود در چارچوب نهادی و بسیاری از مشکلات مردم که با وجود تلاشهای سنتی و سازوکارهای اجتماعی هنوز رفع نشدهاند یاریدهنده است
اهمیت کارآفرینی اجتماعی به این دلیل است که در پی یافتن راهحلهایی اثرگذار و پایدار است که در بیشتر نقاط جهان قابلیت اجرا داشته باشند. کشور ما نیز در مسیر برداشتن گامهایی به سمت توسعه و پیشرفت بوده و مطرح کردن مقولهی کارآفرینی اجتماعی در ایران میتواند به سرعت دادن روند پیشرفت کمک کند.
از سوی دیگر، ایران کشوری است که سابقهی پربار و دیرینهای در حوزهی فعالیتهای عامالمنفعه دارد و توجه به رویکردی نو در این زمینه سبب به فعل درآمدن قابلیتهای بالقوهی موجود در این حوزه میشود. در کشور ما به دلیل وجود مسائل و مشکلات عدیدهی اجتماعی و عدم کارآیی دولت در حل آنها و همچنین عدم وجود بخشهای خصوصی و انتفاعی که به این مشکلات و مسائل رسیدگی کنند، توجه به کارآفرینی اجتماعی به عنوان راهی برای عبور از مشکلاتی که توسط دولت و بخشهای خصوصی بر طرف نشدهاند، ضروری به نظر میرسد.
سیر تاریخی مفهوم کارآفرینی پژوهش در حوزه کارآفرینی در دهههای 1950 و 1960 میلادی رایج گردید، اما در دهههای 1970 و 1980 میلادی با سکون مواجه شد و از اواخر دهه 1980 میلادیمجدداً توجهات را به سوی خود معطوف نمود. مطالعه اجمالی در ادبیات کارآفرینی نشان میدهد که ابتدا کارآفرینی در حوزه موزیک مطرح گردیده است و »کارآفرین« در فرهنگ لغات آکسفورد، »رئیس موسسه ملی موزیک فرانسه« ، تعریف شده است، یعنی کسی که سرگرمیهای موزیکال را تدارک میدیده است. سپس کارآفرینان وارد حوزه وسیع کسب و کار شدند و از آن به بعد به عنوان موتور توسعه اقتصادی، مطرح گردیدند
امروزه، تأکید بر افراد کارآفرینی است که میتوانند روندهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نظام تحت پوشش خود را با تعاملات بیرونی هماهنگ کنند و از فرصتهای بهرهبرداری کرده، و زمینه خلق کسب وکار و همچنین فضای جدید را مهیا نمایند
سیر تاریخی مفهوم کارآفرینی را میتوان به پنج دوره تقسیم نمود - بهرامی زاده و حسنی سنگانی، : - 1389 دوره اول - قرون 15 و 16 میلادی - : در این دوره به صاحبان پروژههای بزرگ که مسئولیت اجرایی این پروژهها همانند ساخت کلیسا، قلعه-ها، تأسیسات نظامی از سوی دولتهای محلی به آنها واگذار گردید، کارآفرین اطلاق میشد. در تعاریف این دوره پذیرش مخاطره لحاظ نشده است.
دوره دوم - قرن 17 میلادی - : این دوره همزمان با شروع انقلاب صنعتی در اروپا بوده و بُعد مخاطره پذیری به کارآفرینی اضافه شد، کارآفرین در این دوره شامل افرادی همانند بازرگانان، صنعتگران و دیگر مالکان خصوصی میباشد.
دوره سوم - قرون 18 و 19 میلادی - : در این دوره کارآفرین فردی است که مخاطره میکند و سرمایه مورد نیاز خود را از طریق وام تأمین میکند، بین کارآفرین و سرمایهگذار و مدیر در تعاریف این دوره تمایز وجود دارد.
دوره چهارم - دهههای میانی قرن بیستم میلادی - : در این دوره مفهوم نوآوری شامل خلق محصولی جدید، ایجاد نظام توزیع جدید، یا ایجاد ساختار سازمانی جدید به عنوان یک جزء اصلی به تعاریف کارآفرینی اضافه شده است.
دوره پنجم، دوران معاصر - از اواخر دوره 1970 تاکنون - : در این دوره همزمان با ایجاد کسب وکارهای کوچک و رشد اقتصادی و نیز مشخص شدن نقش کارآفرینی به عنوان تسریع کننده این ساز و کار، جلب توجه زیادی به این مفهوم شد و رویکرد چند جانبه به این موضوع صورت گرفت. تا قبل از این دوره اغلب توجه اقتصاددانان به کارآفرینی معطوف بود، اما در این دوره به تدریج روانشناسان، جامعه شناسان و دانشمندان و محققین علوم مدیریت نیز به ابعاد مختلف کارآفرینی و کارآفرینان توجه نمودند.
تا دهه 1980 سه موج وسیع، موضوع کارآفرینی را به جلو رانده است:
موج اول: انفجار عمومی مطالعه و تحقیق در قالب انتشار کتابهای زندگی کارآفرینان و تاریخچه شرکتهای آنها، چگونگی ایجاد کسب و کار شخصی و شیوههای سریع پولدار شدن میباشد. این موج از اواسط دهه 1950 شروع شد.
موج دوم : این موج که شروع آن از دهه1960 بوده شامل ارائه رشتههای آموزش کارآفرینی در حوزههای مهندسی و بازرگانی است که در حال حاضر این حوزهها به سایر رشتهها هم تسری یافته است.
موج سوم : این موج شامل افزایش علاقهمندی دولتها به تحقیقات در زمینه کارآفرینی و بنگاههای کوچک، تشویق رشد شرکتهای کوچک و انجام تحقیقات در خصوص نوآوریهای صنعتی میشود که از اواخر دهه 1970 آغاز شده است.
سابقه کارآفرینی در ایران علی رغم اینکه در کشورهای پیشرفته دنیا از اواخر دهه1970 به بعد به موضوع کارآفرینی توجه جدی شده و حتی دربسیاری از کشورهای در حال توسعه هم از اواخر دهه 1980 این موضوع را مورد توجه قرار دادهاند، اما در کشور ما تا شروع اجرای برنامه سوم توسعه، توجه چندانی به کارآفرینی نشده بود.
حتی در محافل علمی و دانشگاهی نیز به جز موارد بسیار نادر، فعالیتی در این زمینه صورت نگرفته بود. مشکل بیکاری و پیشبینی حادتر شدن آن در دهه 1380 موجب شد که در زمان تدوین برنامه سوم توسعه، موضوع توسعه کارآفرینی مورد توجه قرار گیرد. در برنامه اخیر، توسعه کارآفرینی در سطح وزارت خانههای مختلفی همچون علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت و درمان و آموزش پزشکی مطرح شده است
